Tato Waszyngton i Matka Bruksela. 13 kluczowych wniosków dla Polski wobec tarć na linii USA-UE [RAPORT]

Ostatnie pojednawcze gesty nie mogą przykryć coraz większych napięć w relacjach UE-USA. Nowy raport Centrum Analiz Klubu Jagiellońskiego poświęcony jest wyzwaniom i szansom stojącymi przed bliską współpracą transatlantycką. Przyglądamy się również sytuacji Polski w tej geopolitycznej burzy i dajemy rekomendacje, jak Warszawa powinna manewrować w sporze pomiędzy ojcem, który nas broni (USA), a matką, która nas karmi (UE). Poniżej przedstawiamy 13 kluczowych wniosków z publikacji.

[PRZECZYTAJ RAPORT CENTRUM ANALIZ KJ PT. „PRZEKLEŃSTWO PAŃSTWA ŚREDNIEGO. POLSKA MIĘDZY BRUKSELĄ A WASZYNGTONEM”]

1. UE i USA są organizmami gospodarczymi o globalnych interesach. Spory i konflikty są więc nieuniknione i samo ich występowanie nie jest niczym nadzwyczajnym. Klu­czowa jest zdolność do znalezienia rozwiązań uwzględ­niających fundamentalne interesy obydwu stron.

2. W ostatnich latach zmienił się kontekst międzynarodo­wy – pozycja Zachodu jest coraz mocniej kwestionowana. W odpowiedzi na to zagrożenie USA postanowiły prze­budować stworzony przez siebie system, który przestał realizować ich interesy, co rykoszetem uderzyło w UE.

3. Bez ustalenia zasad współpracy między UE a USA możemy wpaść w błędne koło konfliktów generujących kolejne działania protekcjonistyczne, które będą tworzyć kolejne konflikty. Te napięcia osłabiają Zachód, który powinien zaprezentować wspólny front w obliczu zagrożenia swojej pozycji.

4. Zarówno w Unii, jak i Stanach widzimy powrót do inter­wencjonizmu państwowego i coraz więcej ręcznego ste­rowania gospodarką. Do tej pory USA stosowały metodę „marchewki”, wynagradzając biznes za inwestycje w zielone technologie, czego najlepszym przykładem jest Inflation Reduction Act. UE z kolei wyspecjalizowała się głównie w metodzie „kija”, ustanawiając wiążące cele i karząc za ich niewypełnienie.

5. Debata wokół IRA wyraźnie pokazała, że zielone subsydia („marchewka”) są bardziej atrakcyjne narracyjnie dla wy­borców niż regulacje, zakazy i podatki klimatyczne („kij”). Duże subsydia na zielone inwestycje podszyte narracją o obniżaniu inflacji, budowaniu dobrze płatnych miejsc pracy i wsparciu uboższych rejonów i społeczności pozwoliły przełamać inercję systemu nastawionego na paliwa kopalne w amerykańskim Kongresie.

6. Choć w debacie publicznej podejście unijne i amerykańskie są przeciwstawiane, to w długim okresie są one tak na­prawdę komplementarne, jeżeli ambitne cele polityki kli­matycznej mają być osiągnięte. Zachód powinien się zjed­noczyć w dążeniu do rozwoju zielonej gospodarki i unie­zależnienia się od surowców i produktów z Chin i Rosji. Obie strony powinny się od siebie uczyć.

7. Skończył się czas na ogłaszanie kolejnych map drogowych, planów działań i grup wysokiego szczebla. Unia i USA potrzebują konkretnych narzędzi współpracy celem obrony pozycji swoich gospodarek. Potrzebujemy transatlantyckiej umowy na rzecz wsparcia zielonych technologii i przemysłu. Kluczowym elementem powinna być współpraca w zakresie zasad pomocy publicznej dla zielonych technologii i wspól­ne działania celem zabezpieczenia dostaw surowców kry­tycznych.

8. Unijno-amerykański fundusz zdolny do emisji własnego długu wspartego gwarancjami rządowymi mógłby stać się centralnym narzędziem powojennej odbudowy Ukrainy. Ponadto ustanowienie stałego i formalnego mechanizmu transatlantyckiej koordynacji sankcji ekonomicznych i scree­ningu inwestycji zagranicznych byłoby korzystne dla obu stron. Taki instrument przyczyniałby się do harmonizacji priorytetów strategicznych Unii i USA w sferze gospodarczej.

9. Sytuacja, w której Polska jest tak silnie zależna gospodarczo od UE i militarnie od USA, nie jest optymalnym rozwiąza­niem. Długofalowym celem powinno być poszerzenie polskiego pola manewru w tych dwóch obszarach. Jed­nocześnie trzeba pamiętać, że po pierwsze obecny układ jest dla Polski cały czas najlepszą z możliwych opcji, a po drugie nasze możliwości jego zmiany są ograniczone.

10. Zbytnia autonomizacja Wspólnoty względem jej państw członkowskich będzie pogłębiać napięcia w relacjach transatlantyckich, osłabiając równocześnie samą Unię, gdyż jej członkowie nie porzucą obrony swoich funda­mentalnych interesów narodowych tylko dlatego, że zostali przegłosowani w Radzie.

11. Polska powinna działać na rzecz zachowania przez państwa członkowskie maksymalnie dużego pola manewru w za­kresie produkcji i zakupów uzbrojenia, inwestycji zagra­nicznych i sposobu podejmowania decyzji w dziedzinie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. Nie oznacza to negowania z góry unijnych inicjatyw w tych obszarach – jednak ostatnie słowo przy podejmowaniu decyzji powinno należeć do państw członkowskich.

12. Z drugiej strony należy wzmacniać narzędzia UE w zakresie wsparcia polityki przemysłowej. Wspólnota powinna wysłać jasny sygnał za Atlantyk, że jest gotowa do budowy wspólnego bloku ekonomicznego równoważącego Chiny, ale na zasadach partnerskich z poszanowaniem interesów podmiotów europejskich. Polska powinna więc popierać ustanowienie transatlantyckiego mechanizmu koordynacji polityki przemysłowej w obszarze zielonej transformacji, który objąłby także współpracę w dziedzinie energii jąd­rowej.

13. Wywołane konfliktami, biedą i zmianami klimatycznymi ruchy migracyjne z Afryki do Unii będą znacząco wpływać na stabilność Wspólnoty. W interesie Zachodu jest wsparcie rozwoju Afryki, także aby nie oddać tam pola Chinom i Rosji. Polska prezydencja w Radzie mogłaby więc wyjść z pomysłem organizacji szczytu USA-UE dot. rozwoju Afryki. Program inwestycyjny dla Afryki powinien być jed­nym z priorytetowych działań do podjęcia wspólnie przez Unię i USA.