Polityka innowacyjności na czwórkę [RZĄD POD LUPĄ 2018]

W zakresie innowacyjności gospodarki mamy postęp, choć trudno mówić o przełomie na poziomie wskaźników ekonomicznych. Na plus zaliczyć trzeba zachęty podatkowe w postaci ulgi na B+R oraz niskiego podatku na dochód uzyskany z własności intelektualnej, a także reorganizację dyplomacji publicznej, która otwarła się na niewielkie, innowacyjne spółki. Widać też jednak działania hamujące wzrost innowacyjności, jak choćby niestabilność regulacji podatkowych, ograniczenie wysokości inwestycji w programie Bridge Alpha przez NCBR oraz opóźnienia w powstawaniu sieci instytutów badawczych.

Wydatki na badania i rozwój +

Według informacji sygnalnej opublikowanej przez Główny Urząd Statystyczny pod koniec listopada 2018, w 2017 nakłady krajowe brutto na B+R wzrosły rok do roku o 14,7% i wyniosły 20,5 mld zł. Wskaźnik GERD (relacja wydatków do PKB) wyniósł 1,03% wobec 0,97% rok wcześniej i 1% w 2015. Wynik 2015 był podpompowany kończącą się perspektywa unijną, możemy zatem przyjąć, że mamy do czynienia ze stałym, choć powolnym trendem wzrostowym. Warto pamiętać, że cel ze Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju (SOR) to 1,7% w 2020 i można bezpiecznie założyć, że nie zostanie osiągnięty.

Ważniejszy od wskaźnika GERD jest jednak BERD, obrazujący wydatki przedsiębiorstw, które w 2017 wyniosły 52,4% wydatków w ogóle, czyli mimo wzrostu ogólnego wolumenu utrzymały udział na poziomie 2016, który był pozytywnym zaskoczeniem. Oczywiście, w wysoko rozwiniętej gospodarce relacja BERD do wydatków sektora publicznego, w tym uczelni, powinna wynosić przynajmniej 70/30. Niemniej jednak drugi rok z rzędu mamy przewagę aktywności firm, a stan ten w połączeniu z innymi zachętami daje nadzieję, że Polska zbliży się do wartości 0,8% PKB, zapisanej dla tego wskaźnika w SOR.

Ulga na badania i rozwój +

W 2017 wyraźnie zwiększyła się kwota rozliczanych wydatków na badania i rozwój: z 1,2 do 1,91 mld zł. W 2017 odliczeniu mogło zostać poddanym 50% wydatków (w pewnym uproszczeniu, rok wcześniej było to 30%). Dzięki przyjętej pod koniec 2017 drugiej ustawie o innowacyjności od 1 stycznia 2018 przedsiębiorcy mogli odliczyć 100% kosztów na B+R, stąd w danych za 2018 możemy spodziewać się jeszcze bardziej skokowego wzrostu wartości odliczenia, a przede wszystkim – co jest wszak celem ulgi – skokowego wzrostu nakładów firm na B+R.

IP box +

Przyjęte pod koniec roku rozwiązanie polega na preferencyjnym opodatkowaniu 5-procentową stawką dochodów uzyskiwanych z praw własności intelektualnej (intellectual property), których podatnik jest właścicielem, współwłaścicielem, użytkownikiem lub licencjobiorcą. Warunkiem jest, by takie IP było chronione np. patentem czy wzorem użytkowym. Podobna preferencja funkcjonuje w wielu krajach o silnym sektorze B+R. Czas pokaże, jaka będzie skala wykorzystania w praktyce, szczególnie przy 100-procentowej uldze na B+R, ale kierunkowo jest to ruch w dobrą stronę.

Instytucje +

Na szczególną uwagę zasługuje przebudowa systemu dyplomacji gospodarczej przez Polską Agencję Inwestycji i Handlu i otwarcie się tego systemu na spółki technologiczne, niezależnie od ich wielkości. Dzięki temu Polska zyskuje narzędzie wsparcia eksportu innego niż jabłka i meble, co będzie długofalowo korzystne dla struktury polskiego eksportu.

Stymulacja rynku kapitałowego w segmencie wysokiego ryzyka +/-

Działania koordynowane przez Polski Fundusz Rozwoju: Starter, Otwarte Innowacje, Biznest, Koffi, CVC, są co prawda opóźnione, ale wyraźnie przyspieszyły w drugiej połowie roku. Ich odbiór przez rynek jest nieustająco pozytywny, choć należy zaznaczyć, że większość funduszy jeszcze nie ruszyła operacyjnie.

Poważny kiks zaliczyło za to Narodowe Centrum Badań i Rozwoju, które po pierwsze ograniczyło maksymalny poziom jednorazowej inwestycji w swoim flagowym programie Bridge Alfa z 3 do 1 mln zł, a po drugie zakomunikowało to z dnia na dzień w stylu, który, oględnie mówiąc, nie budował zaufania. W tym kontekście należy zwrócić uwagę na bardziej fundamentalny problem. Funduszy alfowych jest za dużo, a rozproszenie pieniędzy na mniejsze projekty kosztem dużych jest podwójnie dysfunkcjonalne: wzmacnia już teraz zaburzoną pozycję zespołów względem funduszy i skutkuje nierynkowymi wycenami projektów, a równocześnie zwiększa lukę kapitałową powyżej 1 mln zł, szczególnie że większość deep-techowych projektów wspieranych przez fundusze Bridge Alfy ma zapotrzebowanie na większy kapitał, zwykle na poziomie 2-3 milionów właśnie.

Pilotaż ScaleUp i dalsze wsparcie akceleratorów +

Wiosną 2018 zakończył się pilotaż realizowanego przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości programu ScaleUp, zorientowanego na realizację dwóch celów: budowę oferty akceleratorów dla start-upów oraz zwiększenie otwartości dużych firm (publicznych i prywatnych) na wprowadzanie nowych technologii i rozwiązań w duchu Open Innovation. W opinii większości ekspertów był to najlepszy od lat program wsparcia innowacyjności, zakończony dziesiątkami udanych wdrożeń. W 2018 ruszył branżowy Elektro ScaleUp oraz Poland Prize, czyli pilotaż akceleratorów nastawionych na ściąganie do Polski start-upów z zewnątrz.

Prosta spółka akcyjna –

Ten obiecujący dla ekosystemu start-upowego projekt powołania nowej formy prawnej przeznaczonej dla przedsiębiorstw technologicznych zalicza kolejne opóźnienie i w najbliższych miesiącach na pewno nie wejdzie w życie.

Sieć Badawcza Łukasiewicz –

Po upadku projektu Narodowego Instytutu Technologicznego, Sieć Badawcza Łukasiewicz miała być bardziej miękką i akceptowalną dla samych instytutów wersją tej reformy. Projekt złożony w Sejmie w styczniu 2018 został wycofany w listopadzie, w celu dostosowania do wprowadzonej przez Konstytucję dla Nauki reformy uczelni. Dziesiątki instytutów badawczych tracą czas na walkę z reformą zamiast się rozwijać.

Niestabilność regulacji –

Stabilność i przewidywalność regulacji dotyczących przedsiębiorców nie dotyczy w bezpośredni sposób innowacyjności, ale pośrednio jest kluczowym parametrem wpływającym na skłonność do podejmowania ryzyka. W tym rozumieniu ciągłe zmiany polityki podatkowej – nie mówiąc już o sprawach takich, jak np. nierozstrzygnięty limit składek ZUS czy wolne 12 listopada, uchwalone tuż przed Świętem Niepodległości – wpływają niekorzystnie na poziom innowacyjności polskich firm. Spadek pozycji w najnowszym rankingu Doing Business nie jest niestety przypadkiem, choć wynika głównie z zacieśnienia polityki fiskalnej związanej z walką z wyłudzeniami VAT i wzrostem ściągalności podatków. Skromnym pocieszeniem są drobne deregulacje, wprowadzane głównie pod auspicjami Ministerstwa Przedsiębiorczości i Technologii, jak zwiększenie kwoty jednorazowej amortyzacji, obniżenie CIT dla małych i średnich przedsiębiorstw do 9%, powołanie ich rzecznika czy ustawa o sukcesji w firmach rodzinnych.