Co PiS zrobi w samorządach?
Brak oficjalnych deklaracji dotyczących reformy samorządowej wcale nie oznacza, że rząd Beaty Szydło zrezygnował z istotnych korekt, zapowiadanych w kampanii wyborczej. Możemy być pewni odejścia od lansowanego przez PO polaryzacyjno-dyfuzyjnego modelu rozwoju. Choć kierunek zmian jest znany, ich szczegóły wciąż pozostają niewiadomą.
Fakt, że w expose premier Beaty Szydło zabrakło sformułowania koncepcji polityki przestrzennej czy regionalnej oraz odniesienia do spraw samorządu terytorialnego nie oznacza, że rząd PiS nie będzie jej prowadził. Co więcej, że nie dokona w tej sferze ważnych korekt. Z poprzednich lat zapamiętaliśmy przecież ciekawy konflikt merytoryczny dotyczący lansowanej w pewnym momencie przez PO polaryzacyjno-dyfuzyjnej wizji rozwoju (np. podczas kampanii prezydenckiej w roku 2010) − już od jakiegoś czasu PiS krytykuje proces „zwijania się” państwa w wymiarze lokalnym. W kampanii wyborczej ze strony partii rządzącej padły zapowiedzi dotyczące możliwych zmian podziału administracyjnego. W tych kwestiach ciekawe są jednak przede wszystkim detale.
Zasadą dobrego rządzenia jest dokonanie przez nową Radę Ministrów pewnej rekapitulacji programu wyborczego i określenie zamiarów na nowo. Zasada ta jest ważna szczególnie tam, gdzie warunkiem realizacji programu jest współpraca z podmiotami niezależnymi od rządu. Dotyczy to w szczególności samorządu terytorialnego, i to w czterech obszarach.
Po pierwsze, w sferze planów rządu są projekty, w których samorząd albo będzie odgrywał istotną rolę (np. obsługa programu 500 zł na dziecko czy odwrócenie procesu „zwijania się państwa” np. w zakresie sieci szkolnej), albo poniesie bezpośrednie koszty wprowadzanych zmian, tak jak będzie to miało miejsce w przypadku podwyższenia kwoty wolnej od podatku.
Drugą kwestią jest określenie zamiarów rządu w kwestii zapowiedzi o charakterze ustrojowym – z jednej strony sformułowanego w programie z 2014 roku wzmocnienia „Polski powiatowej” i „Polski gminnej”, a z drugiej opracowania mechanizmu poprawy sytuacji finansowej samorządu.
Jest to ważne szczególnie w kontekście powracających – także w wypowiedziach sojuszników PiS – postulatów likwidacji powiatów. Być może powiatom należy się poważna ustrojowa korekta, może taka, która wzmocni rozwojowe szanse „Polski powiatowej” w sposób inny niż czynią to środki europejskie.
Prawdopodobnie dziś nie ma na ten cel środków, ale warto wskazać kierunek pożądanych przez rząd zmian.
Podobnie rzecz ma się ze sferą trzecią, czyli zapowiadanymi zmianami podziału administracyjnego kraju. Zwłaszcza, że zapowiedź utworzenia województwa środkowopomorskiego i podziału województwa mazowieckiego uruchomiła spekulacje dotyczące kolejnych podziałów – m.in. województwa śląskiego. Ten ostatni wątek nie jest wyłącznie faktem prasowym. Oficjalnie podejmował go jeden z posłów PiS, postulując podczas posiedzenia Sejmu, przywrócenie województwa częstochowskiego, zlikwidowanego przez „kosmopolityczne i liberalne elity władzy”. Premier Beata Szydło powiedziała wprawdzie na konferencji prasowej, iż rząd nie zajmuje się w tej chwili tymi kwestiami, ale takie tymczasowe zapewnienie należałoby możliwie szybko uzupełnić jasną deklaracją opisującą czasowy horyzont i zakres możliwych zmian.
Czwarta i ostatnia zapowiedź PiS dotyczy sposobu tworzenia polityki samorządowej. W programie z 2014 roku pojawiła się zapowiedź „przywrócenia” funkcji Pełnomocnika Rządu do spraw Samorządu Terytorialnego.
Ponieważ ten sam dokument formułował spełnione idee stworzenia Ministerstwa Energetyki czy Gospodarki i Rozwoju, należy sądzić, że nie były to słowa rzucone na wiatr. Personalny pomysł na takiego Pełnomocnika może określić w istotny sposób główny kierunek polityki rządu oraz rangę, przywiązywaną do tej problematyki. Jak na razie jednak takiej osoby w nowym gabinecie premier Szydło nie ma.
Ponadto, PiS powinno określić gotowość do dokonania przeglądu założeń strategicznych, sformułowanych przez poprzedników w licznych „strategiach” i „politykach”, w szczególności zaś w uchwalonej stosunkowo niedawno Krajowej Polityce Miejskiej. Ponieważ nie można skonfrontować tez tego dokumentu z wypowiedziami programowymi PiS, pomijającymi zagadnienia polityki miejskiej – warto sformułować kilka zasadniczych zadań stojących przed nowym rządem:
(a) określenie zakresu ingerencji rządu w działania jednostek samorządu terytorialnego oraz stworzenie mechanizmów współpracy w kwestiach, które mogą być przedmiotem współdziałania;
(b) sformułowanie polityki wobec miast średnich – w szczególności dużych stolic województw zlikwidowanych w 1998 roku;
(c) zdefiniowanie stosunku rządu i nowej większości parlamentarnej do postulatów mających na celu zwiększenie partycypacji mieszkańców w decyzjach dotyczących wspólnot lokalnych.
Podsumowując, rząd Beaty Szydło, chcąc przeprowadzić zmiany w państwie, nie ucieknie od problematyki samorządowej, nawet jeśli dziś głównym frontem działań jest Trybunał, media publiczne czy system podatkowy. Warto przy tym podkreślić, że sformułowanie polityki samorządowej nowego gabinetu jest ważne nie tylko z perspektywy zmian i relacji z partnerami. Polityka taka pozwala też osłabić logikę resortową, która dławi spójność działań podejmowanych przez ministerstwa i osłabia zdolność osiągania pożądanych rezultatów. Paradoksalnie zatem, polityka samorządowa może stać się ważnym instrumentem wzmacniania centrum rządu w jego relacjach ze strukturami resortowymi.
Tekst został pierwotnie opublikowany na stronie Centrum Analiz Klubu Jagiellońskiego.