Polityka prorodzinna: Szwecja i Wielka Brytania

To, że polityka prorodzinna powinna być kompleksowa, nie podlega dyskusji. Żeby jednak była skuteczna, musimy zdecydować, w którym kierunku chcemy podążać, a wyjścia mamy dwa. Albo zainwestujemy w kolektywną infrastrukturę opiekuńczo-wychowawczą, ściśle dedykowane świadczenia finansowe wraz z rozwiązaniami ,,soft’’ (m.in. związanymi z dostępnością służby zdrowia, tak jak przewiduje model francuski) albo skupimy się na zabezpieczeniu finansowym rodziny jako pojedynczej, indywidualnej komórki życia społecznego, w którym w ramach świadczeń to rodzice decydują na co konkretnie przeznaczą pieniądze (jako przykład posłużyć nam mogą Szwecja i Wielka Brytania).

Permanentne świadczenia finansowe

21 europejskich krajów w ciągu ostatnich dwóch dekad zdecydowało się na wypłacanie stałych świadczeń rodzinnych bez testu dochodowego. Ich wysokość waha się od ok. 90 do 150 euro miesięcznie, tak więc polski program 500+ utrzymuje się mniej więcej w połowie tej stawki. Permanentne świadczenie finansowe to jednak dopiero początek drogi do kompleksowej polityki prorodzinnej, która z założenia powinna być połączeniem działań z zakresu rożnych polityk publicznych.

Ulgi podatkowe

Comiesięczna wypłata gotówki to nie jedyne rozwiązanie praktykowane w większości krajów Europy. Obecnie w Polsce każda rodzina z jednym dzieckiem, której dochód nie przekracza 112 tysięcy złotych rocznie, może skorzystać z ulgi podatkowej wynoszącej skali roku 1112,04 złotych, przy drugim dziecku ta suma jest podwojona, przy trzecim i kolejnym wzrasta o  2 tysiące złotych. Ponadto istnieje możliwość odliczenia tej sumy nie tylko od podatku, ale również od zapłaconej składki zdrowotnej.

Podobnymi ulgami podatkowymi można jednak w znaczący sposób realizować inne zadania. Przykładem tego może być Szwecja, która zdecydowała się na wprowadzenie ulg dedykowanych związanych z konkretnymi potrzebami rodzin. Jedną z nich jest możliwość odliczenia od podatku kosztu pracy opiekunki. Dzięki temu realizujemy dwa zadania: podstawowe, którym jest ekonomiczne wsparcie rodziny, i drugie w postaci stabilizacji rynku pracy opiekunek i opiekunów, których zatrudnienie musi być sformalizowane i opierać się na umowie o pracę dającej podstawę do zrealizowania odpisu podatkowego. Dzięki temu m. in. w Szwecji i w Wielkiej Brytanii mamy ogólnokrajowe organizacje zrzeszające opiekunów i dbające o interes tej grupy, np. poprzez liberalizację i ułatwienia w prawie związanym z zakładaniem jednoosobowej działalności gospodarczej w zakresie opiekuńczo-wychowawczym.

Drugim przykładem jest ulga wprowadzona przez rząd w Wielkiej Brytanii, związana z kosztami edukacyjnymi obejmującymi podręczniki, pomoce edukacyjne czy zajęcia pozalekcyjne. Takie rozwiązanie zapewnia wsparcie na każdym etapie wychowania dziecka, nie tylko w jego początkowej fazie. Staje się również kluczowym elementem w dyskusji o wyrównywaniu szans dzieci w dostępie do dodatkowej edukacji czy pomocy naukowych. Dzięki możliwości wykonania takiego odpisu również rodzice z mniej zamożnych rodzin mogą pozwolić sobie na udział ich dzieci w dodatkowych zajęciach lub uzupełniający podręcznik czy zestaw ćwiczeń.

Ubezpieczenia rodzinne

Tu szczególnie ważnym elementem jest zabezpieczenie sytuacji kobiet, którym nie przysługuje urlop macierzyński ze względu na rodzaj umowy o pracę lub jej zupełny brak. Wielka Brytania poradziła sobie z tym problemem wprowadzając ,,half-rate child dependant allowance’’, czyli świadczenie w wysokości 24 euro tygodniowo. Rodzi to jednak problem weryfikacji statusu zatrudnienia kobiety. W odpowiedzi na to powstał szwedzki system, na bazie którego zrównano świadczenie wypłacane podczas urlopu macierzyńskiego wszystkich kobiet do 20 euro dziennie.

Co z emeryturą?

Skutkiem braku całościowego spojrzenia na sytuację kobiety, która godzi prace zawodową z posiadaniem dzieci, jest ograniczenie się do zabezpieczenia ekonomicznego w pierwszych latach po urodzeniu dziecka, czyli do kwestii związanych z płatnym urlopem macierzyńskim. Tymczasem znacznie większe wyzwanie stanowi ochrona polegająca na uwzględnieniu czasu poświęconego na opiekę nad dziećmi w systemie emerytalnym, który obecnie w sposób fundamentalny dyskryminuje kobiety decydujące się na liczne potomstwo i rezygnujące z pracy zawodowej na rzecz opieki nad nim.

Podstawą polityki prorodzinnej opierającej się na promowaniu modelu 2+2 i więcej jest ochrona polegająca na wprowadzeniu systemowego wliczania czasu poświęconego na opiekę nad dziećmi do podstawy emerytury matki.

Szwecja poradziła sobie z tym wyzwaniem, wprowadzając trzy alternatywne sposoby zabezpieczeń emerytalnych z budżetu państwa:

1. Składki emerytalna odprowadzana jest od kwoty wynagrodzenia uzyskiwanego przed rozpoczęciem opieki – rozwiązanie proponowane kobietom, które przed zajściem w ciążę zatrudnione były na pełnoetatową umowę o pracę.

2. Dla kobiet, które w momencie zajścia w ciążę uzyskiwały niski dochód lub nie podejmowały pracy zawodowej z powodu kontynuowania edukacji na uczelni wyższej, podstawą obliczenia wysokości składki jest 75% średniego krajowego wynagrodzenia.

3. To alternatywa dla kobiet, które w pełni nie rezygnują z prowadzenia działalności zawodowej i kontynuują ją w mniejszym wymiarze czasowym (np. ¼ etatu). Konto emerytalne zostaje zasilone jednorazowo dodatkową kwotą bazową.

Niezależnie od tego, w którym kierunku pójdziemy, warto skupić się na sytuacji rodziny we wszystkich etapach rozwoju dziecka. Zaczynając od zapewnienia bezpieczeństwa i opieki medycznej w trakcie ciąży, przez uregulowanie sytuacji po urodzeniu  dziecka, nie tylko poprzez urlop macierzyński, ale również przez możliwość odprowadzania składek emerytalnych w okresie opieki nad małym dzieckiem, kończąc na zapewnieniu wsparcia również na etapie szkolnym, poprzez ulgi podatkowe w zakresie świadczeń edukacyjnych czy przez kwestię szkolnych obiadów. Tylko w takim wypadku polityka prorodzinna spełni swoje podstawowe zadanie, czyli zapewni poczucie bezpieczeństwa ekonomicznego i komfort rodzinie, która staje przed decyzją o posiadaniu potomstwa. I to więcej niż jednego dziecka.