Jest drogo, będzie drożej? Gospodarne państwo odpowiedzią na ubóstwo energetyczne
Wzrastające koszty życia, w tym wydatki na energię, zaczęły przytłaczać wiele gospodarstw domowych w Polsce, w tym te, które już wcześniej miały z tym problem. Równolegle toczyła się dyskusja o zielonej transformacji i potrzebie modernizacji polskiej, wysoko emisyjnej energetyki. Wobec ogromnych wyzwań stojących przed Polską na odcinku klimatycznym i socjalnym postanowiliśmy zająć się kluczowym tematem łączącym obie te dziedziny – tzw. ubóstwem energetycznym. Odpowiednie zaprojektowanie instrumentów w ramach zielonej transformacji może pomóc najuboższym w trwałym pokonaniu trudności z zapewnieniem własnych potrzeb energetycznych.
Pandemia COVID-19, szantaż energetyczny Władimira Putina, a następnie rosyjska inwazja na Ukrainę – ostatnie trzy lata uderzyły w poczucie bezpieczeństwa Polaków, a niepewność i ciągłe zmiany stały się nową normalnością. Często motorem debat o przyszłości kosztów życia były nowe, trudno komunikowalne unijne inicjatywy w ramach Europejskiego Zielonego Ładu i będącego jego częścią pakietu Fit for 55, o którym w szczególe pisaliśmy w ubiegłorocznym raporcie CAKJ, Europejski Zielony Ład. Stan realizacji, wyzwania, nadzieje.
Aby nie wpaść w pułapkę zbyt wąsko rozumianego technokratyzmu, projekt, którego niniejszy raport jest efektem, obejmował przeprowadzenie badania jakościowego i ilościowego, które zostało zrealizowane przez Krzysztofa Jodłowskiego (Day Ray). Został w nim położony szczególny nacisk na uboższe osoby o bardziej konserwatywnym profilu przekonań społecznych z mniejszych miejscowości.
Taki wybór próbki badawczej wynikał z dwóch przesłanek. Mniejsze ośrodki częściej dotyka problem ubóstwa energetycznego – według analiz IBS najwięcej osób ubogich energetycznie mieszka na wsi i w miastach poniżej 100 tys. (odpowiednio: 66% i 21%). Ponadto osoby o konserwatywnym profilu w debacie publicznej nierzadko są przedstawiane jako osoby sceptyczne wobec agendy klimatycznej. Zapytaliśmy respondentów m.in. o powiązanie wydatków i potrzeb energetycznych energetyki z ich sposobem życia, nawyki i sposób rozumienia ubóstwa energetycznego, a także oczekiwania związane z rozwiązaniami w tym obszarze wdrażanymi przez państwo.
Drugim kluczowym komponentem projektu była ocena skali zjawiska ubóstwa energetycznego w Polsce i już wdrożonych instrumentów do walki z nim. Na koniec formułujemy rekomendacje dotyczące działań pozwalających na, przynajmniej częściowe, zniwelowanie tego ważnego problemu nie tylko w kontekście odpowiedzialnej polityki socjalnej, ale też sprawiedliwej i inkluzywnej polityki klimatycznej. Z kolei na początku publikacji znajdą Państwo przystępne streszczenie z najważniejszymi wnioskami raportu.
Jedną z głównych rekomendacji raportu jest przeznaczenie 2–3 mld zł rocznie transferów pieniężnych dla gospodarstw domowych ubogich energetycznie oraz ok. 22 mld zł na termomodernizację istniejących budynków, w których mieszkają osoby odczuwające zjawisko ubóstwa energetycznego – to oszacowany poziom środków, który według nas pozwoliłby na skuteczną walkę ze zjawiskiem ubóstwa energetycznego (obniżenia poniżej 10% udziału wydatków na energię w dochodzie gospodarstwa domowego) przy założeniu skali ubóstwa energetycznego w Polsce na poziomie ok. 10,5%.
Zachęcamy do lektury!
Raport powstał we współpracy z Fundacją Polska z Natury, która należy do sieci Our Common Home.
Roman Gurbiel
Michał Wojtyło
