To Pan Bóg stworzył rzemieślnicze piwa i zmrożone wino w rżniętym szkle

Możemy zachować się jak Noe lub naśladować Chrystusa. Budowniczy arki, pijany w sztok, został znaleziony nagi przez swoich synów. Jezus, przemieniając wodę w wino, ofiarował weselnikom w Kanie Galilejskiej bezinteresowną radość. Historia Noego symbolizuje grzeszne oblicze alkoholu; historia Jezusa to opowieść o winie jako Bożym darze budującym braterską wspólnotę. Tak powinno wyglądać integralne rozumienie piwa, whisky oraz ginu z tonikiem.

Polska debata publiczna cierpi na syndrom cyklopa. Niczym postać z greckiej mitologii lubi patrzeć na skomplikowane sprawy tylko jednym upraszczającym okiem. W parze z syndromem cyklopa idzie efekt wahadła. W miejsce pierwszej redukcyjnej narracji dostajemy skrajną alternatywę, równie jednostronną, tylko że w innych aspektach. W ostatnim czasie ofiarą obu tych wzajemnie napędzających się mechanizmów staje się alkohol.

I trudno się temu specjalnie dziwić. W końcu mówimy o kraju, w którym szlachta – za pośrednictwem przymusu propinacyjnego – wyciągała pieniądze od chłopstwa, przy okazji potencjalnie je rozpijając. O państwie, gdzie Kościół katolicki już od dekad obchodzi sierpień jako miesiąc trzeźwości. Wreszcie o kraju zmagającym się ze strukturalnym problemem społecznym o długim trwaniu, czy też – mówiąc językiem katolickiej nauki społecznej – ze strukturą grzechu, jaką od lat pozostaje w Polsce alkoholizm.

Wszystkie te czynniki zachęcają wręcz do przebierania się w debacie publicznej za mitologicznego cyklopa i rozpoczęcie antyalkoholowej krucjaty. Stąd nie zaskakuje Jan Śpiewak, który po zgłoszeniu do prokuratury aktorki Magdaleny Cieleckiej za reklamowanie pewnej marki alkoholowej, ze swoją walką z „alkopatusami” jak sam ich nazywa, wylądował nawet na plotkarskim Pudelku.

Dla głębszego zrozumienia „cyklopiej mentalności” w temacie alkoholu warto sięgnąć po rozmowę publicysty i felietonisty (oraz mojego dobrego kolegi z Klubu Jagiellońskiego) Marcina Kędzierskiego z Tomaszem Stawiszyńskim w podcaście „Skądinąd”. Marcin w pierwszej części dwugodzinnego występu niczym w pigułce streszcza sposób myślenia tych, którzy chcą przeorać polską wyobraźnię społeczną dotyczącą rozumienia alkoholu.

Krok pierwszy to przyjęcie specyficznego, scjentystycznego języka mówienia o alkoholu. Kędzierski na samym początku audycji stawia mocną, jednoznaczną tezę: każdy alkohol to trucizna. Zostaje więc on zredukowany do zestawu związków chemicznych wywołującego szkodliwe zmiany w ludzkiej świadomości oraz wpływającego negatywnie na nasze zachowania po jego spożyciu.

Analiza scjentystyczna zostaje następnie uzupełniona medykalizacją rozumienia alkoholu. To substancja, która wywołuje w ludzkim organizmie określone choroby. Niejako naszym obowiązkiem jest więc trzymać się od tej niebezpiecznej używki z daleka, bo z zasady będzie ona powodować w naszym ciele patologiczne zmiany. Taka swoista „wyobraźnia szpitalna” sprawia, że zaczynamy postrzegać alkohol przez pryzmat jednostki chorobowej.

Marcin płynnie łączy poziom jednostkowy z płaszczyzną społeczną. Jego zdaniem nie ma czegoś takiego jak kultura odpowiedzialnego picia, a jedyne odpowiedzialne picie to według niego… abstynencja. Stąd równie płynnie spożywanie alkoholu-trucizny zostaje wręcz utożsamione z alkoholizmem jako takim.

Nic więc dziwnego, że szybko przechodzimy do kwestii statystyk alkoholizmu w Polsce, sporów o definiowanie tego zjawiska, do pojęcia „ryzykownego” picia. Ale też zarządzania społecznego, polityk publicznych, konieczności systemowego przeciwdziałania i walki z „kulturą piwerka”. Niepostrzeżenie alkohol – zrównany niejako z alkoholizmem – został zredukowany do czegoś na kształt patologii społecznej oraz przedmiotu troski państwa i jego instytucji.

Cyklop patrzy na nas swoim jednym okiem i przekłada wahadło z jednej skrajności w drugą: od romantyzacji alkoholu po jego medyczno-społeczną demonizację. Marcin stwierdził, że celowo „przejaskrawia”, a jego strategią jest metoda „wstrząśnięcia utopijnego”. Tylko że ofiarą takiego podejścia jest złożona i wieloaspektowa rzeczywistość. Zamiast popadać w retoryczną przesadę, warto raczej szukać spojrzenia integralnego. Działać jako „społeczny poliglota” i mówić wieloma językami, aby możliwe stało się uchwycenie polifonicznej rzeczywistości w jej różnorodnych wymiarach.

Istnieje łatwa pokusa, aby cały temat sprowadzić do kilku najpopularniejszych trunków i kilku największych koncernów, które swoje produkty reklamują w trakcie Ligi Mistrzów oraz innych sportowych wydarzeń. Tak, owszem, agresywna machina kapitalizmu działa także i przypadku alkoholu, ale tutaj przynajmniej nie zaspokaja bohatersko pragnień, które sama wcześniej zmyśliła na potrzeby napełnienia własnych kont bankowych naszymi pieniędzmi.

Kapitalizm bazuje bowiem na setkach lat tradycji wytwarzania i spożywania alkoholu, na przekazywanej z pokolenia na pokolenie ludzkiej namiętności względem piwa, wina, czy też whisky. Alkohol wpisany jest w nasze kulturowe DNA, nie stanowi wyimaginowanego produktu późnego kapitalizmu z jego rupieciarską naturą, która nakazuje mu wciskać nam każdą wymyśloną na poczekaniu pseudo-potrzebę.

Pięknie i poruszająco pisał o tym choćby Roger Scruton w eseistycznej książce pt. Piję, więc jestem, poświęconej filozoficznej i duchowej analizie spożywania wina: „Bóstwa, od których biorą nazwy wioski Francji – czy to bóstwa pogańskie, jak w przypadku Mercurey i Juliénas, czy chrześcijańskie jak w przypadku St Amour i St Joseph – są strażnikami krzewów winorośli, które zawdzięczają swój charakter nie tylko solom mineralnym wyssanym z ziemi, lecz również rytuałom ofiarniczym trwałych wspólnot. Ta myśl była utajona w pierwszym łyku Château Trotanoy i jest myślą, której wierzę do dzisiaj”.

Scruton w tym krótkim fragmencie odsyła do ojkofilicznego wymiaru produkcji alkoholu. Ojkofilicznego, czyli osadzającego nas w umiłowaniu tego, co lokalne. Łatwo w erze wielkich koncernów alkoholowych zapomnieć, że produkcja wina to często nadal sprawa rzemieślniczej sztuki przekazywanej z pokolenia na pokolenie, wyraz zakumulowanej przez wieki regionalnej tradycji.

W tym ujęciu produkcja wina staje się sposobem na budowę duchowej wręcz wspólnoty: wspólnoty zmarłych, żyjących i jeszcze nienarodzonych. Wszyscy skupieni są wokół miejscowych szczepów winogron, wokół lokalnego krajobrazu, rodzinnej ziemi, w którą wrośli oni sami, a wcześniej ich przodkowie.

Ten duchowy wymiar spożywania alkoholu objawia się także w momencie spotkania- rodziny lub przyjaciół. Niczym w ewangelicznej Kanie Galilejskiej wino bądź inny trunek staje się lepiszczem ludzkiej towarzyskości, substancją towarzyszącą celebracji naszej relacyjności. Jestem głęboko przekonany, że bezinteresowne, radosne spożywanie i picie może nas duchowo wzbogacać, uczyć logiki daru, wyrywać z rutyny codzienności ku przebłyskom pozadoczesnej rzeczywistości. 

Przeszywająco o tym duchowym, wręcz liturgicznym, wymiarze zmysłowej przyjemności pisał Andrzej Bobkowski: „Nie ma chyba nic przyjemniejszego, niż w duszny poranek lata paryskiego zaszyć się w kącie jakiegoś bistra i sączyć zimne piwo. Zapalić papierosa i po prostu – istnieć. Nic więcej. Żyć i modlić się. Coraz częściej modlę się nad szklanką piwa lub kieliszkiem rumu, bo są to momenty, w których naprawdę czuję, że jeszcze żyję. I dziękczynię”.

Autor Szkiców piórkiem uchwycił w tym fragmencie pewną fundamentalną duchową prawdę: można oddawać cześć Bogu poprzez jego stworzenie. A częścią tego stworzenia jest także piwo i rum z paryskiego bistro. Albo zmrożone wino. Albo whisky na lodzie. W ten sposób praktykujemy pewnego rodzaju bosko-ludzką ekonomię miłości, w ramach której alkohol staje się Bożym darem dla ludzkiego podniebienia. Darem, za który jesteśmy winni Panu wdzięczność i dziękczynienie. A nie tylko trucizną mogącą wywołać marskość wątroby.