Zatrzymać smartwicę. Badania, regulacje, rekomendacje dotyczące smartfonów w szkołach

Badania realizowane przez naukowców, instytucje publiczne i organizacje obywatelskie na całym świecie dowodzą jednoznacznie, że swoista „pandemia” kryzysu zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży powiązana jest z dostępem do smartfonów. Choć wiele państw Zachodu podjęło interwencje ograniczające ich użycie w szkole, Polska pozostaje niechlubnym wyjątkiem. Pobieżna analiza przepisów może skłaniać do wniosku, że wprowadzenie ograniczenia używania smartfonów w Polsce jest już możliwe. Jednak w literaturze prawnej dominuje pogląd, że całkowity zakaz używania smartfonów w szkołach byłby nielegalny i jego wprowadzenie jest na razie wykluczone. Dlatego potrzebujemy pilnej zmiany prawa!

Kryzys pokoleniowy

1. Wraz z pojawieniem się smartfonów w latach 2010-2015 zmieniła się natura dzieciństwa, co Jonathan Haidt nazywa „dzieciństwem opartym na telefonie”. Mechanizmy stosowane w aplikacjach mobilnych i mediach społecznościowych są kluczowe w wywoływaniu nawyków przypominających uzależnienie. Celowo zaprojektowano je na podobieństwo metod używanych w hazardzie, tak aby użytkownicy spędzali jak najwięcej czasu w internecie.

2. Dzieci i młodzież, ze względu na niepełny rozwój kory przedczołowej, są szczególnie podatne na te manipulacje. (…)

3. Jean Twenge wskazuje, że wbrew swojej nazwie „media społecznościowe” przyczyniają się do zwiększenia izolacji społecznej. W efekcie młode pokolenie postrzega świat przez ich pryzmat, co prowadzi do wypaczonego obrazu rzeczywistości. (…) Przedstawiciele tzw. iGen są bardziej ostrożni, unikają ryzyka i częściej rezygnują z samodzielnych decyzji, dlatego amerykańska badaczka wskazuje, że ograniczenie dostępności smartfonów w szkole może wspierać rozwój samodzielności.

4. Badania pokazują, że od 2012 r. długość czasu spędzanego z rówieśnikami spadła niemal o połowę, co wpłynęło na zdolności społeczne młodzieży. (…)

5. Od około 2010 r. obserwuje się systematyczny spadek dobrostanu psychicznego wśród młodszych pokoleń. (…) Ten spadek dobrostanu zbiegł się z upowszechnieniem smartfonów i internetu.

6. Wzrost liczby odnotowywanych przypadków problemów takich jak depresja, stany lękowe, samotność, samookaleczenia czy samobójstwa zdaniem wielu autorów nie wynika jedynie z większej świadomości społecznej zjawisk ani redukcji stygmatyzacji problemów zdrowia psychicznego, ale świadczy po prostu o większej liczbie zachorowań. Wskazuje się, że jednym z głównych katalizatorów tego kryzysu jest korzystanie ze smartfonów, w tym w szczególności z mediów społecznościowych.

(…)

Jakich regulacji potrzebujemy?

41. Najoczywistszym, postulowanym przez część środowisk pozarządowych i rodzicielskich kierunkiem interwencji jest wprowadzenie centralnego zakazu użytkowania smartfonów i innych urządzeń pokrewnych (tablety, smartwatche) w szkołach. Zakaz nie powinien obowiązywać tylko w czasie zajęć, ale obejmować również przerwy i czas wolny na terenie szkoły. (…)

45. Wariantom opartym na zasadzie pomocniczości – tj. pozostawienia szczegółowych rozwiązań w gestii statutów szkolnych bądź aktów normatywnych gmin i powiatów – towarzyszyć mógłby program pilotażowy na wzór francuski. Pilotaż gwarantowałby uczestnikom wsparcie kompetencyjne, organizacyjne i finansowe ze strony rządu oraz pozwalał na opracowanie ewentualnej regulacji centralnej w oparciu o wiedzę i doświadczenie.

46. Co istotne dla debaty o regulacji smartfonów, tematyka uzależnień cyfrowych pojawiła się w propozycji podstawy programowej nowego przedmiotu „Edukacja zdrowotna”, który ma wejść do polskich szkół od 1 września 2025 r. Postulujemy korektę podstawy nauczania, tak by zaktualizować ją o część danych prezentowanych w raporcie, a także wykreślić z wymogów względem uczniów klas IV-VIII szkoły podstawowej obowiązku posługiwania się aplikacjami mobilnymi.

(…)

48. Wszelkim działaniom o charakterze regulacyjnym powinny towarzyszyć działania miękkie, tj. aktywność komunikacyjna i kampanie społeczne. Z uwagi na, że smartfony i media społecznościowe maja bardziej negatywny wpływ na dziewczęta niż na chłopców, to one powinny być głównymi adresatkami takiej kampanii społecznej i ewentualnie innych działań profilaktycznych związanych z omawianą problematyką. (…)

50. W Polsce należy także rozpocząć debatę na temat ewentualnego wprowadzenia zakazu korzystania osób do 16. roku życia z mediów społecznościowych i części uzależniających aplikacji. Rozwiązanie takie mogłoby mieć charakter alternatywy względem zakazu użytkowania smartfonów w szkołach.

51. Godna rozważenia i pogłębionej dyskusji jest propozycja objęcia platform cyfrowych, a w szczególności mediów społecznościowych, rodzajem akcyzy. (…)

52. Z uwagi na pozycję regulacyjną platform cyfrowych, zarówno zakaz ich użytkowania do 16. roku życia, jak i obłożenie ich dodatkowym podatkiem mogą być trudne do zrealizowania wyłącznie w warunkach krajowych. Dlatego postulujemy, by Polska podniosła tę problematykę na arenie europejskiej jeszcze w czasie polskiej prezydencji w Unii Europejskiej.

(fragmenty opracowania)

Przeczytaj wstęp do raportu

Przeczytaj najważniejsze punkty raportu

Opracowanie raportu sfinansowano ze środków Polskiego Stronnictwa Ludowego.