Ku Europie dwóch prędkości? Analiza CA KJ

Najważniejsze tezy publikacji:

1. Na nadzwyczajnym szczycie Unii Europejskiej na Malcie, który odbył się 3 lutego, kanclerz Angela Merkel wyraziła opinię, że obecna Unia Europejska może przekształcić się w „Europę wielu prędkości”, co polegać ma na zacieśnieniu współpracy pomiędzy wybranymi państwami członkowskimi. Wizja, która dotąd była odbierana raczej jako presja negocjacyjna na państwa niechcące przystępować do kolejnych etapów integracji – w tym na Polskę – staje się teraz główną metodą polityczną powstrzymania procesów dezintegracyjnych związanych z wyjściem Wielkiej Brytanii z UE.
2. W jednym z wywiadów Donald Trump uznał, że Unia Europejska stałą się katalizatorem dla rozwoju potęgi Niemiec. Niemcy, które w ostatnich 28 latach czerpały korzyści z „partnerstwa w przywództwie” z USA, stały się w ostatnim czasie obiektem wzmożonej krytyki ze strony nowej administracji amerykańskiego prezydenta. Stanowi to szansę na zwiększenie elastyczności Berlina w polityce europejskiej. Równolegle wyjście Wielkiej Brytanii z Unii może zwiększyć władzę Niemiec w procesach integracyjnych, gdyż uwydatnia dysproporcję potencjału gospodarczego między Niemcami a innymi państwami Unii z Francją na czele.
3. Unijna polityka Niemiec w niewystarczającym stopniu skupia się na rozwiązaniu dwóch podstawowych kryzysów w Unii Europejskiej: kryzysu strefy euro i kryzysu migracyjnego, a podejmowane w tych kwestiach działania wręcz wzmacniają tendencje dezintegracyjne.
4. Odpowiedzią Niemiec na kryzys Unii Europejskiej jest zwiększenie współzależności między państwami w innych niż dotąd dziedzinach, m.in. polityce energetyczno-klimatycznej i polityce obronnej. W założeniu ma to utrudnić procesy dezintegracyjne. Wobec rosnącego sprzeciwu części elit i społeczeństw europejskich dla dalszej integracji musi to w praktyce prowadzić do zróżnicowania zakresu integracji.
5. Scenariusz pozytywny zakłada, że może to zwiększyć elastyczność zarządzania i pozwolić niektórym krajom na wstrzymanie procesu integracji w niektórych dziedzinach. W razie realizacji scenariusza negatywnego obecna sytuacja prowadzić będzie do utrwalenia modelu Europy wielu prędkości, a tym samym zwiększać podziały między politycznym centrum a peryferiami na Starym Kontynencie.
6. Zacieśnienie współpracy w polityce obronnej będzie potencjalnie możliwe dzięki opuszczeniu UE przez Wielką Brytanię, która przez lata blokowała tę ideę.
7. Założenia polityki obronnej przyjęte pod koniec 2016 roku są nader skromne. Inicjatywa ta nie będzie odpowiadać na realne wyzwania bezpieczeństwa europejskiego w najbliższych latach. Trudno uznać, by mogła np. przeciwdziałać eskalacji napięcia na wschodniej Ukrainie. Współpraca wojskowa jest zatem w praktyce próbą przeciwdziałania tendencjom dezintegracyjnym w Europie i ma wymiar czysto polityczny.
8. Szczególne wątpliwości budzi też plan inwestycji w politykę obronną, które w ostatnich miesiącach 2016 roku stały się jednym z pomysłów na pobudzenie koniunktury w Europie. Choć Europejski Fundusz Obronny ma zacząć działać w pełni dopiero w nowej perspektywie budżetowej, tj. po roku 2021, zgodnie z dzisiejszymi założeniami istotnie wzmacniał będzie pozycję graczy o największym potencjale. Wraz z regulacjami ograniczającymi swobodę zakupu broni przez państwa członkowskie oraz likwidacją offsetu uderzy przede wszystkim w te państwa, które mają słabsze krajowe sektory zbrojeniowe i traktują je jako ważny sposób zwiększenia innowacyjności własnej gospodarki.
9. Biorąc pod uwagę możliwość zmiany stanowiska Niemiec wobec państw „nowej Unii”, Polska powinna być przygotowana do skutecznego prezentowania swoich oczekiwań w kwestii dalszej integracji. Do uelastycznienia stanowiska Niemiec może dojść w wyniku zmiany polityki amerykańskiej w kwestii ich roli w UE oraz nasilającej się krytyki Niemiec w południowych państwach Unii.
10. Jednocześnie Polska powinna być gotowa na dalsze kłopoty strefy euro. Musi zadbać o stabilność budżetu i systemu finansowego. Należy również przygotować się na dotąd mało prawdopodobny scenariusz częściowej dezintegracji strefy euro.