Ceny gazu mogły wzrosnąć jeszcze bardziej? Polityka energetyczna na 3+

Derusyfikacja energetyki spowodowana rosyjską agresją na Ukrainę zmusiła rząd do priorytetowego potraktowania działań na rzecz bezpieczeństwa dostaw surowców, dzięki czemu energii w 2022 r. nie zabrakło. O ile jednak dotacje do wysokich rachunków za energię były uzasadnione, to skala subsydiów, niska jakość procesu legislacyjnego i bezprecedensowa ingerencja w mechanizmy rynkowe już nie.

W 2022 r. wzrosty cen w sektorze energetycznym były na tyle wysokie, że gdyby w pełni przenieść wzrost kosztów pozyskania energii elektrycznej przez sprzedawców prądu na gospodarstwa domowe, to wysokość rachunków w Polsce powinna wzrosnąć prawie trzykrotnie. Ponadto niemal natychmiastowe embargo wprowadzone na rosyjski węgiel spowodowało duże wyzwanie logistyczne, aby ściągnąć surowiec z alternatywnych kierunków.

Zwiększenie ambicji strategicznych założeń rządu +

Ze względu na historyczny kryzys energetyczny rząd w marcu zdecydował się na przyjęcie aktualizacji Polityki Energetycznej Państwa 2040. Założenia dokumentu przewidują czasowe wzmocnienie roli węgla kosztem gazu i wzrost znaczenia OZE do poziomu 50% udziału w miksie energetycznym do 2040 r. Kierunek aktualizacji należy ocenić pozytywnie, aczkolwiek z wydaniem ostatecznej opinii należy się wstrzymać do czasu przyjęcia pełnej strategii.

Co więcej, pod koniec roku została przyjęta przez Radę Ministrów długo wyczekiwana przez branżę liberalizacja ustawy wiatrakowej, która pozwoli na odblokowanie rozwoju energetyki wiatrowej.

Zamrożenie cen i dodatki +/-

Koszty wszystkich wprowadzonych przez decydentów rozwiązań mających na celu zamrożenie lub wyhamowania wzrostu cen energii w Polsce będą sięgały w 2023 r. kilkudziesięciu miliardów zł (sam koszt rekompensat dla sprzedawców energii za stosowanie maksymalnych cen energii elektrycznej ma wynieść 19,7 mld zł). 

Należy podkreślić, że o ile decyzja o wsparciu obywateli była słuszna, o tyle przyjmowanie rozwiązań w wielu przypadkach bez progów dochodowych trzeba uznać za mało optymalne.

Drugim zarzutem jest to, że limity wzrostu cen są zupełnie nieadekwatne do sytuacji rynkowej. Wysokie ceny energii już z nami zostaną, co oznacza, że przyjęte rozwiązania jedynie odkładają problem radykalnych wzrostów cen dla odbiorców na przyszłość, a jednocześnie kumulują różnice między ceną administracyjną i rynkową. W sytuacji wojennej rząd nie wykorzystał momentu na to, aby pozwolić na wyższe rachunki (z wyłączeniem najuboższych), które szybciej zmobilizują do energooszczędnych działań.

Warto pochwalić przyjęcie rozwiązań promujących oszczędzanie energii, m.in. przewidziany na 2024 r. upust 10% na rachunku za energię pod warunkiem zużycia w okresie 1.10.2022-31.12.2023 o 10% mniej energii względem analogicznego okresu rok wcześniej.

Program polskiej energetyki jądrowej +/ –

W październiku w formie uchwały rządu wybrano amerykańską ofertę budowy pierwszej elektrowni jądrowej.

Sam wybór technologii firmy Westinghouse nie wzbudził kontrowersji, ale krytykę wywołał fakt, że ustalenie odnosiło się jedynie do pierwszej z dwóch planowanych elektrowni. Rządowa strategia Programu polskiej energetyki jądrowej wskazywała na korzyść kosztową, jaką niesie jednoczesny wybór jednego partnera dla obu inwestycji. 

Co więcej, decyzji nie towarzyszyło porozumienie dotyczące finansowania projektu. Wybór dostawcy przed rozstrzygnięciem tej kwestii należy uznać za osłabiający pozycję negocjacyjną polskiej strony przed finalnymi rozstrzygnięciami. Podobnie krytycznie należy ocenić ograniczenia się do sfery deklaracji w sprawie udziału polskich firm w projekcie.

Dywersyfikacja dostaw gazu +

2022 rok był przełomowy dla bezpieczeństwa dostaw gazu. Zgodnie z harmonogramem został zakończony gazociąg Baltic Pipe, który pozwala bezpośrednio pozyskać gaz z Norwegii. Jest to bez wątpienia jedna z najważniejszych inwestycji wzmacniających bezpieczeństwo energetyczne III RP i tym samym ogromny sukces obozu Zjednoczonej Prawicy.

Zasadność budowy została udowodniona niemal natychmiast. Na skutek zatrzymania realizacji dostaw gazu przez Gazprom należało uzupełnić niedobory tego surowca. Gdyby nie możliwość pozyskania gazu z gazociągu Baltic Pipe Polska miałaby problem z zapewnieniem odpowiedniej podaży gazu.

Poza Baltic Pipe ukończone zostało także inne zwiększające naszą odporność połączenia – interkonektor polsko-słowacki i polski-litewski. Ten ostatni pozwolił PGNiG na ściągnięcie gazu z litewskiego terminalu LNG w Kłajpedzie.

Rynek energii elektrycznej – 

W 2022 r. uchwalona została fundamentalna dla całej polskiej gospodarki ustawa zamrażająca ceny energii, która równocześnie wprowadziła administracyjnie wyznaczoną cenę sprzedaży energii w oparciu o stworzony algorytm bazujący na kosztach produkcji w ramach danej technologii (zminimalizowano w ten sposób marże spółek energetycznych). Cena powyżej wyznaczonej będzie objęta 100% podatkiem.

Przyjęte rozwiązanie należy ocenić krytycznie. Można było zdecydować się na rozwiązania znacznie mniej inwazyjne dla mechanizmów rynkowych, np. górny pułap cen energii. Rząd tego nie zrobił, ponieważ chciał opodatkować także obrót energią, aby uniknąć uciekania przed podatkiem przez największe polskie państwowe spółki.

Dla wielu mniejszych spółek obrotu ta rewolucja oznacza brak opłacalności kontynuacji działalności, co grozi wypowiadaniem umów na energię. Ustawę o fundamentalnym znaczeniu dla rynku energii uchwalono w ekspresowym tempie, bez społecznych i międzyresortowych konsultacji. W konsekwencji pojawiło się wiele wątpliwości prawnych, jak stosować to bardzo skomplikowane prawo.

Ustawa zamrażająca ceny energii wprowadziła także likwidację obligo giełdowego na rynku energii elektrycznej. Taką decyzję również należy ocenić krytycznie, ponieważ w sytuacji zdominowania rynku energii przez kilka państwowych firm grozi ona brakiem transparentności transakcji.

Rynek gazu +/- 

Ważne zmiany ograniczające mechanizmy rynkowe dotknęły także rynek gazu. Rząd zdecydował się na przedłużenie do końca 2027 r. taryfowania tego surowca dla gospodarstw domowych. Ponadto Ustawa o bezpieczeństwie gazowym wprowadziła możliwość obniżenia obliga giełdowego za pomocą rozporządzenia.

W 2022 r. dokonała się fuzja Orlenu z PGNiG i Orlenu z Lotosem, co oznacza, że płocki koncern zamknął etap przejmowania istotnych dla polskiego rynku firm (wcześniej przejął Energę) i stał się przedsiębiorstwem multienergetycznym o skali europejskiej.

Fuzja Orlenu z Lotosem wzbudziła liczne kontrowersje ze względu na warunki fuzji, jakie postawiła Komisja Europejska – wymusiły one odsprzedaż części aktywów, które sprzedano węgierskiemu MOL-owi i arabskiemu Saudi Aramco. 

Kluczowym zarzutem obu fuzji jest brak adekwatnych zysków wynikających przy rosnącym koszcie monopolizacji całego sektora paliwowo-energetycznego przez 1 podmiot, którego znaczenie gospodarcze i polityczne staje się wyzwaniem dla rozwoju rynku.

Rynek węgla +/-

Interwencja państwa została wykonana także na rynku węgla. Aby obniżyć ceny, rząd zdecydował się nadać gminom uprawnienia do handlu węglem po cenie maksymalnej, chociaż kwestia budziła duże kontrowersje wśród samorządowców ze względu na angażowanie ich w działalność, której się wcześniej nie podejmowali, przy ograniczonych zasobach. Choć jest to prawda, trudno odmówić racji rządowi, który wskazuje, że formalnie gmina odpowiada za politykę energetyczną gminy, więc samorządy nie powinny się uchylać od aktywności w sytuacji kryzysu.

Aby zwiększyć podaż węgla, obniżono normy jakości tego surowca. Choć spotkało się to z krytyką organizacji antysmogowych, to mając na uwadze okoliczności i ograniczony czas trwania zawieszenia, decyzję należy ocenić jako zrozumiałą.

Ponadto rząd przyjął program transformacji sektora elektroenergetycznego i wydzielenia aktywów węglowych z grup energetycznych, aby mogły one skupić się na rozwoju zielonej energetyki bez węglowych obciążeń. Elektrownie węglowe zostaną w 2023 r. zgrupowane w osobnym podmiocie ze 100% udziałem Skarbu Państwa – Narodowej Agencji Bezpieczeństwa Energetycznego (NABE).

O ile sam pomysł odciążenia państwowych spółek z węglowych aktywów należy ocenić pozytywnie (ułatwi to im pozyskiwanie finansowania i rozwój), o tyle wybrany model transformacji sektora trzeba uznać za kontrowersyjny, ponieważ nowy podmiot będzie miał dominujący udział na rynku. Co więcej, pozostawienie węglowych zasobów w aktywach spółek energetycznych notowanych na giełdzie wywierałoby silniejszą presję na rynkowe odejście do nich, czego nie daje koncepcja NABE.