Konflikt z nauczycielami to największy grzech Zjednoczonej Prawicy. Polityka edukacyjna na 2

Podczas mijającej kadencji rządu doświadczyliśmy trzech procesów, które w znacznym stopniu wpłynęły na funkcjonowanie systemu edukacji. Mowa o (1) pandemii COVID-19, (2) wybuchu wojny na Ukrainie oraz (3) inflacji skutkującej wyraźnym spadkiem realnej wartości i tak niskich wynagrodzeń nauczycieli. W efekcie pole manewru polityki edukacyjnej było wyraźnie ograniczone. Polityka edukacyjna w latach 2019-2023 nie tylko nie zahamowała postępującego od wielu lat kryzysu w oświacie, ale wydatnie ten proces przyśpieszyła poprzez radykalne zmniejszenie zaufania między różnymi aktorami systemu oświaty.

Wstęp

Ocena polityki edukacyjnej w kadencji 2019-2023 nie może abstrahować od wcześniejszych zmian. Wprowadzona w 2017 r. reforma strukturalna wchodziła w życie do końca obecnej kadencji. Można zatem powiedzieć, że szkoła doświadczała chaosu, którego źródła tkwią jeszcze w decyzjach poprzedniego rządu. Ponadto sytuacja w oświacie została zdeterminowana strajkiem nauczycieli wiosną 2019 r., który nie pozostał bez wpływu zarówno na społeczne postrzeganie tej grupy zawodowej (spadek zaufania), jak i stosunki wewnątrz środowiska nauczycielskiego.

Co więcej, w analizowanym okresie doświadczyliśmy trzech procesów, które w znacznym stopniu wpłynęły na funkcjonowanie systemu edukacji. Mowa o (1) pandemii COVID-19, (2) wybuchu wojny na Ukrainie oraz (3) inflacji skutkującej wyraźnym spadkiem realnej wartości i tak niskich wynagrodzeń nauczycieli. Powyższe procesy nałożyły się na istniejące uwarunkowania strukturalne, w tym starzenie się nauczycieli i związane z tym trudności z obsadzeniem kadry dydaktycznej. W efekcie pole manewru polityki edukacyjnej było wyraźnie ograniczone.

Konflikt ze środowiskiem nauczycielskim: –

Utrzymanie jesienią 2019 r. na stanowisku ministra edukacji Dariusza Piontkowskiego, który nie miał najlepszej prasy wśród nauczycieli (był uznawany za osobę niezwiązaną z edukacją, powołaną w celu pacyfikacji protestu), zostało uznane za decyzję kontrowersyjną. Analogicznie potraktowano późniejszy (październik 2020) wybór Przemysława Czarnka. Środowisko nauczycielskie przyjęło obie nominacje jako kontynuację kursu na konfrontację.

Ostatnie lata to czas narastającego konfliktu między władzami oświatowymi a środowiskiem nauczycielskim, w tym ZNP, który traktowano jako podmiot reprezentujący opozycję. W konsekwencji działania MEN-u nie znalazły sojuszników w środowisku nauczycielskim, a przez to były nieskuteczne (vide chociażby wprowadzenie podręcznika do HiT-u, który został gremialnie odrzucony przez nauczycieli).

Trudno się dziwić niechęci kadry pedagogicznej wobec władz. Wystarczy wziąć pod uwagę brak realnych podwyżek (nominalnie były niższe od skumulowanej inflacji) oraz próby wzmocnienia nadzoru nad nauczycielami przez wojewódzkich kuratorów oświaty. Co więcej, przedstawiciele kuratoriów podczas kontaktów ze szkołami przyjęli konfrontacyjny styl narzucony przez kierownictwo polityczne resortu.

Z tego względu jakość relacji między podmiotami polityki edukacyjnej w wielu przypadkach uległa pogorszeniu. Konfrontacyjność widać też było w polityce komunikacyjnej MEN-u.

Strategia konfrontacji nie była jednak elementem forsowania określonych zmian w edukacji, ale raczej narzędziem prowadzenia szerszej strategii politycznej. Widać to w publikowanych co roku kierunkach realizacji polityki oświatowej, które są niespójne i nie prezentują konkretnej, zrozumiałej wizji, np. nagle w 2023 r. za jeden z celów uznano wsparcie powrotu do szkół języka łacińskiego jako drugiego języka obcego. W tym sensie edukacja była raczej scenografią, na której tle minister Czarnek realizował inne polityczne cele.

Lex Czarnek: –

Najbardziej symbolicznym przykładem polityki edukacyjnej ostatnich lat był ukuty termin „lex Czarnek”. Pakiet zmian, spośród których największe kontrowersje budziło zmniejszenie autonomii nauczycieli i ograniczenie możliwości funkcjonowania zewnętrznych podmiotów na terenie szkoły, ostatecznie nie wszedł w życie, nawet mimo dwóch prób przeforsowania ich (dwukrotne weto prezydenta).

Co jednak ciekawe, część nauczycieli i tak zapobiegawczo odeszła do szkół niepublicznych, a wielu dyrektorów niejako w formule cenzury prewencyjnej ograniczyło kontakty z podmiotami zewnętrznymi, bo obawiało się negatywnej reakcji ze strony władz oświatowych. Osłabienie ekosystemów edukacyjnych, w których obok szkół funkcjonowały podmioty zewnętrzne, można uznać za najgorszy (obok pauperyzacji nauczycieli) skutek polityki edukacyjnej prowadzonej w ostatniej kadencji.

Pandemia: –

Pandemia przyniosła bezprecedensowe wyzwanie polegające na konieczności nagłego przejścia w tryb edukacji zdalnej. Mając na uwadze ograniczone zasoby, trudno winić MEN za brak należytego wsparcia nauczycieli w pierwszych tygodniach lockdownu. Niestety także w kolejnym roku szkolnym (2021/2022) wielu nauczycieli i uczniów nie otrzymało wystarczającego wsparcia metodycznego, technologicznego, a przede wszystkim psychologicznego.

W konsekwencji system nie zareagował na „zgubienie” (brak obecności na lekcjach) nawet 20% uczniów ani powstałą lukę edukacyjną. Nie zareagował również odpowiednio na problemy psychiczne uczniów i wypalenie zawodowe nauczycieli, którzy często zostawali pozostawiani samym sobie.

Wprowadzenie wymogu obecności psychologów i pedagogów specjalnych w każdej szkole bez przeznaczenia na ten cel dodatkowych środków należy uznać wyłącznie za mało efektywny półśrodek. Słabość polityki edukacyjnej czasu pandemii stworzyła warunki do pojawienia się alternatywy w postaci Szkoły w Chmurze, która stanowi zarówno szansę, jak i ogromne zagrożenie dla systemu edukacji w Polsce.

Wojna i kryzys uchodźczy: –

Przyjęta na początku kryzysu strategia kierowania wojennych uciekinierów do specjalnych oddziałów przygotowawczych okazała się słuszna. Było wiadomo, że jej realizacja będzie musiała potrwać kilka miesięcy.

Niestety praktyka dnia codziennego pokazała, że za deklaracjami nie poszły działania. Po minięciu pierwszej fali entuzjazmu wiosną 2022 r. z czasem ujawniły się problemy związane z asymilacją ukraińskich uczniów.

Podobnie jak w przypadku pandemii dyrektorzy i nauczyciele w wielu przypadkach nie otrzymali niestety odpowiedniego wsparcia, np. w postaci asystentów kulturowych, tłumaczy itd. W ich opinii wśród osób odpowiedzialnych za prowadzenie polityki edukacyjnej przeważała strategia, aby przypadkiem nie pytać o problemy, bo to wiązałyby się z koniecznością podjęcia działań, na które prawdopodobnie brakowało zasobów (MEN o dodatkowe środki niespecjalnie walczył).

Reforma egzaminów: –

Choć zmiany w systemie egzaminacyjnym nie były najważniejszym elementem polityki edukacyjnej ostatnich czterech lat, jednak jak w soczewce skupiają wszystkie jej słabości. Po pierwsze, wytyczne dotyczące oceniania egzaminów maturalnych w 2023 r. zostały ustawione w taki sposób, aby jak największa liczba uczniów uzyskała wynik pozytywny. Trudno nie dostrzec w tym logiki politycznej – dobre wyniki maturalne przed wyborami miały świadczyć o właściwym kierunku zmian w oświacie.

Po drugie, ostateczny kształt warunków egzaminowania pojawił się na półtorej miesiąca przed maturą. Uczniów i nauczycieli niemal do ostatniej chwili trzymano w niepewności i domysłach, co zrobi MEN. Po trzecie, ministerstwo całkowicie zignorowało uwagi środowiska nauczycielskiego odnośnie planowanych zmian.

Laboratoria Przyszłości: +/-

Na słowa uznania zasługuje projekt Laboratoria Przyszłości, realizowany przez MEN we współpracy z Centrum GovTech działającym przy Kancelarii Premiera. Celem inicjatywy jest wsparcie wszystkich szkół podstawowych w budowaniu wśród uczniów kompetencji z kierunków STEAM (nauka, technologia, inżynieria, sztuka i matematyka).

Projekt umożliwił wyposażenie wielu szkół w pracownie i niewielkie laboratoria. Niestety ze względu na brak analogicznego wsparcia dla nauczycieli w niektórych przypadkach nowo zakupiona infrastruktura może pozostać niewykorzystana w optymalny sposób.

Szkoła w Chmurze

Najlepszym podsumowaniem zmian zachodzących w oświacie jest pojawienie się Szkoły w Chmurze (SwC). Umożliwia ona naukę w trybie eksternistycznym z wykorzystaniem platformy edukacyjnej. W konsekwencji mamy do czynienia z pojawieniem się luki, przez którą z systemu już wypłynęło kilkadziesiąt tysięcy uczniów.

Dzieci i rodzice niezadowoleni z jakości publicznej edukacji albo uciekają do niepublicznych szkół stacjonarnych, albo właśnie do SwC. Konsekwencją tego procesu będzie dalszy spadek jakości edukacji publicznej, a co za tym idzie, dynamiczny wzrost nierówności edukacyjnych (nota bene problem ten będzie wzmacniać niska jakość weryfikacji efektów kształcenia w SwC).

Wnioski

Polityka edukacyjna lat 2019-2023 nie tylko nie zahamowała postępującego od wielu lat kryzysu w oświacie, ale wydatnie ten proces przyśpieszyła ze względu na radykalne zmniejszenie zaufania między różnymi aktorami systemu oświaty. W efekcie polska szkoła AD 2023 znajduje się w stanie bardzo poważnego, wręcz egzystencjalnego kryzysu.