Podatek dochodowy od osób prawnych w NGO

Organizacje pozarządowe, w porównaniu z innymi podmiotami o podobnym charakterze, nie są równo traktowane w zakresie obowiązków podatkowych zw. z podatkiem dochodowym od osób prawnych. Wiele organizacji nie może liczyć na zwolnienia podatkowe, ponieważ przepisy w zakresie zwolnień są anachroniczne i nie przystające do aktualnych potrzeb. W dodatku w wielu miejscach są one niejasne i narażają organizacje oraz ich działaczy na przykre konsekwencje, nawet przy dochowaniu należytej staranności. W związku z tym proponuje się zmiany legislacyjne, które zrównają sytuację organizacji pozarządowych z innymi, podobnymi podmiotami.

Nie wszystkie osoby zarządzające organizacjami pozarządowymi zdają sobie sprawę z tego, że organizacje te, co do zasady, są płatnikami podatku dochodowego od osób prawnych (tzw. CIT). Niekiedy panuje błędne przekonanie, że jeżeli realizuje się inicjatywy społecznie użyteczne, podatek dochodowy nie obowiązuje. Rzeczywistość jest jednak bardziej złożona. W polskim systemie podatkowym nie istnieje coś takiego, jak podmiotowe zwolnienie wszystkich organizacji pozarządowych (w tym stowarzyszeń i fundacji) z podatku dochodowego. Funkcjonują pewne zwolnienia, ale, w większości, mają one charakter przedmiotowy. To znaczy, że podatku nie trzeba naliczać od dochodu wydatkowanego np. na ściśle określone przez ustawodawcę cele, lub pochodzące z określonych źródeł. Niestety przepisy w tej sprawie nie zawsze są precyzyjne, ponadto wiele z nich zostało uchwalonych wiele lat temu i ich intencja nie zawsze odpowiada obecnym potrzebom społecznym. Może to prowadzić do licznych wątpliwości w kwestii podatku CIT wśród zarządów i księgowych w organizacjach.

Jak wspominałem na początku organizacje pozarządowe, posiadające osobowość prawną, co do zasady są płatnikami CITu. Każdego roku są one zobowiązane rozliczyć się z tego podatku. Dotyczy to także tych organizacji, u których, w wyniku zastosowanych zwolnień,  podatek do zapłacenia wynosi zero złotych. Rozliczenia takiego dokonuje się na formularzu CIT-8 wraz z załącznikami. W formularzu tym wykazuje się przychody podmiotu z danego roku oraz koszty uzyskania tych przychodów (tzw. KUP). Uzyskana różnica (jeżeli jest dodatnia) stanowi dochód organizacji. Jeżeli dochód ten (w całości lub w części) nie podlega zwolnieniu, należy obliczyć należny podatek. W przypadku zdecydowanej większości organizacji będzie on wynosił 9% od dochodu niezwolnionego, w przypadku największych może wynieść 19%. Zaliczki na podatek należy odprowadzać miesięcznie w trakcie roku podatkowego.

Na szczęście ustawodawca przewidział zwolnienia dla niektórych kategorii działań bądź przychodów. Najczęściej stosowanym, ale także niekiedy budzącym dużo wątpliwości, jest zwolnienie przewidziane w art. 17.ust.1 pkt 4. z ustawy o CIT. Zgodnie z tym przepisem zwolniony jest dochód organizacji, których celem statutowym jest działalność naukowa, naukowo-techniczna, oświatowa, w tym również polegająca na kształceniu studentów, kulturalna, w zakresie kultury fizycznej i sportu, ochrony środowiska, wspierania inicjatyw społecznych na rzecz budowy dróg i sieci telekomunikacyjnej na wsi oraz zaopatrzenia wsi w wodę, dobroczynności, ochrony zdrowia i pomocy społecznej, rehabilitacji zawodowej i społecznej inwalidów oraz kultu religijnego – w części przeznaczonej na te cele. Z treści tego przepisu, potwierdzonego orzecznictwem wynika, że organizacja musi nie tylko przeznaczyć swój dochód na działanie w jednym z powyższych obszarów, ale w swoim statucie musi mieć literalnie wymienione te obszary jako cele działalności. Tak więc ‘działalność oświatowa’ to nie to samo co ‘działalność edukacyjna’, ‘działalność kulturalna’ niekoniecznie równa się ‘działalności na rzecz rozwoju instytucji kultury’, itd. Aby zastosować to zwolnienie należy więc w pierwszej kolejności sprawdzić statut i upewnić się czy znajdują się w nim cele przewidziane do zwolnienia. Ponadto uzyskany dochód trzeba faktycznie przeznaczyć na określone cele. Tutaj niestety pojawiają się także wątpliwości interpretacyjne. O ile np. w przypadku organizacji prowadzącej szkołę nie powinno być sporu o ‘oświatowy’ charakter działalności, o tyle w przypadku podmiotu organizującego zajęcia pozalekcyjne dla młodzieży takie wątpliwości mogą się pojawić. Należy także zauważyć, że kłopoty z zastosowaniem tego zwolnienia kłopoty będą mieć organizacje, które działają w obszarach innych, niż określone w tym przepisie. Dotyczy to np. podmiotów zajmujących się promowaniem praw człowieka, społeczeństwa obywatelskiego, działającego na rzecz rozwoju innych organizacji. Realizowane przez nie projekty często trudno uznać za ‘działalność oświatową’, lub ‘kulturalną’, itd.

Inną kategorią przewidzianą w ustawie jest zwolnienie dla organizacji pożytku publicznego (OPP). Zwolnione od podatku dochodowego są wszystkie dochody tych organizacji przeznaczone na działalność statutową (art. 17.ust.1.p.6c. z ustawy o CIT). Przy czym, według większości interpretacji (od której niestety istnieje zdanie odrębne) ważne jest tu przeznaczenie dochodu, a nie jego źródło. W przypadku tego zwolnienia niestety także pojawiają się dylematy w wielu organizacjach, szczególnie tych, które prowadzą działalność gospodarczą. Nie zawsze łatwo wydzielić co jest kosztem działalności gospodarczej, a co statutowej, szczególnie w przypadku tzw. kosztów ogólnych.

Dla porządku odnotujmy, że ustawa przewiduje także inne kategorie zwolnień. Przykładami niektórych z nich, które dość często stosują organizacje pozarządowe są np. zwolnienie z opodatkowania dochodów ze składek członkowskich w stowarzyszeniach (przeznaczonych na cele statutowe, art. 17.ust.1 pkt 40. z ustawy o CIT), a także dochody powstałe w wyniku pozyskania dotacji z budżetu państwa, JST (art. 17.ust.1 pkt 47. z ustawy o CIT) lub organizacji międzynarodowych (art. 17.ust.1 pkt 23. z ustawy o CIT). Co ważne, jeżeli jakaś organizacja otrzymuje taką dotację to wydatki ponoszone na projekt realizowany z dotacji nie stanowią kosztów uzyskania przychodów. Dochód organizacji będzie więc równy kwocie dotacji. Na mocy wspomnianego przepisu zostanie on jednak w całości zwolniony z podatku dochodowego.

Trudności w dopasowaniu się do odpowiedniego zwolnienia niestety nie są jedynym kłopotem związanym z podatkiem CIT, z którymi muszą zmierzyć się organizacje pozarządowe. Wiele wątpliwości budzi także kwalifikacja wydatków poszczególnych organizacji do kosztów uzyskania przychodów (KUP). Według ustawy KUPami są bowiem koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów ze źródła przychodów lub w celu zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów (…) (art. 15.ust.1 z ustawy o CIT). O ile przepis ten pasuje do większości wydatków ponoszonych przez przedsiębiorców, to niektórzy podważają możliwość zastosowania go w organizacjach pozarządowych. Zdaniem części urzędów skarbowych w przypadku organizacji dokonującej wydatki na cele statutowe trudno powiązać je z pozyskiwaniem przychodu. Takie rygorystyczne podejście do sprawy budzi pewne wątpliwości.

Można argumentować, że aby organizacja miała szanse na pozyskanie przychodu w przyszłości (np. w postaci darowizn, dotacji), musi wykazać potencjalnym darczyńcom, że skutecznie realizuje swoją misję i warto przekazać jej środki na kolejne działania. Wydatki na cele statutowe służą więc także do zabezpieczenia przychodów w przyszłości. Nie wszyscy jednak zgadzają się z taką argumentacją. Biorąc pod uwagę takie podejście możemy sobie, w skrajnym przykładzie wyobrazić, że podatek dochodowy od np. pozyskanej darowizny będzie faktycznie… podatkiem obrotowym. Stanie się tak gdy organizacja nie kwalifikuje się do żadnego ze zwolnień od podatku, a wydatków z uzyskanej darowizny nie zakwalifikujemy do KUP. W mniej radyklanych stanowiskach zwraca się uwagę, że część wydatków własnych organizacji można kwalifikować do KUP, ale już np. z wyłączeniem środków przekazanych innym podmiotom (np. w postaci dotacji).

Reasumując konstrukcja systemu opodatkowania organizacji pozarządowych podatkiem CIT jest w niektórych miejscach anachroniczna, niejasna, a czasem także niesprawiedliwa. Szczególnie, że jednocześnie istnieje cały szereg podmiotów o podobnym charakterze, które korzystają z całkowitego zwolnienia z opodatkowania swoich dochodów, póki wydają go na cele statutowe. Z takiego przywileju korzystają np. związki zawodowe, organizacje pracodawców, izby rolnicze czy partie polityczne. Nie jest więc do końca jasne dlaczego zwolnienie dla organizacji pozarządowej realizującej swoje cele statutowe jest znacznie węższe i obwarowane dodatkowymi warunkami.

W związku z tym działająca przy Ogólnopolskiej Federacji Organizacji Pozarządowych grupa ekspertów przygotowała propozycję zmian legislacyjnych, które mają na celu zrównanie sytuacji organizacji pozarządowych z innymi podmiotami o podobnym charakterze. Specjalnie powołany do analizy tego problemu zespół zaproponował, aby w ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych zapewnić także zwolnienie podmiotowe – dla dochodów organizacji pozarządowych, o których mowa w przepisach o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, w części nieprzeznaczonej na działalność gospodarczą. Wydaje się, że taka konstrukcja pozwoliłaby zapobiec potencjalnemu niebezpieczeństwu w, której znajdują się obecnie organizacje nie posiadające statusu organizacji pożytku publicznego i nie kwalifikujące się łatwo do innych zwolnień.

***

Proponowane zmiany zostały wypracowane przez Zespół ds. uproszczeń działający przy Ogólnopolskiej Federacji Organizacji Pozarządowych. Niniejszy artykuł powstał na bazie materiałów wypracowanych przez członków Zespołu. Opracowania można znaleźć na https://proste.ngo/tezy/ Na ich podstawie w Sejmie został złożony projekt propozycji zmian legislacyjnych dot. podatku CIT dla organizacji pozarządowych. Projekt można znaleźć pod linkiem http://orka.sejm.gov.pl/Druki9ka.nsf/Projekty/9-020-1203-2023/$file/9-020-1203-2023.pdf