Renta wdowia wielkim osiągnięciem rządu Donalda Tuska? Gruba przesada

Pierwszy rok rządów nowej koalicji nie zachwiał kierunkiem rozwoju polityki społecznej, wyznaczonym przez poprzednią władzę. Nie ruszono programów socjalnych, słusznie zakładając, że byłoby to polityczne samobójstwo. Wdrożono kilka dużych programów społecznych (renta wdowia, Aktywny rodzic), choć nie są one wolne od wad. Badania wskazują jednak, że tak naprawdę wielu Polakom żyje się gorzej, na co wpływ mają w dużej mierze systemowe zaniedbania. 

Polityka wobec osób w kryzysie bezdomności –

W zeszłorocznej edycji „Rządu pod lupą” poddaliśmy krytyce brak jakichkolwiek badań liczby osób w kryzysie bezdomności w Polsce od 2019 r. Należy więc odnotować, że w minonym roku takie badanie zostało przeprowadzone, a w jego ramach zidentyfikowano 31.042 osoby w kryzysie w całej Polsce.

Niestety, tak jak przy poprzednich edycjach, było to jedynie badanie point in time, a więc polegające na określeniu liczby osób w kryzysie w konkretnym momencie (w tym przypadku: w nocy z 28 na 29 lutego 2024 r.).

Ponadto badanie naznaczone było szeregiem problemów, takich jak zbyt krótki czas jego przygotowania, brak spójnego procesu tworzenia, zaplecza naukowego i spójnego systemu koordynacji oraz wiele innych, zebranych w piśmie organizacji zajmujących się bezdomnością do Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej (MRPiPS).

Te uwarunkowania sprawiają, że wynik badania należy interpretować jedynie jako minimalną liczbę osób doświadczających bezdomności w Polsce, a nie jako rzetelne dane, mogące stanowić punkt wyjścia do udzielenia tym osobom odpowiednej pomocy.

Choć wiele zadań związanych ze zwalczaniem zjawiska bezdomności w Polsce leży w gestii samorządów, to władze centralne powinny nadawać ton i narzucać standardy realizacji tego segmentu polityki społecznej.

Te zaś od lat są na niskim poziomie, o czym świadczy szereg nierozwiązanych problemów prawnych, utrudniających funkcjonowanie osobom w kryzysie (m.in. penalizacja żebractwa i uzależnienie miejsca udzielenia pomocy osobie bezdomnej od miejsca jej ostatniego zameldowania).

Polityka senioralna +/-

Jednym z najgłośniejszych programów socjalnych w 2024 r. była tzw. renta wdowia, flagowy projekt szefowej MRPiPS Agnieszki Dziemianowicz-Bąk – resort nazwał go wprost „największym projektem społecznym Koalicji 15 października”.

Wejdzie on w życie 1 stycznia 2025 r., a wypłacanie świadczenia rozpocznie się 1 lipca. Autorzy programu szacują, że może pomóc nawet 2 milionom seniorów, którzy stracili swoich małżonków.

Aktualnie wdowy i wdowcy mogą pobierać jedno świadczenie: własne, np. emeryturę bądź rentę, lub rentę rodzinną, przysługującą rodzinie osoby zmarłej, wynoszącą 85-95% wszystkich świadczeń przysługujących zmarłemu współmałżonkowi.

Nowe rozwiązanie pozwala wdowie lub wdowcowi na pobieranie wybranego świadczenia (emerytury lub renty rodzinnej, w zależności od tego, co bardziej się opłaca) w całości, a także 15% (a od 01.01.2027 r: 25%) drugiego ze świadczeń.

Jak pisze Ministerstwo: „Co piąta osoba powyżej 65 roku życia zagrożona jest w Polsce ubóstwem”. Jednakże wiele projektów socjalnych ostatnich lat było adresowanych do seniorów, na czele z 13. i 14. emeryturą.

Renta wdowia, która z pewnością pomoże wielu osobom w trudnej sytuacji po śmierci partnera, jest w gruncie rzeczy dość elitarnym programem, wykluczającym kawalerów i panny, rozwodników, a także osoby, które owdowiały w młodym wieku. Jest przy tym kosztowna (wydatki tylko w 2027 r. szacuje się na ok. 12-15 mld zł).

Cieniem na polityce senioralnej kładzie się projekt ustawy obniżający składkę zdrowotną dla przedsiębiorców, przyjęty pod koniec 2024 r., przez który budżet NFZ zostanie uszczuplony o ok. 6 mld zł rocznie.

Jako grupa społeczna w sposób szczególny polegająca na opiece zdrowotnej seniorzy będą w największym stopniu dotknięci słabością niedofinansowanego systemu ochrony zdrowia.

Na jesieni Minister ds. Polityki Senioralnej opublikowała sprawozdanie dot. sytuacji osób starszych w Polsce za rok 2023. Jednym z tematów podjętych w opracowaniu był stan opieki geriatrycznej w naszym kraju.

Pod koniec 2023 r. objętych było nią ok. 17 tys. pacjentów, a na oddziałach geriatrycznych pracowało 565 lekarzy specjalistów geriatrii i było dostępnych 1316 łóżek. Tymczasem biorąc pod uwagę wytyczne WHO, powinniśmy dysponować nie mniej niż 7 tys. łóżek.

Warto dodać, że geriatria znajduje się na liście tzw. specjalizacji deficytowych. Tymczasem w jesiennym naborze 2023 r. o 189 dostępnych miejsc na specjalizacji geriatria rywalizowało zaledwie 16 lekarzy.

Młodzi lekarze stawiają na specjalizacje przynoszące duże zarobki, pozwalające również na pracę w prywatnych gabinetach, a do takich geriatria nie należy, co wpływa na wysokość uposażenia.

Potrzeba dofinansowania geriatrii to jeden z wielu argumentów za zwiększeniem budżetu ochrony zdrowia, jednak niestety władze postanowiły podjąć decyzję odwrotną.

Polityka rodzinna +

W obszarze polityki rodzinnej na szczególną uwagę zasługuje zwłaszcza program Aktywny rodzic, który 1 października 2024 r. zastąpił istniejący wcześniej rodzinny kapitał opiekuńczy (RKO), którego podstawowym celem było rozwiązanie problemu braku opieki nad dzieckiem między pierwszym rokiem jego życia – kiedy wyczerpują się urlopy macierzyńskie i rodzicielskie – a przed osiągnięciem wieku trzech lat, kiedy możliwe jest skorzystanie z opieki przedszkolnej.

W ramach programu rodzice mają możliwość skorzystania z jednego z trzech świadczeń: „Aktywni rodzice w pracy”, „Aktywnie w żłobku” i „Aktywnie w domu”, w ramach których otrzymują comiesięczne świadczenia, różniące się wysokością w zależności od tego, czy zdecydują się na opiekę żłobkową, prywatnego opiekuna, czy też pozostanie w domu i zajęcie się dzieckiem osobiście. Zróżnicowanie dostępnych modułów programu wpływa na jego elastyczność, a dzięki temu uniwersalność.

Niestety, niedługo po wdrożeniu programu pojawiły się informacje o podwyżkach opłat w żłobkach publicznych. Co więcej, bardzo często są to podwyżki do kwoty 1500 zł, czyli tyle, ile wynosi dofinansowanie w ramach modułu „Aktywnie w żłobku”.

Problem dotyczy też żłobków niepublicznych – w tych z kolei coraz częściej odbierane są dopłaty samorządowe. Biorąc pod uwagę fakt, że wzrost opłat ma miejsce w wielu miastach w Polsce, pojawiły się głosy, m.in. w postaci interpelacji posła Konfederacji Grzegorza Płaczka, o wykorzystywanie rządowych pieniędzy do zasilania budżetu samorządów.

Polityka wobec ubóstwa – 

Końcówka roku była dla polityki społecznej w Polsce małym trzęsieniem ziemi. Wszystko za sprawą eksperckiego raportu wydanego przez EAPN Polska, wedle którego niemal połowa (46%) Polaków doświadcza jakiejś formy ubóstwa, z czego prawie 2,5 mln osób w jego najbardziej skrajnej formie.

Za bezpośrednie przyczyny kryzysu raport uznaje stagnację gospodarczą w 2023 roku ze wzrostem PKB w wysokości zaledwie 0,1% oraz wciąż odczuwalną inflację, która jeszcze w 2023 r. wynosiła 11,4%, a w 2024 r., choć była wyraźnie niższa, ponownie zanotowała trend wzrostowy, acz nie do poziomu znanego z ubiegłych lat.

Wzrost cen przy jednoczesnym braku realnego wzrostu płac i świadczeń był gotowym przepisem na katastrofę, która po raz kolejny uwidoczniła konieczność waloryzacji świadczeń społecznych o indeks inflacji. Bez tego nie będą one mogły pełnić swej podstawowej funkcji i zostaną zredukowane do nagrody w przedwyborczej grze tej lub innej opcji politycznej.

To również dobry moment na poważną dyskusję na temat wprowadzenia kryteriów dochodowych dla przynajmniej części świadczeń.

Powszechność świadczeń socjalnych ma swoje zalety, przede wszystkim neutralizuje stygmatyzację osób je pobierających, jednak właściwe ich sprofilowanie, a więc zwiększenie kwot wsparcia dla uboższych gospodarstw domowych w przypadku świadczeń takich jak Rodzina 800+, może być bardziej opłacalne społecznie.

W ten sposób 800+ zachowałoby swój powszechny, prodemograficzny charakter, a równocześnie lepiej realizowałoby cel walki z ubóstwem.