HGW stanęła na czele Marszu Niepodległości. Zamieszanie okiem antyfaszysty

Czy antyfaszysta może bronić demonstracji, która według wielu zawiera w sobie element promowania idei rasistowskich i antysemickich? Uważam zdecydowanie, że nie tylko może, ale wręcz musi. Dla zachowania spójności swoich przekonań. Prezentowane podczas demonstracji poglądy, czy nam się to podoba czy nie, są opiniami, które istnieją w umysłach ludzi, którzy je głoszą. Zakazanie ich wyrażania nie sprawi, że znikną, jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki.

Dyskusja wokół zakazu Marszu Niepodległości jest ważna i ciekawa na wielu płaszczyznach. Tym chętniej zabieram w niej głos, że jako prawnika interesują mnie zagadnienia związane z interpretacją przepisów prawa dotyczące zgromadzeń. Ważenie różnych, często przeciwstawnych wartości, stanowi dla mnie intelektualną przygodę. Co istotne, od lat sam aktywnie przeciwstawiam się samemu marszowi, jak i wielu treściom, które – co dla mnie osobiście nie ulega wątpliwości – pojawiają się na tym wydarzeniu za, co najmniej, cichą zgodą jego organizatorów.

Dlaczego zatem tak oburzyła mnie decyzja odchodzącej prezydent Warszawy? Wydawałoby się, że powinienem być zadowolony z tego, że władza podziela mój pogląd, że głoszone przez wielu uczestników marszu hasła nie powinny wybrzmiewać w przestrzeni publicznej. Powinienem się być może cieszyć, że władza ogranicza realizację wolności do zgromadzenia osobom, które bądź aktywnie uczestniczyły, bądź akceptowały próby linczu na moich przyjaciołach ze skłotu Przychodnia w 2013 r. Jednak jedynym uczuciem, które towarzyszy mi w reakcji na decyzję Hanny Gronkiewicz-Waltz jest niesmak.

Zakazy jako standard autorytaryzmu

Po doświadczeniach II wojny światowej, w której potworną ofiarę ponieśli również i moi bliscy, ludzkość doszła do wniosku, że odpowiedzią na koszmar totalitaryzmów, rasizmu i wojującego nacjonalizmu nie są wcale zakazy, a prawa i wolności. Zakazy były i są w dalszym ciągu typowe dla tych systemów, które świadomie odrzucały wartości demokratyczne. Świat powojenny miał być miejscem, w którym każdy ma prawo do wyrażania poglądów – również wtedy, jeśli nie każdy się z tymi poglądami zgadza. A nawet, gdy poglądy te wydają się tylko głupie albo aż niebezpieczne. Bo, tak jak inne prawa i wolności, to prawo wyrasta z wrodzonej godności człowieka, a nie potrzeby poczucia komfortu części społeczeństwa, a tym bardziej wybranych przez nich władz.

Wolność zgromadzeń jest istotną zasadą kształtującą debatę publiczną. I, co trzeba jasno podkreślić, bo wydaje mi się, że ta trywialna konstatacja jakoś nam umyka, prezentowane podczas demonstracji poglądy – czy nam się to podoba czy nie – są opiniami, które istnieją w umysłach ludzi, którzy je głoszą. Zakazanie ich wyrażania nie sprawi, że one znikną. Pozbawianie możliwości prezentowania głosu w sporze, z którym bez wątpienia mamy do czynienia nie tylko w Polsce, powoduje, że debata publiczna jest fałszywa, a naturalne napięcia i spory chwilowo tylko znikną, zamiecione pod dywan. Sam aktywnie protestując przeciwko marszowi i podobnym wydarzeniom organizowanym przez środowiska, które najtłumniej pojawiają się na marszu, czyniłem i będę to czynił jako obywatel. Jako uczestnik sporu o wartości. Bo dyskusja o tym, czy Polska ma być biała albo czy jest w niej miejsce dla muzułmanów, Żydów czy osób homoseksualnych jest sporem, który powinni prowadzić sami obywatele. Dotyczy ona bowiem kształtu społeczeństwa. A społeczeństwo nie tworzy się przez instrumenty prawne, a tym bardziej przez system zakazów i ograniczeń. Społeczeństwo tworzy się właśnie poprzez spory i wzajemne napięcia.

Wolność jako odtrutka na radykalizm

Autorzy Międzynarodowej Deklaracji Praw Człowieka i późniejszych dokumentów prawo-człowieczych nie uznali, że nie będzie można wznosić radykalnych haseł. Wręcz przeciwnie – postanowili, że każdemu zapewnią wolność ich wznoszenia. Nie oznacza to oczywiście, że w każdych okolicznościach będzie to dopuszczalne. Gdy dochodzi do zagrożenia zdrowia i życia ludzi czy gdy wznoszone w trakcie demonstracji lub w innych okolicznościach hasła wzywają do przemocy, to władza może i powinna zareagować.

Problem tylko, że jeśli w ubiegłych latach do takich zachowań dochodziło, to reagowała ona opieszale. Hanna Gronkiewicz-Waltz – ale też zarówno byli, jak i obecni przedstawiciele władz centralnych – ani nie reagowali na agresywne hasła i działania demonstrantów, ani nie wdrożyli rozwiązań, które mogłyby zapobiec takim wydarzeniom w przyszłości. Histeria Minister Edukacji Narodowej wokół tzw. tęczowego piątku pokazuje, że władze nie uznają również, że warto wzmacniać postawę otwartości na innego człowieka. Władze Warszawy wybrały najprostsze rozwiązanie – kapitulację. Ta forma „załatwienia” sprawy to zrzucenie z siebie ogromnej odpowiedzialności bycia moderatorem debaty publicznej i kształtowania postaw obywatelskich.

Zakaz nie przejdzie

Nie wierzę w to, że pani prezydent szczerze uważa, że na mocy jej decyzji znikną nagle problemy związane z przemocą wobec cudzoziemców czy mową nienawiści. Jestem również pewny, że ma świadomość, że jej decyzja zwiększa zagrożenie, że Warszawa 11 listopada będzie jeszcze bardziej niebezpiecznym miejscem niż w ubiegłych latach. Trudno ocenić, jakie będą konsekwencje kolejnych wydarzeń w tej sekwencji, czyli organizowania oficjalnego marszu władz państwowych na trasie, którą planowało przemaszerować Stowarzyszenie Marsz Niepodległości. Nie mam jednak wątpliwości, że zakazując wolności wyrażania nawet najbardziej obrzydliwych poglądów Hanna Gronkiewicz-Waltz stanęła de facto na czele marszu narodowców. Więc ja, jak od wielu lat, czuję się w obowiązku – jako antyfaszysta i jako obywatel – stanąć naprzeciw i wykrzyczeć, że taka wizja społeczeństwa i państwa nie przejdzie.