Lokalna półka: czas na realizację

Najnowszą publikacją z cyklu #KonkretKJ chcemy otworzyć nowy rozdział w pracach nad „lokalną półką”, czyli rozwiązaniami prawnymi odpowiadającymi na potrzeby świadomej konsumpcji, ekologicznej produkcji i rozwoju rolniczego handlu detalicznego. Proponowane przez nas rozwiązanie, inaczej niż dotychczasowe projekty, będzie zgodne z prawem Unii Europejskiej.  

Niespełniona obietnica
W toku kampanii wyborczej 2023 roku postulat „lokalnej półki” uznały „za swój” cztery różne ugrupowania polityczne. Prawo i Sprawiedliwość obiecywało nałożenie na markety obowiązku, by 2/3 sprzedawanych w nich owoców, warzyw, produktów mlecznych i mięsnych oraz pieczywa pochodziła od lokalnych dostawców.

Z kolei zobowiązanie „Co najmniej połowa strategicznych produktów żywnościowych w sklepach musi pochodzić z Polski. Wprowadzimy obowiązek oznaczania flagą kraju pochodzenia wszystkich świeżych produktów w sklepach” znalazło się w tzw. 100 konkretach, czyli programie Koalicji Obywatelskiej na pierwsze 100 dni po przejęciu władzy. Na stronie Koalicji Obywatelskiej 100konkretow.pl przytaczaną we wprowadzeniu obietnicę głównej formacji rządzącej opisano jako „w trakcie realizacji”. Nie są znane żadne dodatkowe szczegóły rządowych działań w tej kwestii.

Projekt, który się nie uda
Posłowie PiS rzeczywiście przedstawili swój projekt. Został złożony w Sejmie 22 stycznia 2024 r. (druk nr 349), zaś 7 maja skierowano go do I czytania w komisjach: Komisji Gospodarki i Rozwoju oraz Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Nie podjęto dotąd dalszych prac legislacyjnych nad projektem.

Niestety, złożony projekt ustawy jest wprost sprzeczny z prawem Unii Europejskiej, w szczególności z art. 34 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Nie zrealizowałby zakładanych celów z uwagi na niemal pewną interwencję Komisji Europejskiej, z dalszą perspektywą działania formalnoprawnego przed Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Powyższą tezę potwierdza historia analogicznych rozwiązań legislacyjnych przyjętych w Rumunii w 2016 roku.

Potrzebna oddolna i pozapartyjna alternatywa
Wobec wyżej wskazanych okoliczności – braku powszechnie znanej inicjatywy legislacyjnej ze strony większości parlamentarnej oraz wskazanych niedoskonałości projektu przedstawionego przez główną partię opozycji – Centrum Analiz Klubu Jagiellońskiego proponuje alternatywną ścieżkę realizacji działań związanych z tematyką „lokalnej półki”. Na komplementarny pakiet inicjatyw powinny składać się:

• działania o charakterze merytorycznym i branżowym, tj. rozpoczęcie dyskusji z udziałem przedstawicieli rynku, jego otoczenia administracyjnego, ekspertów sektora akademickiego i pozarządowego oraz polityków różnych ugrupowań, których owocem będzie wypracowanie kompleksowej koncepcji realizacji idei „lokalnej półki” z uwzględnieniem rozmaitych perspektyw branżowych oraz budowa szerokiej akceptacji dla planowanych rozwiązań legislacyjnych. Punktem wyjścia do działań w tym zakresie jest organizacja „Okrągłego stołu rolno-spożywczego ws. ustawy o lokalnej półce” w czasie Kongresu Podmiotowej Gospodarki organizowanego przez Centrum Analiz Klubu Jagiellońskiego 25 sierpnia 2025 r., na którym przedstawiony i poddany debacie zostanie niniejszy dokument;
• działania o charakterze legislacyjnym, konsultacyjnym oraz rzeczniczym w wymiarze krajowym, tj. (1.) opracowanie w gronie pozarządowym i pozaparlamentarnym (z udziałem ekspertów branżowych, akademickich i przedstawicieli sektora obywatelskiego) projektu nowej ustawy, (2.) przeprowadzenie szerokich konsultacji społecznych i branżowych projektu oraz (3.) budowa międzysektorowej i ponadpartyjnej koalicji na rzecz przedłożenia i uchwalenia tak wypracowanych przepisów w tej kadencji parlamentu;
• działania o charakterze rzeczniczym i legislacyjnym na szczeblu europejskim, tj. podjęcie przez polski rząd oraz przedstawicieli krajowej branży rolno-spożywczej działań na rzecz promocji idei „lokalnej półki” oraz opracowania pewnych propozycji rozwiązań prawnych o charakterze unijnym;
• działania towarzyszące o charakterze branżowym i prywatnoprawnym.

W wymiarze legislacyjnym proponujemy, by produkt lokalny rozumiany był jako produkt wytworzony na terytorium województwa oraz w powiatach i miastach sąsiadujących z tym województwem. Takie rozwiązanie jest zbieżne z przyjętym rozwiązaniem w rolniczym handlu detalicznym oraz służy regionalizacji działania związanego ze wsparciem handlu produktami lokalnymi.

Konieczne jest też doprecyzowanie obowiązku wprowadzenia „lokalnej półki” w sklepach powyżej 250 m². Celowe wydaje się między innymi przyjęcie założenia o braku określania proporcji oferowanych produktów lokalnych względem pozostałych produktów. Pozwoli to na uniknięcie zarzutu o wprowadzenie ograniczenia ilościowego na produkty „nielokalne”, w efekcie więc oddali zagrożenia sprzeczności z prawem europejskim.