Afrykańskie surowce krytyczne pomogą w transformacji energetycznej Unii Europejskiej?

30% światowych rezerw surowców krytycznych znajduje się w Afryce, a przemysł w Unii Europejskiej jest w znacznym stopniu zależny od znajdujących się tam zasobów. Obecnie 98% dostaw metali ziem rzadkich do UE kontrolują Chiny. Barierą dla współpracy unijno-afrykańskiej jest brak odpowiedniej infrastruktury transportowej, kapitału na inwestycje w wydobycie oraz relatywnie niski poziom przebadania kontynentu pod kątem geologicznym. Powyższe wnioski formułują autorzy raportu Polskiego Instytutu Ekonomicznego Afrykańskie surowce krytyczne i bezpieczeństwo ekonomiczne Unii Europejskiej.

Surowce krytyczne i metale ziem rzadkich to zbiorcza nazwa 17 pierwiastków, które niezbędne są do produkcji zaawansowanej elektroniki, uzbrojenia czy infrastruktury energetycznej. Choć nazwa może być myląca, są surowcami występującymi w przyrodzie bardzo często.

Ich rzadkość polega jednak na tym, że z powodu wysokich nakładów finansowych, szkodliwości procesu wydobycia dla środowiska i niskiego stopnia koncentracji w rudzie surowce ziem rzadkich pozyskiwane są jedynie z kilku złóż na świecie. Obszernie na naszych łamach pisała o tym zagadnieniu Justyna Tomala.

Autorzy raportu podkreślają, że wyzwanie, jakim dla Unii Europejskiej jest dekarbonizacja gospodarki i osiągnięcie zeroemisyjności netto może być w dużym stopniu złagodzone poprzez wzmocnienie partnerstwa w dziedzinie surowców krytycznych i metali ziem rzadkich z Afryką.

Świadczą o tym bogate zasoby surowców niezbędnych do przeprowadzenia transformacji energetycznej. Na kontynencie afrykańskim zidentyfikowano przynajmniej 20% rezerw w 12 kategoriach minerałów kluczowych dla zielonej transformacji oraz 19% rezerw metali potrzebnych do wytworzenia standardowej baterii litowo-jonowej.

W Afryce znajduje się  także m.in.: 59% światowych rezerw platynowców, 48% diamentów, 75% kobaltu, 68% manganu, 59% grafitu, a także duże nieoznaczone złoża litu. Afryka jest również w posiadaniu 67% rezerw fosforytów, w produkcji których dominuje Maroko i 59% boksytów, w których pozyskiwaniu prym wiedzie Gwinea, a także uranu (33%).

Unii Europejskiej powinno zależeć na nawiązaniu strategicznego partnerstwa z Afryką w tej dziedzinie, przede wszystkim ze względu na fakt, iż państwa niebędące sojusznikami Zachodu mają dominującą pozycję w produkcji wielu kategorii surowców krytycznych. Z rosyjskich kopalń pochodzi 43% palladu i 15% światowej produkcji niklu.

Chiny są kluczowe w produkcji magnezu czy metali ziem rzadkich i zajmują quasi-monopolistyczną pozycję w przetwórstwie całej gamy metali, np. litu (59%) czy kobaltu (73%). Zmniejszenie produkcji magnezu przez Chiny w 2021 roku wywołało 700-procentowy wzrost ceny surowca i doprowadziło do problemów europejski przemysł motoryzacyjny.

Autorzy raportu PIE wyraźnie postulują dywersyfikację dostaw surowców krytycznych do UE.  Dominik Kopiński, starszy doradca z zespołu gospodarki światowej PIE, tłumaczy potrzebę dywersyfikacji koniecznością zaspokojenia potrzeb rozwijającego się rynku samochodów elektrycznych oraz ambitnymi unijnymi celami zielonej i cyfrowej transformacji.

Jak wskazuje Kopiński – „Dodatkowym wyzwaniem jest zaogniająca się rywalizacja geopolityczna, nie tylko z Chinami, ale także z państwami skupionymi wokół podobnych norm i wartości w stosunkach międzynarodowych. (…) Jeśli Unia nie podejmie ofensywy politycznej w obszarze dywersyfikacji dostaw surowców, może się to okazać dla niej w przyszłości nie tylko kosztowne, ale stanowić systemowe zagrożenie analogiczne do uzależnienia od węglowodorów, co unaoczniła inwazja Rosji na Ukrainę”.

Strategiczne partnerstwo będzie więc wymagało silnego zaangażowania sektora prywatnego i kapitału. W 2022 r. 80% wydatków na eksplorację na kontynencie przypadało na zaledwie cztery państwa: Kanadę, Australię, Wielką Brytanię i RPA. Chiny, mimo rosnącego udziału w wydobyciu, są umiarkowanie aktywne w poszukiwaniu nowych złóż i skupiają się na akwizycjach. Wąskim gardłem jest jednak infrastruktura.

Duża część rozpoznanych rezerw metali krytycznych znajduje się w państwach bez dostępu do morza lub z utrudnionym dostępem do portów, co komplikuje transport surowców. W ramach budowania partnerstwa z Afryką Unia Europejska powinna wspierać rozwój infrastruktury na kontynencie, a także inwestować w poszukiwania surowców, ponieważ pozostaje on najmniej przebadanym geologicznie kontynentem i przypada nań zaledwie 10% budżetów na eksplorację i poszukiwanie surowców.