Gliński postawił na instytucje. Polityka kulturalna „na czwórkę z minusem”

Pozytywnie należy ocenić większość z powołanych lub opracowywanych nowych instytucji kultury, na minus zaś –nieprzemyślaną politykę wobec środowisk twórczych w przestrzeni teatru i filmu. Poprzez zwiększenie limitu kosztów uzyskania przychodu twórcy zyskali materialnie. Rok 2017 nie przyniósł niestety rozwiązań w odniesieniu do dwóch istotnych ustaw: o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej oraz o zachętach audiowizualnych. Do najbardziej medialnych działań Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ubiegłym roku trzeba zaliczyć przede wszystkim zakup zbiorów Książąt Czartoryskich, choć zasadność wykupienia budzi kontrowersje.

Budowa instytucji +

Ministerstwo w zeszłym roku kontynuowało program powoływania do życia nowych instytucji kultury oraz przekształcania już istniejących. Chodzi m.in. o Polską Operę Królewską, Muzeum Żołnierzy Wyklętych w Ostrołęce (w budowie) czy  w flagowy projekt Muzeum Historii Polski (w fazie przetargu). To tylko kilka spośród budowanych lub projektowanych 15 nowych podmiotów zlokalizowanych w różnych częściach Polski i wchodzących w skład sieci muzeów.

Z końcem roku powołany został Instytut Solidarności i Męstwa upamiętniający osoby pomagające Polakom po 1939 roku. Podmiot ten bardzo usprawni prowadzenie polityki historycznej szczególnie na Wschodzie. Kolejnym elementem tej polityki jest odkupienie od lubelskiego UMCS pałacu Lubomirskich, aby utworzyć w nim Muzeum Ziem Wschodnich Dawnej Rzeczypospolitej w Lublinie.  Minister Piotr Gliński postawił też na przypomnienie tragicznych losów z czasów II wojny światowej: podpisał umowę o współprowadzeniu wydzielonego jako samodzielna jednostka Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów oraz zapowiedział podjęcie prac nad otwarciem jego filii w Nowym Jorku.

Niestety mimo silnego nacisku ministerstwa na odzyskiwanie sprywatyzowanych kiedyś instytucji oraz dóbr kultury, rozpoczęte negocjacje dotyczące odkupienia przedsiębiorstwa Polskie Nagrania stanęły w miejscu. Resort nie przeznaczył odpowiednich kwot na dokonanie zakupu, przez co transakcja przesunie się w czasie. Należy mieć nadzieję, że ministerstwo tak jak w przypadku Państwowego Instytutu Wydawniczego potraktuje sprawę priorytetowo i zdobędzie pieniądze na ten cel.

Nie wiadomo, czym dokładnie zajmować się będzie powołany z końcem roku Narodowy Instytut Architektury i Urbanistyki. Cele jego działania są bowiem bardzo ogólne – wpisano w nie m.in. zadania edukacyjne, promocyjne i wydawnicze. Cieszy, że minister widzi problem z kształtowaniem ładu przestrzennego, ale dziwił fakt, że jednocześnie przy ministerstwie budownictwa w tym samym czasie powstawała instytucja o bardzo podobnej nazwie i zadaniach (ostatecznie, po wybuchu kontrowersji, niedoszły Narodowy Instytut Urbanistyki i Architektury zmienił nazwę na Krajowy Instytut Polityki Przestrzennej i Mieszkalnictwa).

Restytucja narodowych dóbr kultury + –

Jednym z bardziej kontrowersyjnych decyzji był zakup przez MKiDN kolekcji Czartoryskich oraz należącego do nich zamku w Gołuchowie. Kosztująca 100 milionów euro kolekcja oraz wart 20 milionów złotych zamek, chociaż teoretycznie były zabezpieczone przez polskie państwo zakazem ich sprzedaży, to ze względu na zmiany w fundacji w przypadku tego pierwszego oraz ewentualne roszczenia spadkobierców w przypadku drugiego sprawiły, że MKiDN zdecydowało się dobra te wykupić. Kwestią oceny pozostaje, czy kosztująca niemal pół miliarda złotych transakcja była konieczna.

Nadal trwają także prace nad ustawą o restytucji dóbr kultury. Ministerstwo kładzie duży nacisk na odzyskiwanie zaginionej szczególnie w czasie wojny własności. Zmiana ustawy pomoże w szybszym odzyskiwaniu dóbr przez Wydział Strat Wojennych MKiDN.

Na wyróżnienie zasługuje powołanie Narodowego Funduszu Ochrony Zabytków w sierpniu zeszłego roku. Jest to fundusz celowy poświęcony zabytkom będącym w złym stanie technicznym. Budżet funduszu stanowić będą wpływy z kar administracyjnych oraz grzywien na właścicieli łamiących prawo o ochronie zabytków. Zmiana to spowodowana jest nowelizacją ustawy o ochronie zabytków. Pieniądze z tytułu naruszeń prawa trafiać będą już nie do budżetu, lecz właśnie do funduszu celowego. Dzięki temu spodziewać się można podniesienia staranności kontroli administracyjnych w tym obszarze.

Polonia +

Na wniosek Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu, Biblioteki Polskiej w Paryżu oraz Polskiej Akademii Umiejętności ministerstwo podjęło pracę nad zmianą przepisów w Ustawie o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej. Do tej pory Polska nie mogła przeznaczać środków publicznych na działalność tego typu instytucji za granicą, co sprawiało, że były one niedofinansowane. Co więcej, powołano także Narodowy Instytut Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą, którego zadaniem będzie opieka nad polskim dziedzictwem na Wschodzie: Ukrainie, Litwie czy Białorusi. Wszystkie te działania należy ocenić jako nadrobienie zaległości w dziedzinie polityki historycznej i ochrony dziedzictwa.

Sytuacja materialna twórców + –

Twórcy odczują zwiększenie limitu kosztów uzyskania przychodu. Limit ten został powiększony z ok. 80 tys. zł do ok. 160 tys. zł. Zmianę tę należy uznać za realne poprawienie kondycji finansowej artystów, którzy w większości uprawiają wolny zawód. Warto zastanowić się, czy nie należy w przyszłości zwiększać limitu lub znieść jego górnej granicę. Zmianie uległo także prawo autorskie: wprowadzono tantiemy za wypożyczanie książek z biblioteki, co odczują szczególnie popularni autorzy. 

Ministerstwo nadal pracuje nad niezwykle potrzebną ustawą o zachętach audiowizualnych, której celem jest m.in. skłonienie zagranicznych producentów do realizacji filmów w Polsce. Polska jest jedynym krajem w Europie, który takich ułatwień nie posiada. Powolne prace w tym obszarze należy ocenić negatywnie.  

Ustawy medialne –

Chociaż ministerstwo przygotowało aż dwa projekty ustaw dotyczących finansowania mediów publicznych, oba zostały zamrożone. Pierwsza ustawa złożona została w Sejmie i dotyczyła poprawienia ściągalności abonamentu, co przy potrzebie zasadniczej zmiany finansowania mediów publicznych byłoby rozwiązaniem chwilowym. Druga dotyczyła pobierania abonamentu z podatków CIT i PIT – ta jednak nie trafiła nawet do parlamentu. Ze względu na brak systemowych rozwiązań budżet państwa zrekompensował mediom publicznym niewystarczające wpływy z abonamentu.

MKiDN poinformowało także o końcowej fazie przygotowań ustawy dekoncentracyjnej, ale jej zapisy nie są szerzej znane.  

Pięcioletni program Niepodległa + –

W lipcu zeszłego roku został uruchomiony jeden z największych i najważniejszych projektów MKiDN, czyli jubileuszowy program Niepodległa. Jest on potrzebną formą wsparcia obchodów 100-lecia odzyskania niepodległości, rozpoczął się jednak zbyt późno. W efekcie zabrakło dostatecznie dużo czasu na debatę i wykucie nowych inicjatyw.

Współpraca z twórcami –

Ministerstwo podjęło się organizacji Ogólnopolskiej Konferencji Kultury, na którą składały się sympozja w różnych miastach Polski. Niestety większość środowisk nie identyfikujących się z prawicą nie wzięła w niej udziału. Powodem było zniechęcenie części twórców wyborem przez ministra nowych dyrektorów teatrów we Wrocławiu czy Krakowie, a także zmianą dyrektora Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej. Brak odpowiedniego dialogu spowodował, że twórcy w dużej części podchodzą nieufnie do wielu inicjatyw ministerstwa.