50 Horyzont Jagielloński
Poniżej prezentujemy skrót informacji z najnowszego Horyzontu Jagiellońskiego. To publikowany cyklicznie przegląd najważniejszych faktów, analiz i komentarzy z ostatniego tygodnia.
Rekomendowane publikacje
The Centre for European Policy Studies – „Towards a fresh deal for Ukraine, the EU and Russia and their neighbourhood policies: 15 steps”(ang.)
Analityk CEPS, Michael Emerson rekomenduje „15 kroków”, które pozwolą Kijowowi na „nowe otwarcie” po wyborze Petro Poroszenki na prezydenta Ukrainy.
Polski Instytut Spraw Międzynarodowych – „Nowa inicjatywa Obamy szansą na wzmocnienie Polski i regionu”
Opis implikacji, jakie rodzi dla obrony i armii regionu inicjatywa przedstawiona przez Baracka Obamę w Warszawie podczas niedawnej wizyty.
Polski Instytut Spraw Międzynarodowych – „Wyzwania nowego rządu Serbii w związku z powodzią na Bałkanach”
Autor opisuje skutki katastroficznej powodzi, która nawiedziła Bałkany oraz wiążące się z nią wyzwania dla serbskiego rządu.
Instytut Zachodni –„ Rosjo miej się na baczności! Ameryka wraca!”
Komentarz poświęcony czerwcowej wizycie Baracka Obamy w Polsce.
1. Polska (Bartosz Bieliszczuk)
1.1. O „ polskich najemnikach” na Ukrainie
Rusłan Szoszyn pisze w „Rzeczpospolitej” o przekazie rosyjskich mediów, donoszących o polskich najemnikach walczących na Ukrainie. Separatyści utrzymują, że przeciwko nim walczą m.in. agenci CIA, a rzeczniczka „Donieckiej Republiki Ludowej” zapewnia, iż wśród zatrzymanych najemników są także Polacy. Co ciekawe, separatyści wskazują na zaangażowanie na Ukrainie firmy obecnego ministra spraw wewnętrznych, Bartłomieja Sienkiewicza: W rozpowszechnianym przez separatystów komunikacie, który otrzymała „Rz”„, wymieniona została polska firma ASBS Othago (Analizy Systemowe Bartłomiej Sienkiewicz) (…) Separatyści twierdzą, że zlikwidowali ośmiu snajperów, którzy mieli być pracownikami warszawskiej firmy.
Warto dodać, że spółka obecnego ministra zakończyła działalnóść przed wybuchem kryzysu oraz nigdy nie zajmowała się ochroną, działaniami paramilitarnymi etc.
1.2. Powstaje „polskie Lamborghini”
Polsko-brytyjska spółka Arrinera ma w przyszłym roku rozpocząć produkcje pierwszego samochodu sportowego – Hussarya. Na rynkach zagranicznych (gdzie sprzedażą zajmą się Brytyjczycy) będzie konkurować z takimi markami Porsche czy Lamborghini. Korzystnie przy tym wypada przewidziana cena podstawowej wersji samochodu – ok. 160 tys. euro.
1.3. “Co dostrzec w warszawskiej przemowie Obamy?”
Julianne Smith poświęciła komentarz na blogu „The Wall Street Journal” wizycie i przemowie Baracka Obamy w Polsce. Jak zwraca uwagę, skierowana była ona do: Polski oraz państw regionu obawiających się Rosji i oczekujących zabezpieczenia; Władimira Putina; przywódców Europy Zachodniej, którzy „nie zawsze podzielali punkt widzenia Waszyngtonu na kryzys ukraiński”.
Jak zaznacza państwa regionu (w tym Polska) obawiają się realnego zagrożenia ze strony Rosji. Przypomina też, że Polska domagała się stałej obecności 10 tys. amerykańskich żołnierzy na swoim terytorium, co pozostało jednak bez odpowiedzi ze strony Stanów Zjednoczonych i NATO. Wg J. Smith (generalnie) solidarna postawa Waszyngtonu i stolic europejskich wobec Moskwy będzie trudna do utrzymania m.in. w obliczu ostatniego załagodzenia konfliktu.
2. Europa (Paula Trzuskolas)
2. 1. Estońska walka z rosyjskimi szpiegami
Michael Weiss na łamach „Foreign Affairs” przypomina swoim artykułem, że zjawisko szpiegostwa dla obcego wywiadu nie umarło wraz z upadkiem Berlińskiego Muru i Zimnej Wojny. Stale przekonują się o tym Estończycy, padający ofiarą rosyjskiego czarnego wywiadu. „Złapaliśmy cztery >wtyczki< w ciągu ostatnich pięciu lat” – powiedział estoński prezydent Toomas Hendrik Ilves. Problem rosyjsko-estońskich napiętych relacji nie jest niczym nowym. Liczne naruszenia przestrzeni powietrznej, cyberataki na ten najbardziej zinformatyzowany kraj Europy, niejasne ćwiczenia rosyjskich wojsk tworzą trudną atmosferę, której nie pomagają dowody szpiegostwa – na czele ze słynnym przykładem byłego dyrektora departamentu bezpieczeństwa ministerstwa obrony Estonii, aresztowanego w 2008 r. za przekazywanie tajnych informacji na rzecz Rosji. Od tego czasu Estończycy, nauczeni na błędach, stali się specjalistami od cyberbezpieczeństwa i rozwinęli kontrwywiad, korzystając ze swoich szczególnych umiejętności rozpracowania rosyjskiego systemu. W regionie tylko Polska może się z nimi równać.
Pytaniem pozostaje, czy tylko Estończycy tak często padają ofiarą rosyjskiego wywiadu, czy po prostu inne państwa nie chcą o podobnych problemach głośno mówić?
2.2. Skandynawowie wyposażają armie
Umowy pomiędzy Szwecją oraz Norwegią, a niemiecką firmą Rheinmetall na zakup nowych ciężarówek dla wojsk, są szacowane na ponad 2 miliardy euro. Zamówienia na nowe pojazdy zostaną zrealizowane od końca 2015 do 2017 r. Nie wiadomo, czy zakupy dla armii planowane już były wcześniej, czy są odpowiedzią na napiętą sytuację w Europie. Potwierdza się jednak, że mimo neutralności, Szwecja nadal modernizuje swój potencjał obronny.
2.3. Toomas H. Ilves: „Wróciliśmy w hobbesowski stan natury”
Tegoroczne Wrocław Global Forum stało się okazją do przedyskutowania sytuacji Ukrainy i zmieniających się realiów politycznych dla całej Europy oraz świata. Prezydent Estonii, Toomas Hendrik Ilves, wypowiedział się w imieniu wszystkich państw wschodnioeuropejskich, zaniepokojonych działaniami Rosji: „Znaleźliśmy się w kompletnie nowym środowisku bezpieczeństwa. To nie jest nowa Zimna Wojna, bo ta miała swoje porozumienia [przestrzegane]. Wróciliśmy w hobbesowski stan natury (…) Nadal nie wiem, jak zareagować. Z czego jednak musimy zdać sobie sprawę, to to, że jeśli tylko akt końcowy KBWE, czy inne reguły, straciły jednego sygnatariusza, sytuacja zmienia się dla nas wszystkich”.
Pesymistyczne przemówienie estońskiego prezydenta, zwiastującego „koniec pokoju, miłości i Woodstocku” w Europie, zakończyło się ukłonem w stronę Polski, jako wielkiego kraju zmierzającego w dobrym kierunku; z silną demokracją, pamiętającego jednak komunistyczny reżim i dzięki temu zdolnemu wyciągnąć resztę państw z fatalnej wizji świata Hobbesa.
3. Unia Europejska (Bartosz Bieliszczuk, Bartłomiej Sawicki)
3.1. Były premier Francji krytycznie o polityce Londynu
Michel Rocard, były premier Francji i polityk Partii Socjalistycznej, opublikował w „Le Monde” komentarz nt. brytyjskiej polityki wobec Unii Europejskiej. „Nie lubicie Europy” – zwraca się były premier do brytyjskich przywódców. Jak pisze, pomimo dołączenia 41 lat temu do Wspólnoty, Londyn „nigdy nie podzielał podobnej wizji integracji”, którą przedstawił – wg M. Rocarda – Winston Churchill, mówiąc o potrzebie budowy „Stanów Zjednoczonych Europy”. Były premier podkreśla, że Brytyjczycy chcieli skupić się na handlu i ekonomii, jednak w przypadku wspólnotowych rozwiązania dot. podatków, polityki socjalnej żądali jednogłośnej zgody czyli – wg M. Rocarda – paraliżu. Były premier Francji rzuca równie mocne oskarżenie jeśli chodzi o postawę Londynu w przypadku wyboru Jean-Claude Junckera na szefa Komisji Europejskiej (przypomnijmy: premier Cameron zasugerował możliwość opuszczenia UE przez jego kraj w przypadku wyboru Junckera). M. Rocard w ostrych słowach apeluje do Brytyjczyków, by znów „stali się synonimem elegancji”.
3.2. R. D. Kaplan o wyborach do PE
Robert D. Kaplan w swoim artykule zwraca uwagę na wyniki wyborów do Parlamentu Europejskiego. Uderzające są dla niego dobre wyniki prawicy – najwyraźniejsze we Francji – gdzie wysokie wyniki zanotował Front Narodowy Marine Le Pen. Kaplan zwraca jednak uwagę na popularność prawicy w Danii, Finlandii, Holandii, Austrii, Szwajcarii i Serbii. Według niego taka sytuacja kilka lat temu byłaby trudna do wyobrażenia.
Jak zauważa, część z owych ruchów, które można określić pro-rosyjskimi, nie są takie same w sobie – wynikają raczej z pokrewieństwa z „reakcyjnym Putinem” – on również myśli w kategoriach narodowych, a nie post-narodowych („[Putin] thinks in terms of ethnic nations instead of post-national states”) Analityk zwraca uwagę na fakt, że obecnie wśród unijnej biurokracji znajduje się wielu bohaterów lewicowych protestów z lat ’60. Podkreśla również, iż – w przeciwieństwie do lat ’30. – obecny wzrost nacjonalizmu niemal na pewno nie doprowadzi do wojny. Bardziej prawdopodobne wg niego będzie powstanie „mikropaństw” takich jak Katalonia czy Szkocja.
4. Grupa Wyszehradzka (Joanna Babiarz, Tomasz Romanowski)
4.1. Niemiecka próba rewizji historii?
Premier Czech, Bohuslav Sobotka odrzucił wniosek bawarskiej minister ds. społecznych, Emilii Muller, w którym prosi ona o rozważenie unieważnienia „dekretu Benesza”. Uprawomocnił on wygnanie 2,5 miliona Niemców Sudeckich z Czechosłowacji. Jak uważa pani minister, dekret ten był niesprawiedliwy i niezgodny z praktyką prawną w Europie. Premier Czech odpowiedział, że kwestie tego bolesnego etapu historii zostały już uwzględnione w niemiecko-czeskiej deklaracji z 1997 r., i nie ma obecnie sensu ponowne otwieranie dawnych ran oraz podważanie legalnych dokumentów.
5. Wschód (Adrian Koładka)
5.1. Rosja: NGOs „agentami zagranicznymi”
Władimir Putin podpisał ustawę zezwalającą Ministerstwu Sprawiedliwości na rejestrowanie NGOs jako „agentów zagranicznych” bez ich udziału w procedurze. W świetle przepisów, które weszły w życie w 2012 r., wszystkie organizacje pozarządowe „aktywne politycznie” były zobowiązane do formalnego zarejestrowania się jako wspomniani „agenci”, a zatem składały właściwy wniosek samodzielnie. Do chwili obecnej jedynie jedna NGO zastosowała się do tej procedury. Od decyzji Ministerstwa Sprawiedliwości będzie przysługiwała apelacja.
5.2. Zachód w oczach rosyjskiej opinii publicznej
W świetle badań Centrum Lewady – zrealizowanych w ubiegłym miesiącu, od czasu kryzysu na Ukrainie – stosunek społeczeństwa rosyjskiego do USA stał się tak negatywny jak nigdy wcześniej. Jednocześnie, negatywnym odczuciom wobec Waszyngtonu towarzyszą negatywne odczucia względem UE oraz pozytywne dla Chin. 71% respondentów, wyrażając swoją opinię o USA, użyło określeń „zasadniczo zła” lub „bardzo zła”. Jest to najwyższy wynik od 1990 r. Podobny stosunek do Brukseli wyraziło 60% respondentów. Wzrost nieprzychylnych opinii względem UE został przez badaczy Centrum oceniony jako „znaczący”. Z kolei 77% badanych wyraziło pozytywne opinie na temat Chin.
5.3. Putin nie zamierza decydować w sprawie telewizji „Dożd”
Władimir Putin, odpowiadając na pytania przedstawiciela telewizji „Dożd”, stwierdził: „Nie dałem instrukcji telewizjom kablowym, by przestały z wami współpracować. Uważam, że nie jestem do tego uprawniony.”. Od początku lutego najwięksi rosyjscy operatorzy telewizji kablowej i satelitarnej przestali nadawać programy „Dożd”. W efekcie stacja straciła 85% swoich odbiorców, a obecnie, nadając wyłącznie za pośrednictwem Internetu, grozi jej zamknięcie z powodu braku zainteresowania reklamodawców.
5.4. Szczyt NATO w Walii bez Planu Działań na Rzecz Członkostwa dla Gruzji?
Zdaniem Angeli Merkel Plan Działań na rzecz Członkostwa w NATO dla Gruzji nie będzie przedmiotem dyskusji na szczycie Organizacji w Walii. Kanclerz Niemiec wyjaśniła, że NATO „dostrzega postępy, jakie poczyniła Gruzja”, jednakże „istnieją inne niż Plan Działań sposoby”, by docenić zaangażowanie Tbilisi. W opinii Merkel, jeżeli Plan nie zostałby rzeczywiście przyznany, „Rosja nie odczyta takiej decyzji jako zielonego światła dla dalszej agresji”, a wysiłki Gruzji na rzecz normalizacji stosunków z Kremlem powinny uzyskać wsparcie. Gruzińska minister spraw zagranicznych Maja Pandżikidze poinformowała, że owe „inne sposoby” są obecnie dyskutowane z szefową rządu RFN.
5.5. Powstanie gazociąg Turkmenistan–Uzbekistan–Kazachstan–Chiny?
Podczas Czwartego Szczytu Rady Współpracy Państw Tureckojęzycznych prezydent Kazachstanu Nursułtan Nazarbajew i prezydent Turkmenistanu Gurbanguły Berdymuhammedow wspólnie podkreślili znaczenie budowy gazociągu Turkmenistan- Uzbekistan-Kazachstan-Chiny. Berdymuhammedow zauważył, że przedsięwzięcie to byłoby odpowiedzią na „najbardziej podstawowe problemy bezpieczeństwa energetycznego i dywersyfikacji szlaków przesyłu energii na rynki światowe”. Obaj szefowie państw opowiedzieli się też za „konsolidacją wysiłków wszystkich zainteresowanych stron na rzecz implementacji najważniejszych wspólnych przedsięwzięć ukierunkowanych na promocję dobrobytu i rozwoju narodów tureckich”.
6. Ameryka Północna i Południowa (Maria Płudowska)
6.1. Wizyta Baracka Obamy w Europie
Podróż prezydenta USA po Europie objęła m.in. obchody 25-lecia częściowo wolnych wyborów w Polsce, uroczystości poświęcone 70. rocznicy lądowania aliantów w Normandii oraz szczyt G7. Trwająca dwa dni wizyta prezydenta Stanów Zjednoczonych w Warszawie odbiła się szerokim echem w światowej opinii publicznej. Barack Obama wielokrotnie podkreślał, że pokój w Europie Środkowo-Wschodniej stanowi priorytet polityki zagranicznej Ameryki. Podczas wizyty padły ostre słowa krytyki wobec posunięć Rosji. Prezydent obiecał przeznaczyć 1 mld dol. na wzmocnienie bezpieczeństwa swoich sojuszników. Powołując się na Traktat Waszyngtoński potwierdził też kontynuację budowy systemu antyrakietowego. Obama zwrócił szczególną uwagę na braki w dofinansowaniu armii europejskich. Poruszone zostały też kwestie energetyczne: Amerykanie wykazują spore zainteresowanie możliwością eksportu surowców do UE. Podczas uroczystości w Normandii Obama oddał hołd poległym Aliantom, podkreślając jak ważna jest wolność w życiu człowieka oraz historii narodu. Podczas szczytu G7 prezydent USA prosił Francję o ponowne przemyślenie kwestii sprzedaży nowoczesnych okrętów militarnych „Mistral” Rosji. Prezydent wyraził mocne poparcie dla Ukrainy, grożąc kolejnymi sankcjami wobec Moskwy.
6.2. Pentagon demaskuje chińską politykę zbrojeniową
Amerykańscy analitycy ustalili kwoty przeznaczane przez Chiński rząd na obronę kraju. Według specjalistów Pentagonu, Chińczycy przeznaczają na zbrojenia ok. 20% więcej pieniędzy niż podają w oficjalnych danych. Raporty amerykańskiego wywiadu wskazują że jest to ok. 145 mld dol., podczas gdy rząd chiński deklaruje 120 mld dol. Pekin skupia się przede wszystkim na zabezpieczeniu rejonów Morza Południowochińskiego oraz Wschodniochińskiego. Amerykanie podkreślają też rozwój systemów nawigacyjnych i potencjału cybernetycznego. Alarmują, że chińskie siły zwiadowcze rozwijają się w zaskakująco szybkim tempie i mogą szpiegować pracę amerykańskiej dyplomacji. Analitycy są zdania, że chińskie latające maszyny bezzałogowe w niedalekiej przyszłości dorównają dronom produkowanym w USA.
Według amerykańskiego ekonomisty Jamesa G. Rickardsa, w wyniku wydarzeń takich jak Arabska Wiosna Ludów, kryzys ukraiński czy też napięcia na linii Chiny–Japonia, doszło do spadku zaufania wobec amerykańskiego dolara. Może to doprowadzić do sytuacji, w której amerykański system rezerwy federalnej nie poradzi sobie z kolejnymi problemami na światowych rynkach finansowych. Przewidywania Rickardsa skupiają się na zastąpieniu waluty amerykańskiej wirtualną jednostką rozrachunkową – SDR (Special Drawing Rights), stworzoną w 1967 roku przez MFW. Samo kierownictwo FED dąży do podniesienia cen złota, w celu ożywienia nastrojów inflacyjnych. Jednak przeszkodą w realizacji tych założeń są Chiny. Celem Państwa Środka jest zahamowanie dewaluacji dolara, którego spadek wartości o 10% mógłby poważnie osłabić chińskie oszczędności.
6.4. Sprzeciw Kongresu wobec decyzji Obamy
Nadal nie cichną głosy Republikanów, oskarżających prezydenta Baracka Obamę o brak konsultacji z Kongresem i niezgodne z prawem działanie, odnośnie uwolnienia pięciu więźniów z Guantanamo, którzy następnie zostali wymienieni na przetrzymywanego przez Talibów amerykańskiego żołnierza, Bowe Bergdahla. Według krytyków, prezydent powinien skonsultować swoją decyzję z Kongresem minimum miesiąc przed planowanym zwolnieniem więźniów. Sceptycyzmu zarówno przedstawicieli partii Republikańskiej jak i części Demokratów nie zmieniło nagranie „Dowód życia”, przedstawione przez administrację Białego Domu, ukazujące Bergdahla w złym stanie zdrowia. Stanowisko Baracka Obamy pozostaje jednak niezmienne. Jego zdaniem, jako naczelny dowódca miał on obowiązek ocalić życie żołnierza, a trudne negocjacje z przedstawicielami Talibów nie pozwalały na dodatkowe konsultacje, przedłużające proces uwolnienia amerykańskiego żołnierza.
7. Afryka (Wojciech Gil)
7.1. Stany Zjednoczone powołają ambasadora w Somalii
W ubiegłym tygodniu Podsekretarz Stanu USA, Wendy Sherman, zapowiedziała powołanie przez Stany Zjednoczone ambasadora w Somalii. Sherman decyzję tę uzasadniła „pogłębiającymi się relacjami bilateralnymi oraz wiarą w nadchodzące lepsze czasy”. Przedstawicielstwa dyplomatyczne (pomimo niezerwania oficjalnych relacji) USA w Mogadiszu oraz Somalii w Waszyngtonie zostały zamknięte w 1991 r., na skutek obalenia rządu Siada Barrego. Ostatnio, dzięki wyborom w wyniku których powołano na głowę państwa Hassana Sheikh Mohamuda, władze w Mogadiszu ponownie zaczęły być uznawane przez środowisko międzynarodowe. Zaowocowało to m.in. spotkaniem Baracka Obamy z prezydentem Somalii w styczniu ubiegłego roku.
7.2. Ponad 200 zabitych w rajdzie Boko Haram
Islamska organizacja terrorystyczna działająca w Nigerii – Boko Haram – przeprowadziła skoordynowany atak na cztery wioski znajdujące się w stanie Borno. W wyniku akcji fundamentalistów zginęło przynajmniej 200 cywili. Bojownicy dokonali zamachu podszywając się pod żołnierzy sił rządowych, co umożliwiło im bezproblemowy wjazd na tereny zamieszkałe i otwarcie ognia do zebranych uprzednio ludzi. Zeszłotygodniowa akcja Boko Haram była już kolejnym incydentem mającym miejsce w Nigerii. Pomimo wprowadzenia w maju ubiegłego roku stanu wyjątkowego na obszarach Borno, Yobei Adamawa, rząd centralny jest bezsilny w walce z ekstremistami. Szacuje się, że od 2009 r. w wyniku działalności fundamentalistów islamskich w Nigerii zginęło ok. 12 tys. osób, a ok. 8 tys. zostało rannych.
Nigeryjskie władze poinformowały w zeszły piątek o śmierci emira Kano – Alego Haji Ado Bayero. Rządził on tym regionem od 1963 r. Jako panujący najdłużej w historii emiratem Kano, Ado Bayero zasłynął m.in. budowaniem porozumienia pomiędzy dominującymi na północy kraju muzułmanami oraz chrześcijanami. Prezydent Nigerii, Goodluck Jonathan w swoim oświadczeniu opisał go jako „człowieka generującego jedność, przyjaźń i harmonię wśród narodu”. Ado Bayero w wyniku swojej pojednawczej postawy często był krytykowany przez fundamentalistyczne ośrodki muzułmańskie na czele z Boko Haram, które przeprowadziło nieudany zamach na jego życie w styczniu ubiegłego roku.
8. Azja Pacyficzna (Ewa Strankowska, Wojciech Jakóbik)
8.1. 25. rocznica masakry na Placu Tiananmen
Dwadzieścia pięć lat temu, 4 czerwca 1989 r., w odpowiedzi na masowe demonstracje polityczne na Placu Tiananmen w Pekinie, chińska władza komunistyczna wysłała czołgi w celu stłumienia niepokojów. Liczba ofiar jest szacowana na 400–800 osób, ale nie ma wiarygodnych danych na ten temat. Na terenie Państwa Środka wydarzenia czerwcowe są objęte tabu. W 25. rocznicę zajść Biały Dom zaapelował do Chin o ujawnienie oficjalnej liczby zabitych, zatrzymanych i zaginionych podczas krwawych wydarzeń. Chociaż władze komunistyczne odmawiają jakiejkolwiek formy upamiętnienia ofiar zajść, na Tajwanie odbyły się uroczystości z udziałem dziesiątek tysięcy obywateli.