Reformy i awantury. Jak rząd rozgrywa sport?

Pierwszy rok kadencji rządu Donalda Tuska oraz Ministerstwa Sportu i Turystyki (MSiT) w polityce sportowej był zdominowany przez nowelizację ustawy o sporcie. Rząd w sposób aktywny reagował na bieżącą sytuację, co wynikało między innymi z wyników polskich sportowców na igrzyskach olimpijskich w Paryżu.
Kluczowe elementy polityki sportowej podczas pierwszego roku urzędowania to wspomniana nowelizacja ustawy o sporcie, zarządzenie dotyczące transparentności w organizacjach sportowych oraz nowy program MSiT „Klub Pro”. Warto również zwrócić uwagę na perspektywę przyszłoroczną.
Nowelizacja ustawy o sporcie +
Najważniejszym przedsięwzięciem w dziedzinie polityki sportowej w 2024 roku była nowelizacja ustawy o zmianie ustawy o sporcie oraz innych ustaw, uchwalona przez Sejm 21.11.2024. Jej kluczowymi elementami są:
- zrównoważenie reprezentacji płci we władzach polskich związków sportowych (PZS);
- wsparcie dla zawodniczek w ciąży i po porodzie;
- przeciwdziałanie przemocy i dyskryminacji w sporcie;
- dodatki do stypendiów dla sportowców kontynuujących edukację.
Nowelizacja odzwierciedla wielokrotnie artykułowaną przez Ministra Sportu i Turystyki Sławomira Nitrasa intencję zredukowania bardzo wyraźnej maskulinizacji środowiska sportowego.
Wpływ kobiet na działalność PZS-ów jest mały wobec chronicznie niskiej reprezentacji w strukturach zarządczych, co przekłada się na brak kształtowania profesjonalnych żeńskich kadr sportowych.
W obliczu braku inicjatywy samych PZS-ów na rzecz zmiany tego stanu rzeczy ustawowe rozwiązanie problemu wydaje się jedynym dostępnym. Nowelizacja skłania PZS-y do zmiany struktury swoich zarządów do czerwca 2025 r.: w ich skład ma wchodzić przynajmniej jedna kobieta w przypadku zarządów liczących nie więcej niż pięciu członków, a w przypadku zarządów liczniejszych kobiety mają stanowić przynajmniej 30% składu. Te same zasady mają zastosowanie do wewnętrznych organów kontrolnych PZS. Jeżeli związki nie dostosują się do nowych wymogów, muszą liczyć się z redukcją finansowania przez MSiT.
Drugim istotnym elementem nowelizacji jest wydłużenie okresu pobierania stypendium przez członkinie kadry narodowej po urodzeniu dziecka (z 6 do 12 miesięcy) oraz podwyższenie kwoty pobieranej w tym okresie (z 50% do 81,5%).
Ponadto zawodniczki zyskują te same prawa co kobiety zatrudnione na podstawie umowy o pracę. Sytuacja zawodniczek, które są w ciąży lub tuż po urodzeniu dziecka, od dawna domagała się poprawy i dobrze, że nowelizacja wzmocniła ich ochronę. Da to większy spokój w łączeniu kariery sportowej z planami macierzyńskimi.
PZS-y będą miały również obowiązek wyznaczyć pełnomocników do spraw przeciwdziałania przemocy oraz dyskryminacji w sporcie. Przy Ministrze Sportu i Turystyki powstanie organ rzecznika ochrony praw zawodników. Pojawił się także przepis o dodatku do stypendium dla sportowców studentów i doktorantów (20% wysokości podstawy), który, na wniosek, może być przyznany przez ministra.
Nowelizacja uwzględnia także rozszerzenie zarządów PZS-ów o przedstawicieli kadr narodowych. Ma to być ok. 15% składów zarządów. Pomimo konkretnych zadań przewidzianych w ustawie dla tej kategorii członków zarządów, rodzi to obawy o generowanie konfliktów wewnątrz PZS-ów.
Docenić należy zrównanie pozycji sędziego zawodów sportowych z pozycją funkcjonariusza publicznego, co ma zapewnić ochronę w trakcie prowadzenia współzawodnictwa sportowego.
Transparentność w sporcie +
Pozytywnie należy ocenić zarządzenie Ministra Sportu i Turystyki dot. zwiększenia transparentności organizacji sportowych, obejmujące m. in. Polski Komitet Olimpijski (PKOl), Polski Komitet Paralimpijski, PZS-y czy spółki kapitałowe, w których podmioty wskazane w zarządzeniu mają 50% i więcej akcji lub udziałów.
Organizacje te będą miały obowiązek publikować na swoich stronach internetowych sprawozdania z działalności: protokoły posiedzeń, wykazy członków i składów osobowych organów czy budżet organizacji. Ponadto publikowany ma być rejestr zawieranych umów.
Zmiana jest przykładem pożądanej interwencji państwa – wymusi na PKOl-u oraz PZS-ach publikację sprawozdań z działalności, co dotąd czyniły wybiórczo; nawet zwykłe protokoły z posiedzeń nie zawsze były publicznie dostępne. Czas pokaże, czy i w jakim stopniu rejestr umów wywoła efekt „strachu” zewnętrznych podmiotów przed upublicznieniem wysokości wsparcia finansowego dla organizacji sportowych.
Program Klub Pro –
Program ma na celu wspieranie klubów sportowych szkolących zawodników w minimum jednej z czterech kategorii wiekowych: młodzik, junior młodszy, junior, młodzieżowiec. O dofinansowanie będzie mogło się ubiegać 600 polskich klubów, które uzyskały najwięcej punktów w klasyfikacji Systemu Sportu Młodzieżowego w latach 2021-2023.
Ranking ten opracowuje podległy MSiT Instytut Sportu. Dotacja w ramach programu Klub Pro może być przyznana na dofinansowanie działań związanych ze wsparciem szkolenia klubowego. Chodzi m.in. o wynagrodzenia trenerów i kadry prowadzącej zajęcia, a także koszty takie jak wynajem obiektów sportowych, zgrupowania i konsultacje krajowe, zakup sprzętu sportowego i specjalistycznego.
Założenia programu Klub Pro ocenić trzeba negatywnie. Przede wszystkim dlatego, że przyznawanie dofinansowania na podstawie rankingu klubów szkolących młodzież sprowadzi się w istocie do konieczności osiągania sukcesu w juniorach.
Wynik „tu i teraz” zdeterminuje stopień zasilenia budżetowego, a nie to powinno być celem rozwoju i treningu dziecka w sporcie na tym etapie. Kluby bez sukcesów w sporcie młodzieżowym zostaną wykluczone z programu, choć ich celem jest w istocie przygotowanie juniora do dorosłej kariery, zaś sukces na etapie młodzieżowym nie jest żadną gwarancją późniejszego powodzenia.
Konflikt w środowisku sportowym po igrzyskach –
Na minus ocenić trzeba konflikt na linii MSiT-PKOl. Głównymi aktorami tego konfliktu są minister Sławomir Nitras oraz prezes PKOl Radosław Piesiewicz i to oni ponoszą odpowiedzialność za całą sytuację. Konfrontacyjna narracja, którą obaj przyjęli, nie sprzyjała merytorycznej dyskusji na temat właściwych przyczyn wyników polskich sportowców na igrzyskach, po których minister Nitras zapowiadał konieczność weryfikacji wydatków PKOl-u oraz przeglądu stanu komitetu w zakresie otrzymanego publicznego finansowania.
W sprawę zaangażowana została Naczelna Izba Kontroli, a sam PKOl, publikując raport z własnej działalności oraz przygotowań do igrzysk w Paryżu, przyjął postawę „oblężonej twierdzy” – w swojej komunikacji uderzał w MSiT. Opinia publiczna jest świadkiem całego sporu, a w minionym roku w mediach dosyć często przeczytać można było wypowiedzi oskarżające „kto poniósł odpowiedzialność za wyniki”. Konflikt negatywnie wpływa na środowisko sportowe, w którym wiele podmiotów utrzymuje relacje z obiema instytucjami.
Perspektywa 2025 +/-
Pozytywnie ocenić trzeba rozpoczęcie przez MSiT przygotowań do stworzenia strategii dot. zmian w polskim sporcie. Brak strategii utrudnia budowanie długotrwałej polityki. W październiku 2024 r. MSiT ogłosiło przetarg, w którym wyłoniony ma zostać podmiot odpowiedzialny za przygotowanie strategii dla polskiego sportu. Ów podmiot mamy poznać w pierwszym kwartale 2025 roku. Strategia ma mieć zakres od sportu powszechnego po profesjonalny, czego efektem ma być przygotowanie polskiego środowiska sportowego do podjęcia próby organizacji igrzysk olimpijskich w 2040 roku.
Wspólnie z Ministerstwem Edukacji Narodowej powołano również zespół do spraw opracowania nowej podstawy programowej zajęć wychowania fizycznego. Dobrze, że rząd dostrzega problem coraz mniejszej aktywności fizycznej dzieci. Zmieniona podstawa programowa ma obowiązywać od 1.09.2025 roku.
Publikacja nie została sfinansowana ze środków grantu któregokolwiek ministerstwa w ramach jakiegokolwiek konkursu. Powstała dzięki Darczyńcom Klubu Jagiellońskiego, którym jesteśmy wdzięczni za możliwość działania.
Dlatego dzielimy się tym dziełem otwarcie. Ten utwór (z wyłączeniem grafik) jest udostępniony na licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa 4.0 Międzynarodowe. Zachęcamy do jego przedruku i wykorzystania. Prosimy jednak o podanie linku do naszej strony.