Państwo wciąż z kartonu, PiS jednak nie z teflonu. Wybory w 19 punktach
W skrócie
Sondaże ostatnich trzech lat wydawały się wskazywać, że najbliższe głosowania raczej nie przyniosą niespodzianek i istotnego odwrócenia trendów, a partia rządząca ma drugą kadencję niemal w kieszeni. Niedzielne wybory samorządowe nie są co prawda rewolucją, ale wieszczą, że w głosowaniach 2019 i 2020 roku odbędzie się realny pojedynek o władzę między dwoma spolaryzowanymi obozami. Jego wynik bynajmniej nie jest przesądzony.
1. Zacznijmy od rzeczy systemowo najistotniejszej. Jeśli potwierdzi się na większą skalę pozbawienie realnego prawa wyborczego obywateli, którzy w terminie (czyli do wtorku 16 października włącznie) dopisywali się elektronicznie do rejestru wyborców w okręgu zamieszkania, to mamy do czynienia z niebagatelną kompromitacją państwa. Kto zresztą – choćby skutecznie, jak piszący te słowa – korzystał przy okazji wyborów z ePUAP, ten wie, że podjęcie decyzji o uruchomieniu tej możliwości przy tak niskiej intuicyjności, złym zaprojektowaniu (brak możliwości załączenia dowodu zamieszkania; brak zapowiedzi możliwości wezwania do uzupełnienia) i kapryśności systemu było poważnym błędem.
2. Po czterech latach od bulwersującej kompromitacji państwa w czasie poprzednich wyborów samorządowych, zmiany władzy na szczeblu centralnym i trzech latach „wstawania z kolan” jesteśmy bliscy punktu wyjścia. Choć rząd Prawa i Sprawiedliwości sporo mówi o przechodzeniu „od Polski papierowej do Polski cyfrowej”, to ewidentnie zatrzymaliśmy na etapie Polski z kartonu. W poważnym państwie i normalnych czasach taka sytuacja nie mogłaby skończyć się bez dymisji na wysokim szczeblu. U nas pewnie sprawa rozejdzie się po kościach.
3. Z wątków systemowych warto zwrócić też uwagę na kompromitację mediów i sondażowni. Przypomnijmy: powszechnie komentowane badania w Warszawie i Krakowie wskazywały, że kandydaci PiS idą właściwie łeb w łeb z faworytami. Dziś widzimy, że trudno te badania interpretować inaczej, niż element kampanii wyborczej jednego ze sztabów. Fakt, iż nie mamy w Polsce mediów gotowych przeprowadzić wiarygodne badania opinii, źle świadczy o kondycji naszej debaty publicznej.
4. Trudno mówić o oczywistych zwycięzcach i oczywistych przegranych tych wyborów. Prawo i Sprawiedliwość uzyskało wynik o 5 p.p. lepszy niż w wyborach do sejmików w 2014 r. i o 5 p.p. słabszy, niż w wyborach parlamentarnych 2015 r. Koalicja Obywatelska zdobyła o 2 p.p. mniejsze poparcie niż Platforma przed czterema laty i o 7 p.p. mniej, niż w wyborach 2015 r. Platforma i Nowoczesna startując osobno.
5. Choć dobrego wyniku Polskiego Stronnictwa Ludowego można się było spodziewać, to otrzymanie ponad 16% poparcia (jak w 2010 r.; w 2014 r. ludowcy głównie ze względu na wspomnianą już kompromitację państwa, jaką było dopuszczenie do głosowania w sejmikach w książeczkach, uzyskali ponadstandardowe 24%) jest sukcesem formacji Kosiniak-Kamysza. PSL, który ledwo przemknął nad progiem wyborczym w 2015 r., wchodzi w kolejny wyborczy „czwórskok” istotnie wzmocniony w stosunku do oczekiwań.
6. Jednocześnie trzeba powiedzieć, że Prawo i Sprawiedliwość zaliczyło porażkę właśnie na tym najistotniejszym dla siebie froncie, czyli w pojedynku z PSL. To osobisty problem Mateusza Morawieckiego, który w ostatnich tygodniach wziął na siebie nie tylko rolę twarzy kampanii, ale też właśnie on jeżdżąc po Polscy ostro atakował PSL. Jak widać – ze skutecznością pozostawiającą sporo do życzenia.
7. Taktycznym zwycięzcą okazał się Grzegorz Schetyna. Decydując się m.in. na niewystawienie własnego kandydata z Krakowie i dość żenującą karuzelę personalną we Wrocławiu mógł właśnie dzięki takim ruchom odtrąbić sukces KO w największych miastach już po pierwszej turze, czego obóz opozycyjny istotnie potrzebował ze względów psychologicznych. Gdańsk – jedyne duże miasto, w którym stało się inaczej, a w efekcie kandydat KO nie wszedł do drugiej tury, i w której kandydat PiS zmierzy się z dotychczasowym włodarzem – pokazuje, że inne decyzje, konfrontacyjne wobec istniejących układów w dużych miastach, mogłyby przynieść podważenie jego przywództwa w Platformie i, szerzej, obozie opozycyjnym.
8. Patryk Jaki stał się poniekąd ofiarą własnej dobrej kampanii – rozpalił oczekiwania, które były nie do zaspokojenia. Zyskał 2-3 p.p. więcej, niż w 2014 r. kandydat PiS Jacek Sasin przy dużo mniej spektakularnej kampanii. Warto zauważyć, że wówczas trzeci wynik i ponad 8,5% głosów otrzymał Piotr Guział, który dołączył do ekipy Jakiego jako kandydat na wiceprezydenta i kampanijny harcownik, któremu pozwalano na wyprowadzanie najostrzejszych ciosów. Zaangażowanie go w kampanię prawicowego kandydata nie przełożyło się jednak na oczekiwaną zapewne przez sztab PiS premię pozwalającą wyjść poza żelazny elektorat prawicy w stolicy.
9. Kluczowym pytaniem pozostaje do chwili ogłoszenia ostatecznych wyników głosowania do sejmików zdolność Prawa i Sprawiedliwości do zwiększenia stanu posiadania, gdy chodzi o województwa, w których sprawuje władzę. Zwycięstwo PiS objęło o trzy województwa więcej niż w 2014 r., ale to wciąż może nie dawać istotnej zmiany, gdy chodzi o zdolność do sformowania koalicji rządzącej.
10. Wyniki trzech mniejszych ugrupowań – ponad 5% Sojuszu Lewicy Demokratycznej i ponad 6% Kukiz’15 oraz Bezpartyjnych Samorządowców – przy wysokim realnym progu wyborczym w sejmikach teoretycznie może się skończyć nawet bez mandatów dla tych ugrupowań. Decydować będzie rozkład poparcia w poszczególnych województwach.
11. Wieści o wzroście poparcia dla SLD okazały się zdecydowanie przedwczesne. Przypomnijmy: w 2014 r. partia postkomunistów, wówczas pod wodzą Leszka Millera, osiągnęła 8,8%, co uznano za porażkę. Zjednoczona Lewica (SLD, partia Palikota i Zieloni) w 2015 r. zdobyła 7,5%. Cieszyć może się przede wszystkim Grzegorz Schetyna, który w negocjacjach z Włodzimierzem Czarzastym ma ułatwione zadanie. W tym kontekście nie zaskakują przedwyborcze zaloty Jarosława Kaczyńskiego, który nie wykluczył przyszłej koalicji z SLD. Słaby Sojusz, dużo mniej histerycznie anty-pisowski niż inne ugrupowania opozycyjne, mógłby być dla Zjednoczonej Prawicy wygodną, choć chyba wciąż trudną wizerunkowo przystawką.
12. Żyje i ma się lepiej, niż można było prorokować, formacja Pawła Kukiza. Dość wyraźne przekroczenie progu do sejmików w wyjątkowo trudnych dla takich partii wyborach daje Kukiz’15 realną szansę na zdobycie mandatów do Parlamentu Europejskiego, a w 2019 r. szansę powtórzenia osiągnięcia sprzed trzech lat, czyli trzeciego wyniku. Opowieść Kukiza o tym, że chce być języczkiem u wagi kolejnej kadencji i uzależnić od poparcia swoich postulatów systemowych sformowanie rządu, ma szansę na spełnienie.
13. Nie należy bagatelizować wyniku Bezpartyjnych Samorządowców. Pierwszy raz udało się stworzyć tego rodzaju ogólnopolski sojusz do sejmików, co może mieć istotne konsekwencje dla polityki ogólnopolskiej. Poniekąd sojuszowi z tym środowiskiem swój sukces zawdzięcza Kukiz – w 2014 r. zdobył mandat radnego sejmikowego i wszedł na poważnie do politycznej gry, a w wiosną 2015 r. to środowisko dziś tworzące centralę BS współodpowiadało za jego kampanię prezydencką. Faktyczne włączenie się BS we wsparcie którejś siły w 2019 r. może mieć kluczowe znaczenie dla przepływów między dużymi blokami lub dać paliwo debiutantowi.
14. Polaryzacja w kampanii warszawskiej podcięła skrzydła ruchom miejskim skonfederowanym z Miasto Jest Nasze, Janowi Śpiewakowi i Partii Razem. Ambiwalentnie podchodzić do tego musi Robert Biedroń, który z jednej strony będzie miał ułatwioną robotę negocjacyjną, a z drugiej – musi się poważnie zastanowić, czy w Polsce AD 2018 istnieje elektorat pod jego projekt polityczny.
15. Politycznym centrum Polski może w najbliższych miesiącach stać się Łódź. Przytłaczający sukces Hanny Zdanowskiej to twardy orzech do zgryzienia dla PiS. Jeżeli dojdzie do wygaszenia jej mandatu, to przez długie miesiące Koalicja Obywatelska będzie budowała swój przekaz wokół zamachu centralistycznej władzy PiS na popieranych przez Polaków samorządowców. Może okazać się to opowieścią dużo atrakcyjniejszą dla wyborców, niż ta zbudowana wokół sporu o sądownictwo.
16. Już za siedem miesięcy wybory do Parlamentu Europejskiego, za rok – wybory parlamentarne. Sondaże ostatnich trzech lat wydawały się wskazywać, że najbliższe głosowania raczej nie przyniosą niespodzianek i istotnego odwrócenia trendów, a partia rządząca ma drugą kadencję niemal w kieszeni. Dziś widać, że wyniki nadchodzących głosowań wcale nie są przesądzone.
17. Specyfika wyborów do Parlamentu Europejskiego – mobilizacja w dużych miastach – może dać istotną premię Koalicji Obywatelskiej. Jeżeli PiS i Platforma z Nowoczesną powtórzą wynik do sejmików, a jednocześnie KO w eurowyborach rozszerzy się o formację z żelaznym i zmobilizowanym elektoratem – Polskie Stronnictwo Ludowe (w 2014 r. 480 000 głosów, czyli 6,8%) lub postkomunistów (w 2014 r. 667 000 głosów, czyli 9,44%) – to wyniki między obozami będą wyrównane. Ewentualne zwycięstwo opozycji w maju 2019 r. sprawi, że jesienią możliwe będzie absolutnie wszystko.
18. Sentyment każe odnotować, że 21 października 2018 r. skończył się w Polsce korwinizm. W konsekwencji rośnie prawdopodobieństwo powstania jednej jednoznacznie antyunijnej listy do Parlamentu Europejskiego, co również może zaboleć PiS.
19. Wyniki Romana Smogorzewskiego w Legionowie (ponad 60% i zwycięstwo w pierwszej turze) i Czesława Małkowskiego w Olsztynie (ponad 40% i start w drugiej turze z pozycji faworyta) przypominają, że wbrew częstym zaklęciom wypowiadanym przez komentatorów i ekspertów polityka samorządowa jest jeszcze bardziej zdegenerowana i obleśna, niż ta ogólnopolska.
Tekst powstał w oparciu o sondażowe wyniki podane do publicznej wiadomości w niedzielę wieczorem.