PiS faworyzuje inwestycje biedniejszych samorządów

Związek Powiatów Polskich wraz ze Związkiem Miast Polskich opublikowały analizę, w której skrytykowano mechanizm rozdzielania pomiędzy jednostki samorządu terytorialnego części rozwojowej subwencji ogólnej. Algorytm podziału środków, jak również sam nowy element subwencji, zostały wprowadzone ustawą z 14 października 2021 roku należącą do pakietu zmian związanych z Polskim Ładem.

Nowa część subwencji ogólnej w zamyśle twórców ustawy ma być z jednej strony realizacją idei Polskiego Ładu, który przewiduje wspieranie samorządowych inwestycji, z drugiej zaś została zaplanowana jako mechanizm umożliwiający zrekompensowanie samorządom zmniejszonych wpływów z podatków dochodowych, co jest związane z nowymi przepisami podatkowymi, również wprowadzonymi w ramach Polskiego Ładu.

Mechanizm podziału środków składa się z kilku etapów. Najpierw następuje rozdysponowanie funduszy pomiędzy trzy szczeble samorządów. Następnie już na poszczególnych poziomach przypisuje się kapitał konkretnym gminom, powiatom i województwom według następujących reguł: 60% środków stanowi kwotę podstawową, którą rozdziela się proporcjonalnie do liczby mieszkańców, przy czym na każdym szczeblu istnieją górny i dolny limit udziału w ogólnej puli.

Kolejne 20% funduszy tworzy premię aktywizującą przysługującą tym jednostkom, których dynamika wydatków majątkowych w roku bazowym w przeliczeniu na mieszkańca w porównaniu do roku poprzedzającego rok bazowy jest wyższa niż dynamika wydatków majątkowych wszystkich jednostek samorządu na tym szczeblu w przeliczeniu na mieszkańca.

Pozostałe 20% to premia inwestycyjna przyznawana tym samorządom, których wydatki majątkowe w przeliczeniu na jednego mieszkańca w roku poprzedzającym rok bazowy są wyższe niż wydatki majątkowe wszystkich samorządów na tym poziomie per capita we wskazanym roku. W przypadku obu premii rozdział funduszy następuje proporcjonalnie do wielkości ww. wskaźników, będących kryterium przyznania środków.

Autorzy analizy zarzucają opisanemu mechanizmowi przede wszystkim to, że nie rekompensuje on skutecznie i adekwatnie przewidywanych ubytków w dochodach samorządów, lecz w istotny sposób faworyzuje biedniejsze jednostki samorządu terytorialnego kosztem bogatszych i ludniejszych.

Wpływ na to ma kilka czynników. Pierwszym z nich jest istnienie górnych i dolnych limitów udziału samorządów w ogólnej puli środków kwoty podstawowej na danym szczeblu. Kolejny istotny fakt to rozdzielanie premii aktywizującej i inwestycyjnej nie w odniesieniu do bezwzględnych kwot wydatków, ale proporcjonalnie do wskaźników przeliczonych na jednego mieszkańca. Skutkiem zastosowania takiej konstrukcji może być przyznawanie znacznych kwot małym samorządom, które pozyskały środki zewnętrzne na inwestycje w roku bazowym.

Wszystko to sprawia, że według szacunków zawartych w przytoczonym dokumencie niektóre samorządy otrzymają środki znacznie niższe, a inne znacznie wyższe niż przewidywane straty wynikające ze zmniejszenia się wpływów z podatków dochodowych (np. w części gminnej przewidywany ubytek dochodów Warszawy zostanie pokryty w ok. 15%, zaś gmina Pałecznica otrzyma ponad 40-krotnie więcej niż spodziewane zmniejszenie się jej dochodów). Kwoty niższe niż prognozowane spadki w dochodach uzyska także w części powiatowej zdecydowana większość miast na prawach powiatu.

W związku z kolejnymi zmianami w systemie podatkowym (przede wszystkim zmniejszeniem stawki podatku PIT) planowane są modyfikacje w konstrukcji części rozwojowej subwencji ogólnej, które zapewnią bardziej adekwatne zrekompensowanie ubytków w dochodach samorządów.

Przedstawiciele Ministerstwa Finansów zapowiadają przede wszystkim, że środki dodatkowo zwiększające część rozwojową subwencji ponad przewidziane w ustawie obowiązkowe 3 mld złotych będą dzielone w jednolity sposób (bez wyróżniania kwoty podstawowej, premii inwestycyjnej i premii aktywizującej) pomiędzy samorządy, proporcjonalnie do liczby mieszkańców.

Rok 2023 ma dodatkowo zostać objęty przepisem przejściowym zakładającym, że w tym roku środki dodatkowo zwiększające subwencję będą dzielone pomiędzy samorządy proporcjonalnie do planowanych dochodów tych jednostek z tytułu ich udziału w podatku dochodowym od osób fizycznych. Zmiany te zostały zawarte w przyjętych już przez Sejm poselskich poprawkach do projektu ustawy o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz niektórych innych ustaw.