Ponad 3/4 nauczycieli pracuje więcej niż powinno. Nadgodziny, braki kadrowe i wykluczenie technologiczne głównym problemem szkół
Badania Najwyższej Izby Kontroli trwające od 1 stycznia 2018 r. do 26 marca 2021 r. wykazały wiele problemów targających wciąż reformowaną oświatą. Do starych, wciąż nierozwiązanych kwestii pokroju niskiego prestiżu pracy nauczyciela, dołączyły nowe wyzwania, płynące z wprowadzanej naprędce edukacji zdalnej, będące konsekwencją pandemii COVID-19.
W 2018 roku liczba nauczycieli zatrudnionych w szkołach publicznych prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego wynosiła (bez szkół specjalnych, policealnych oraz oddziałów przedszkolnych w szkołach) wyniosła ok. 320 tys. osób. W 2019 spadła ona do ok. 308 tys., ze względu na przejście na emeryturę uprawnionych do tego pedagogów, ale już rok później wzrosła do 321 tys. w związku z reformą edukacji, czyli podwójnym rocznikiem i wydłużeniem nauki w szkołach ponadpodstawowych. W badanym okresie czasu najliczniejszą grupę wiekową stanowili nauczyciele mający między 46 a 55 lat.
Jedną z głównych nieprawidłowości wykrytych i opisanych przez NIK były kwestie związane z zatrudnieniem i czasem pracy nauczycieli. Niemal połowa dyrektorów placówek (46%), którzy wzięli udział w badaniach, deklarowała problemy z zatrudnieniem wykfalifikowanych pracowników na stanowiska nauczycielskie. Znamienne jest, że najtrudniejsi do pozyskania są nauczyciele przedmiotów ścisłych, takich jak matematyka, fizyka i chemia.
Problemy kadrowe rozwiązywane są najczęściej za pomocą nadgodzin (52%), aplikacją w odpowiedzi na ogłoszenie (51%), a nawet zatrudnianiem emerytowanych nauczycieli (38%). Z danych w Systemie Informacji Oświatowej wynika, że w badanym okresie nadgodziny przydzielono 73% nauczycieli, a 11% z nich pracowało w więcej niż w jednej szkole (z deklaracji w badaniach kwestionariuszowych NIK-u wynika, że 24%).
Według polskiego prawa nauczyciel pracujący na pełnym etacie ma ewidencjonowane jedynie 18 z 40 godzin. Pozostałe 22 godziny przeznacza m.in. na przygotowanie do lekcji, sprawdzanie prac, prowadzenie dokumentacji i kontakt z rodzicami. W praktyce jednak pośród 25 tys. nauczycieli przebadanych przez NIK tylko 22% z nich zadeklarowało, że w tygodniu poprzedzającym badania miało równo 18 godzin lekcyjnych lub mniej. Pozostali deklarowali większą liczbę przeprowadzonych lekcji, a 14% nauczycieli zgłosiło przepracowanie 27 i więcej godzin lekcyjnych w tygodniu.
NIK sprawdziła także stan oświaty w epoce nauczania zdalnego. Jak wynika z badań, 31 marca 2020 roku jedynie niecałe 47% nauczycieli ukończyła jakąś formę kształcenia lub doskonalenia zawodowego w związku z nauczaniem zdalnym. Pół roku później było to już 81%.
Uwadze NIK nie umknął także problem tzw. wykluczenia technologicznego, czyli niemożności edukacji ze względu na brak sprzętu komputerowego umożliwiającego udział lub prowadzenie zajęć. Mimo państwowych programów takich jak „Zdalna Szkoła” i „Zdalna Szkoła+”, aż 25% z ponad 5 tys. przebadanych dyrektorów szkół uznało wyposażenie ich placówek za słabe lub średnie.
Sami nauczyciele za największy problem edukacji zdalnej uznali obiektywne sprawdzenie wiedzy i umiejętności uczniów (71%) oraz wspomniany brak dostępu do sprzętu umożliwiającego sprawne uczestnictwo w zajęciach (52%). Mimo problemów i chaosu wywołanego przymusowym wprowadzeniem nauczania online, w roku szkolnym 2020/21 (I półrocze) w 95% placówek kontrolowanych przez kuratorów nauczyciele zrealizowali podstawę programową.
