Polityka podatkowa na trzy plus [RZĄD POD LUPĄ 2018]

Politykę podatkową niezmiernie trudno zrecenzować, bowiem uwzględnić należy dwie, często sprzeczne ze sobą, perspektywy: budżetową i podatnika. To pokazuje również, jak trudno jest w tym obszarze wprowadzić istotnie dużą reformę. Z tego względu poniższa ocena dotyczy pojedynczych zmian legislacyjnych oraz polityki kadrowej resortu finansów. Zmian w zakresie podatków było wiele, toteż ocenę ograniczam do kluczowych nowelizacji, nie odnosząc się do zmian o charakterze porządkowym.

Brak dużej reformy opodatkowania dochodów osób fizycznych –

Synteza powinna objąć reformy rozpoczęte lub zakończone w 2018, jednakże w przypadku polityki podatkowej należy ocenić również brak reform, bowiem w tej dziedzinie grzech zaniechania jest szczególnie istotny. Mimo wielu zapowiedzi Ministerstwo Finansów nie rozpoczęło prac nad dużą i potrzebną reformą opodatkowania osób fizycznych. Diagnoza, którą ministerstwo przedstawiło, ogłaszając zamiar wprowadzenia tzw. jednolitej daniny, jest trafna. Polski system opodatkowania osób fizycznych, uwzględniając ZUS, miewa degresywny charakter. Z tego względu planowano połączyć w jedną daninę podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT) oraz ZUS. Ten system miał zostać wzbogacony o dodatkowe progi, a opodatkowanie osób prowadzących działalność gospodarczą oraz pracowników (niezależnie od rodzaju umowy) miało zostać zrównane. Zamiast poważnej i kompleksowej reformy rząd wprowadził „łatki” na system podatkowy: danina solidarnościowa, zmiany w ZUS dla wybranych grup przedsiębiorców, zmiany w opodatkowaniu planów opcji dla menadżerów. Te modyfikacje zostały wprowadzone wieloma ustawami nowelizującymi, co tylko utrudnia odnalezienie się w gąszczu przepisów podatkowych. Co więcej, zmiany punktowe (np. w oskładkowaniu drobnej przedsiębiorczości) często nie uwzględniały kontekstu całego systemu opodatkowania, stąd poważne problemy w zakresie płatności ZUS za drobnych przedsiębiorców, którzy przez niektóre oddziały ZUS byli traktowani jako zleceniobiorcy (i prawnie to podejście w zasadzie dało się obronić), za których składkę winien zapłacić zleceniodawca. Ta interpretacja została na szczęście zmieniona, bo sprzeciwiała się celowi ustawy, lecz sytuacja obrazuje dobrze, czym kończy się zmiana punktowa bez namysłu nad całym systemem.

Niestety, system opodatkowania PIT i ZUS w Polsce jest przestarzały. Drobne zmiany nie sprawiają, że staje się wydajniejszy. Biorąc to pod uwagę, za rezygnację z systemowej reformy i zastąpienie jej mało znaczącymi, drobnymi zmianami legislacyjnymi, całościowa ocena polityki podatkowej musi być obniżona. Tę negatywną ocenę wzmacnia fakt, że ze względu na wyborczy 2019 rok reforma będzie mogła zostać przeprowadzona dopiero w latach kolejnych.

IP box +

W 2018 uchwalono istotną preferencję podatkową (5-procentowy CIT) dla tych podatników, którzy osiągają dochody z komercjalizacji wytworzonych lub rozwiniętych przez nich praw własności intelektualnej (intellectual property). Intencją regulacji jest zwiększenie atrakcyjności prowadzenia w Polsce działalności badawczo-rozwojowej przez polskie i zagraniczne przedsiębiorstwa w celu transformacji modelu ekonomicznego w gospodarkę opartą na wiedzy. IP box może przynieść znaczące korzyści dla gospodarki, czego dowodzi przykład innych państw (Holandia, Irlandia, Wielka Brytania). I choć 5-procentowa stawka stanowi wyłom w systemie podatkowym, wprowadzenie tej preferencji należy ocenić pozytywnie.

Zmiany w VAT +

Ten obszar polityki jest szczególnie problematyczny w ocenie, bowiem zrównoważenia wymagają racje przedsiębiorców i budżetu. Zdecydowanie należy pochwalić resort finansów za skuteczne zakończenie procesu wprowadzania Jednolitego Pliku Kontrolnego. Wbrew głosom krytyki, JPK nie zwiększył znacząco kosztów po stronie przedsiębiorców. Jednocześnie stanowi on skuteczne narzędzie kontroli nad prawidłowością rozliczeń podatkowych. Co więcej, ministerstwo, pozytywnie oceniając działanie JPK, rozważa rezygnację z obowiązku składania deklaracji podatkowych VAT-7.

W 2018 wprowadzono także mechanizm podzielonej płatności w VAT. Z punktu widzenia budżetu jest to skuteczna metoda walki z wyłudzaniem VAT. Z drugiej jednak strony, podzielona płatność znacząco i negatywnie zmienia sytuację płynnościową przedsiębiorców ze względu na utrudniony dostęp do środków zdeponowanych na rachunku VAT. Wydaje się, że w tym przypadku resort finansów powinien wprowadzić ułatwienia dla biznesu: szybsze zwroty podatku czy możliwość regulowania wszystkich zobowiązań publicznoprawnych z rachunku VAT.

Ogólna ocena zmian w zakresie podatku od towarów i usług jest jednak pozytywna. Czas pokazał, że przedsiębiorcy przystosowali się do nowych warunków funkcjonowania, zaś wpływy z VAT wzrastają.

Fachowcy w ministerstwie +

Oprócz zmian legislacyjnych warto wspomnieć o polityce kadrowej resortu finansów. Od dwóch-trzech lat można obserwować jego „odpolitycznienie”. Na stanowiskach kierowniczych zatrudniani są fachowcy z doświadczeniem w podatkach, co przekłada się na znaczną poprawę jakości legislacyjnej (np. w obszarze cen transferowych czy VAT), a ministerstwo współpracuje przy zmianach z zainteresowanymi grupami podatników, np. organizując forum cen transferowych.

Także gabinet polityczny Ministra Finansów to osoby z dobrym wykształceniem i doświadczeniem akademickim, co pozytywnie przekłada się na kreowanie polityki podatkowej i uwzględnianie postulatów nauki przy tworzeniu prawa podatkowego (wymienić można choćby współpracę z akademikami przy opracowywaniu zmian Ordynacji podatkowej czy projektowaniu przepisów o Rzeczniku Praw Podatnika).

Całościowa ocena to dostateczny plus, głównie ze względu na poważne zaniechanie w reformowaniu opodatkowania osób fizycznych. Większość pozostałych działań w zakresie polityki podatkowej zasługuje na ocenę pozytywną.

Artykuł stanowi część raportu „Rząd pod lupą”. Zachęcamy do nieodpłatnego pobrania całej publikacji.