#10 Horyzont Wyszehradzki

Horyzont Wyszehradzki to publikowany regularnie co dwa tygodnie przegląd najważniejszych wydarzeń politycznych i gospodarczych z państw Grupy Wyszehradzkiej.

1. Polityka

1.1 Czechy (Anna Herman)

Spotkanie czeskiego i chorwackiego ministra spraw zagranicznych

Minister spraw zagranicznych Czech Lubomír Zaorálek spotkał się w Pradze ze swoim chorwackim odpowiednikiem Mirą Kovačem. Politycy rozmawiali o aktualnych problemach europejskich i międzynarodowych. Minister Mira Kovač odniósł się do propozycji Komisji Europejskiej dotyczącej reformy polityki migracyjnej i przymusowych kwot przyjmowania uchodźców. Podzielił stanowisko krajów Grupy Wyszehradzkiej. Mówił, że „w Europie nie powinno się narzucać z góry rozwiązań, które nie brałyby pod uwagę specyfiki poszczególnych narodów i delikatności pewnych zagadnień. W ramach konsensusu w duchu europejskim nie może być mowy o przymusie”. Ministrowie zgodzili się także co do tego, że zachodnie Bałkany są dla Unii Europejskiej obszarem strategicznym i należy wspierać politykę rozszerzenia wspólnoty także o kraje tego regionu.

Spotkanie Grupy Wyszehradzkiej i Partnerstwa Wschodniego w Pradze

4 maja w Pradze spotkali się ministrowie spraw zagranicznych Grupy Wyszehradzkiej i Partnerstwa Wschodniego. Szefowie dyplomacji podkreślali, że Polska, Czechy, Węgry i Słowacja nie zgadzają się z propozycją Komisji Europejskiej odnośnie kwot podziału uchodźców. To stanowisko poparł słowacki minister spraw zagranicznych Miroslav Lajčák. Według niego przyjmowanie uchodźców powinno być dobrowolne. Przedstawiciele Grupy Wyszehradzkiej i krajów Partnerstwa Wschodniego ocenili pozytywnie nie tylko obecne spotkanie, ale także długotrwałą współpracę tych krajów. Nowością jest to, że Grupa Wyszehradzka zgodziła się co do potrzeby intensywniejszej współpracy z Gruzją, Mołdawią i Ukrainą.

Czesi będą współpracować z Iranem

Wiceprezydent Iranu, a zarazem przewodniczący Irańskiej Organizacji ds. Energetyki Atomowej spotkał się z premierem Bohuslavem Sobotką i szefem dyplomacji Lubomírem Zaorálkiem. Głównym tematem rozmów było pogłębienie współpracy obu krajów w dziedzinie energetyki jądrowej. Wizyta miała miejsce w związku z podpisaniem w zeszłym roku ostatecznej wersji międzynarodowego porozumienia w sprawie irańskiego programu nuklearnego (JCPOA). Obie strony zgodziły się, że nawiązanie współpracy w zakresie wykorzystywania cywilnej energetyki jądrowej mogłoby się przyczynić do szerszej międzynarodowej kontroli irańskiego programu nuklearnego i budowania zaufania na arenie międzynarodowej. Ponadto Lubomír Zaorálek podkreślił, że Czechy uważają Iran za ważny i strategiczny rynek. „Republika Czeska ma interes w tym, aby Iran był częścią światowego rynku i wpiera jego wstąpienie do Światowej Organizacji Handlu”, powiedział.

Republika Czeska jest jednym z państw europejskich stosujących zaawansowaną technologię jądrową. Ponad 35% energii elektrycznej kraju generują dwie elektrownie jądrowe: Dukovany i Temelin. Społeczeństwo czeskie wyraża poparcie dla dalszego rozwoju energetyki jądrowej.

1.2 Serbia (Łukasz Kołtuniak)

Minister Obrony: Serbia gwarantuje stabilność Republiki Srpskiej

Serbski minister obrony Alensandar Vulin powiedział w wywiadzie dla mediów, iż Serbia gwarantuje stabilność tzw. Republiki Srpskiej w Bośni. „Serbowie w Bośni mogą mieć dwie ojczyzny; Sarajewo i Bania Lukę (stolicę bośniackich Serbów) – powiedział Vulin. „W czasie rozmów w Dayton Serbia wzięła na siebie rolę gwaranta stabilności RS i tych zobowiązań zamierza dotrzymać – dodał Vulin. Sytuacja w Republice Srpskiej jest ostatnio bardzo napięta wskutek postępującej radykalizacji obu stron. Belgrad nie zamierza jednak otwarcie wspierać separatystów.

Serbia zdała egzamin w czasie kryzysu imigracyjnego

„Serbia potwierdziła swoje europejskie aspiracje konstruktywnym i humanitarnym podejściem do zeszłorocznego kryzysu imigracyjnego” – powiedział w Belgradzie unijny pełnomocnik spraw wewnętrznych Peter Ptasek. „Niemcy bardzo taką reakcję cenią” – dodał Ptasek. Efektem docenienia roli Serbii jest bezzwrotna pożyczka w wysokości 5,5 miliona euro udzielona Belgradowi przez Niemcy. Przedstawiciele serbskiego MSZ podkreślali gotowość Serbii do konstruktywnego rozwiązania podobnych problemów w przyszłości.

Zbrodniarz wojenny chce wystartować w wyborach

Vojislav Seszelji, oskarżony o zbrodnie wojenne lider Serbskiej Partii Radykalnej, zamierza wystartować w przyszłorocznych wyborach prezydenckich. Seszelij ma zamiar startować pod hasłami zbliżenia z Rosją i zerwania negocjacji z UE. Przebywający na zwolnieniu z haskiego więzienia Seszelij stanowi nie lada problem dla serbskich władz. Mogą zostać zmuszone do odesłania tego polityka siłą z powrotem do Hagi, jeżeli taka będzie decyzja haskiego Trybunału. Trzeba jednak pamiętać, że obecne władze, w tym prezydent Tomislav Nilolić oraz premier Alaksandr Vucić, zaczynały polityczne kariery właśnie w założonej przez Seszelija Serbskiej Partii Radykalnej.

Opozycja oskarża władze o fałszowanie wyborów

Liderzy czterech głównych partii opozycyjnych oskarżają serbskie władze o manipulacje podczas ostatnich wyborów. Oskarżenia dotyczą m.in. użycia nieautoryzowanych kart wyborczych czy głosowania za pośrednictwem mechanizmu tzw. martwych dusz. Liderzy opozycji zapowiadają wspólne dążenie do wyjaśnienie nieprawidłowości oraz nalegają na powołanie nowej, profesjonalnej komisji wyborczej. Tym niemniej sami politycy przyznają, że różnice między poszczególnymi partiami są zbyt duże, by można było mówić o zjednoczeniu tych środowisk. Partie opozycyjne to bowiem zarówno siły obozu demokratycznego, wywodzącego się z dawnego anty-miloseviciowskiego ruchu Otpor, jak i politycy będący spadkobiercami tamtego reżimu.

1.3 Słowacja (Łukasz Kołtuniak)

Spotkanie Bratysława- Moskwa

10 maja, dzień po moskiewskich obchodach Dnia Zwycięstwa, doszło w Moskwie do spotkania Miroslava Lajczaka i Siergieja Ławrowa. Lajczak przypomniał słowacki wkład w pokonanie faszystowskich Niemiec. Obaj ministrowie zgodzili się, że relacje Moskwa – Bruksela weszły w trudny okres. Dlatego też obaj politycy byli zgodni, że najlepszym sposobem wyjaśnienia wzajemnych napięć jest dialog. Wśród tematów trudnych szefowie MSZ wymienili wojnę w Syrii, rozmowy z Iranem, realizację porozumień z Mińska. Lajczak zapewnił, że idee fixe słowackiej prezydencji będzie konstruktywny dialog z Rosją.

Słowacja zdecydowanie przeciw karom za nieprzyjmowanie uchodźców

Jako sprzeczne z wartościami europejskimi określają słowaccy politycy pomysł Komisji Europejskiej, aby państwa, które nie będą chciały przyjąć uchodźców musiały uiszczać z tego tytułu opłaty. Słowacja zapowiada dalszy sprzeciw wobec mechanizmu relokacyjnego oraz kontynuacje współpracy z państwami wyszehradzkiej czwórki w celu alternatywnego rozwiązania kryzysu. Bratysława należy do najostrzej sprzeciwiających się relokacji państw we Wspólnocie.

1.4 Węgry (Łukasz Kołtuniak)

Rząd: Odrzucenie kwot nie oznacza odrzucenia UE

Rzecznik węgierskiego rządu Zoltan Kovacs jako nonsensowne ocenił stanowisko opozycji, jakoby głosowania przeciwko kwotom na imigrantów oznaczało głosowanie przeciw UE. „Tylko silne, świadome i pewne siebie Węgry mogą świadomie wpływać na europejską politykę” – powiedział Kovacs. Rząd liczy, że węgierski przykład zachęci inne państwa do oporu przeciwko niesprawiedliwym kwotom. Planowane na lato węgierskie referendum dzieli opinię publiczną. Mimo niemal pewnego zwycięstwa przeciwników kwot, opozycja twardo artykułuje swój sprzeciw wobec samej idei powszechnego głosowania w tej sprawie. Jej zdaniem głosowanie nad kwestiami dotyczącymi praw człowieka podważa międzynarodową wiarygodność Węgier.

2. Gospodarka

2.1 Czechy (Anna Herman)

MFW: Gospodarki Europy Środkowej będą nadal rosły

Międzynarodowy Fundusz Walutowy w opublikowanym na początku maja w raporcie „Regional Economic Issues” prognozuje realny wzrost PKB dla Europy Środkowo-Wschodniej (Polska, Czechy, Węgry, Słowacja, Słowenia) na poziomie 3,1% w 2016 i 2017 roku (3,6% w 2015 roku). Poziom wzrostu eksportu w regionie zmaleje, prognozowany jest na 6,4% w 2016 i 6,1% w 2017 (wobec ubiegłorocznego 6,9%).

Realny wzrost PKB w Czechach będzie według przewidywań niższy niż dotychczas – 2,4% w 2017 roku wobec 4,2% w 2015 roku, w Polsce utrzyma się na poziomie 3,6%, na Węgrzech spadnie do 2,5% w 2017 w stosunku do ubiegłorocznego 2,9%, a na Słowacji prognozuje się niewielki spadek do 3,4% wobec 3,6% w 2015 roku.

Fundusz prognozuje wzrost eksportu w 2017 roku dla poszczególnych krajów na następującym poziomie: dla Czech – 5,0%, Polski – 6,6%, Węgier –  6,3% oraz Słowacji – 5,6%. Wartości te są w większości niższe niż w 2015 roku. Według danych jedynie Polska zanotuje  wyższy poziom wzrostu eksportu (o 0,1 punktu procentowego).

Według MFW państwa regionu Środkowej, Wschodniej i Południowo-Wschodniej Europy (CESEE) przestały już zmniejszać dystans do Europy Zachodniej. MFW jako przyczynę spadku wskazuje głównie wolniejszy wzrost produktywności i słabszą akumulację kapitału. Autorzy raportu sugerują przeprowadzenie reform: polepszenie podaży pracy, zwiększenie inwestycji oraz podniesienie poziomu produktywności.

Wyniki największego przedsiębiorstwa energetycznego w Europie Środkowo-Wschodniej

Jeszcze na początku maja analitycy przewidywali, że Grupa ČEZ, największa czeska firma energetyczna, zanotuje w pierwszym kwartale tego roku nieznaczny spadek zysku netto, który wyniesie 7,4 miliarda koron. Miało być to związane z wyłączeniem części bloków w elektrowni jądrowej Dukovany oraz z niższymi cenami energii elektrycznej. Wyniki grupy ČEZ zaprezentowane na konferencji prasowej 10 maja przewyższyły oczekiwania rynku. Zysk netto za pierwszy kwartał wyniósł prawie 10 miliardów koron. Jest to o 32% więcej w porównaniu z rokiem ubiegłym.

ČEZ jest największym przedsiębiorstwem energetycznym w Europie Środkowo-Wschodniej. Spółka jest notowana na giełdach w Pradze i GPW w Warszawie. Większość udziałów (ok. 70%) należy do Skarbu Państwa Republiki Czeskiej.

Upadek jedynej czeskiej spółki węglowej

Sąd w Ostrawie ogłosił upadłość i niewypłacalność prywatnej spółki OKD (Kopalnie Ostrawsko-Karwińskie). Firma jest dłużna ponad 17 miliardów koron 650 wierzycielom. Według analityków firma boryka się z problemami z powodu wysokiego zadłużenia, nietrafionych inwestycji oraz spadających cen węgla. Rząd Bohuslava Sobotki zapowiedział, że nie będzie pomagał firmie spłacać długów publicznymi pieniędzmi. Przewidywane są natomiast rekompensaty dla pracowników, którzy stracą pracę. Według premiera Sobotki wydobycie powinno być na razie kontynuowane, aby utrzymać spokój społeczny w regionie. Na tydzień przed ogłoszeniem wyroku sądu rzecznik Grupy Ad Hoc (głównego udziałowca OKD) stwierdził, że upadek OKD będzie dla regionu śląsko-morawskiego „ekonomiczną i społeczną bombą zegarową”. OKD jest jedynym producentem węgla w Czechach. Wydobywa węgiel na pograniczu czesko-polskim. Zatrudnionych jest w niej 9800 osób oraz dodatkowo 2500 pracowników firm zewnętrznych, większość z nich to Polacy. Ta druga grupa pracowników nie może niestety liczyć na rekompensaty rządowe.

Poziom biedy w Czechach spada

Według czeskiego Urzędu Statystycznego około 10% Czechów żyje poniżej granicy biedy. Oznacza to, że sytuacja materialna mieszkańców jest najlepsza w ciągu ostatnich 10 lat. Jest to jeden z najniższych wskaźników ubóstwa w Unii Europejskiej. Średnia unijna wynosi 17%. Ekonomiści często podkreślają zachowanie przez Czechy względnie stabilnej struktury społecznej w okresie liberalnych reform lat 90.

2.2 Serbia (Łukasz Kołtuniak)

Szef EBOiR popiera serbskie reformy

Suma Cakrabarti po ponownym wyborze na szefa Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju obiecał wesprzeć reformy na Zachodnich Bałkanach. Cakrabarti powiedział, że trzeba wesprzeć wysiłki państw regionu w kierunku unowocześnienia swoich gospodarek. Pochwalił rząd w Belgradzie za przeprowadzone już zmiany, dostrzegł także pozytywne trendy w Bośni i Hercegowinie,

Serbia podjęła ambitny program reform i uzdrowienia finansów publicznych, który owocuje pierwszymi symptomami ożywienia gospodarczego.

Airbus A 330 będzie obsługiwał połączenia Air Serbia

Nowy model Airbusa A 330 zakupiony przez Air Serbia będzie od maja obsługiwał połączenia z Belgradu do Nowego Jorku i Dubaju. W dłuższej perspektywie Air Serbia widzi siebie jako największego europejskiego przewoźnika. Dla Serbii narodowy przewoźnik stał się swego rodzajem narzędziem brandingu narodowej marki. Rząd Vucicia chce, aby Serbia budziła skojarzenia już nie z wojną a ekonomicznym sukcesem.

Realny wzrost w Serbii w I kwartale 2016 r. to 3,4%

Realny wzrost PKB Serbii w I kwartale 2016 roku wyniósł 3,4% wynika z danych banku BDP. Zwraca uwagę szybki wzrost produkcji przemysłowej. Dane dotyczą wzrostu PKB w stosunku do I kwartału 2015 roku. Komisja Europejska zwiększyła prognozowany wzrost PKB Serbii na 2016 roku z 1,6 do 2,0%.

2.3 Słowacja (Łukasz Kołtuniak)

Tempo deflacji zmalało

Deflacja w skali rok do roku wyniosła w kwietniu 0,4% – podaje słowacki urząd statystyczny. Deflacja jest obecnie podstawowym problemem świetnie rozwijającej się słowackiej gospodarki. Jej tempo jednak słabnie, współczynnik deflacji był w kwietniu o 0,1% niższy niż w marcu. Co ciekawe, pomimo deflacji bezrobocie jest na Słowacji rekordowo niskie a tempo wzrostu gospodarczego w dalszym ciągu przekracza 3%.

640 tysięcy osób zagrożonych ubóstwem

640 tysięcy ludzi jest zagrożonych ubóstwem na Słowacji – wynika z danych EU SILC (Europejski Urząd Badania Dochodu i Jakości Zycia). To o 0,3% mniej niż rok temu. Zdaniem Ministerstwa Rozwoju dane te potwierdzającą wyrównywanie dysproporcji majątkowych. Wśród osób zagrożonych ubóstwem dominują osoby bezrobotne (47%  spośród nich). Granica zagrożenia ubóstwem wynosi na Słowacji 346,5 euro miesięcznie.

Liberalne reformy z okresu rządu Milulasza Dziurindy doprowadziły do wzrostu dysproporcji majątkowych. Rząd Roberta Fico próbuje znaleźć kompromis między zachowaniem szybkiego tempa wzrostu a poprawą sytuacji osób wykluczonych.

Państwowe pieniądze na stymulację gospodarki

Słowacja wydała na stymulowanie rozwoju firm i przedsiębiorstw 440 milionów euro (dane za 2015 rok). Stymulacja dotyczy głównie firm z gorzej rozwiniętych regionów Słowacji (czyli głównie ze wschodu kraju). Słowacja ciągle boryka się z potężnymi dysproporcjami w rozwoju między poszczególnymi częściami kraju. Wartość udzielonej pomocy publicznej była w minionym roku największa od 2010 roku.

Amerykanie wspierają słowackie start-upy

Pod patronatem ambasadora USA w Bratysławie Toda Sedgwicka powstała słowacko-amerykańska Rada do Spraw Innowacji. Rada ma wspierać współpracę biznesową, a także unowocześnienie słowackiej gospodarki, zwłaszcza poprzez wsparcie dla słowackich startupów. W skład Rady weszli przedstawiciele czołowych amerykańskich firm inwestujących na Słowacji.

Słowację czeka szybki wzrost

Na 3,3% prognozuje Komisja Europejska wzrost gospodarczy Słowacji w 2016 roku. Jeszcze w tym roku deflacja wyniesie 0,1%, ale w przyszłym roku ma już pojawić się umiarkowana inflacja na poziomie 1,5%. Bezrobocie do końca 2016 roku wyniesie 10,5%, do końca 2017 roku spadnie do 9,5%. Komisja tłumaczy wysokie tempo słowackiego wzrostu inwestycjami publicznymi finansowanymi z funduszy europejskich oraz wysokim popytem wewnętrznym.

2.4 Węgry (Łukasz Kołtuniak)

Minister Varga: wolniejszy wzrost PKB to „przejściowe trudności”

Mianem przejściowych trudności określił minister gospodarki Mihaly Varga wolniejszy o 0,9% od zakładanego wzrost PKB (2,3% przy zakładanych 3,2%). Minister tłumaczył słabsze wyniki gospodarki gorszą sytuacją na rynku samochodowym oraz mniejszymi wpływami z dotacji unijnych. Minister podkreślał natomiast dobrą kondycję branży budowlanej i ogólnie dobre perspektywy gospodarki.

Uber wzywa rząd Orbana do rozwagi

Korporacja taksówkarska Uber wzywa rząd Orbana do ponownego rozważenia regulacji, która zakazuje działalności firmy na Węgrzech. Uber uważa działania rządu za naruszające współczesne wymogi rynku i konkurencji. Firma jest gotowa do zawarcia porozumienia z władzami przy poszanowaniu węgierskiego prawa.

Działalność taksówkarskiej firmy została zakazana na Węgrzech po lutowych protestach taksówkarzy – największych protestach z jakimi musiał się do tej pory zmierzyć rząd Fideszu.

3. Wyszehrad a Polska (Łukasz Kołtuniak)

Dostal: Czechy skazane na Polskę

Pod patronatem Instytutu Spraw Międzynarodowych trwa w Czechach debata o współczesnych polsko-czeskich relacjach. W artykule Stosunki polsko-czeskie strategiczne czy sąsiedzkie Vit Dostal, szef Agencji Spraw Międzynarodowych, opisuje jakość tych relacji w ostatnich latach. Dostal przypomina ich zintensyfikowanie w okresie po wstąpieniu obu państw do UE. Od 2004 r. wartość wymiany polsko-czeskiej wzrosła pięciokrotnie. Jednak począwszy od 2013 roku Dostal datuje kryzys tych relacji. Nowa czeska koalicja rządowa z głównym udziałem socjaldemokratycznej CSSD nie rozumiała polskiej specyfiki. Dla CSSD problemem był brak jakiejkolwiek lewicy, z którą mogłaby rozmawiać w Polsce. Co więcej, rząd Sobotki obrał wyraźny kurs na Austrię. Nie pomogło nawet zbliżone w gruncie rzeczy podejście obu państw do kryzysu ukraińskiego.

Po dojściu do władzy Prawa i Sprawiedliwości relacje nasze – zdaniem Dostala – jeszcze bardziej się skomplikowały. Nowa polska partia rządząca znana jest ze swej pryncypialności i problemem może być np. 368 spornych hektarów przygranicznych lasów. Tym niemniej Czesi i Polacy są na siebie skazani – mimo mglistości takich pomysłów jak na przykład Międzymorze – współpraca powinna być kontynuowana. Tym bardziej, że Czechom ciężko by pozyskać równie ważnego partnera biznesowego jak Polska.

Przegląd obejmuje wydarzenia z okresu 1-15 maja 2016.