Powódź na Dolnym Śląsku. Kto jest winien?

Tragedia na Dolnym Śląsku, która wydarzyła się pomimo tego, że o nadchodzącym kataklizmie wiedzieliśmy z wyprzedzeniem, prowadzi nas nieuchronnie do pytania: kto jest winien? Rząd? Samorząd? A może jednak przyroda? Sprawa jest o wiele bardziej skomplikowana, a na odpowiedzi na powyższe pytania prawdopodobnie będziemy musieli czekać bardzo długo

Tekst pierwotnie został opublikowany w formie nitki na portalu X

Zbieram od tygodnia różne doniesienia, przesłuchy i fakty w sprawie powodzi na Dolnym Śląsku. Na podsumowania przyjdzie nam sporo poczekać, fale jeszcze schodzą, ale chciałbym  pokazać, dlaczego – w mojej ocenie –  sprawa jest bardziej złożona, aniżeli mogłyby na to wskazywać rozgorączkowane komentarze najbardziej zaangażowanego politycznie komentariatu.

Zacznijmy od tego, że przedstawiam spostrzeżenia ogólne – będę niuansować, ale każdy z tych niuansów wymaga jeszcze dalszego niuansowania. To wszystko jest niezbędne, żeby zarysować ogólniejszą mapę problemu. Niektóre z przedstawionych przeze mnie myśli mogą wydać się pozornie sprzecznymi. Co doskonale obrazuje skomplikowanie tematu.

Po pierwsze – opad był ekstremalny. Niektóre prognozy, rzeczywiście zapowiadały, że spadnie nawet >500mm, ale nikt nie brał tego na serio. To był scenariusz skrajny i – jak się wydawało – mało prawdopodobny. Średnia prognozowa przewidywała opady rzędu 350-400mm co i tek było ekstremalne. Niestety finalnie miejscami spadło ok. 500mm.

Zatem pierwszy wniosek, który się wobec tego nasuwa jest taki:  wiele górskich miejscowości przy takim opadzie po prostu nie dało się uratować. Wobec takiej skali opadu żadna hydrotechnika by nie pomogła. Ale – i tu dochodzimy do pierwszego ad vocem – w Kotlinie Kłodzkiej mogły powstać – za czasów PiSu –  zbiorniki. Ale ich budowę niestety wstrzymano.

Co więcej, rżnięcie lasów w masywie Śnieżnika, gdzie mieliśmy do czynienia z najintensywniejszymi opadami, z pewnością nie pomogło. Mniej drzew – mniejsza retencja lokalna. Jednak od razu trzeba w tym miejscu dodać –  wycinka i „zakilowanie” bioróżnorodności to nie tylko nasza zasługa, ale dziedzictwo trzebienia lasów przez Niemców.

Można zatem szukać winnych, ale określenie, który czynnik był decydujący będzie bardzo trudne. I pewnie post factum usłyszymy całą masę konkurujących ze sobą opowieści – ekolodzy będą podkreślać rolę wycinek, a przeciwnicy PiS-u wstrzymanie przez poprzednią władzę budowy zbiorników oraz ekstremalność opadów.

Po drugie – tak, opad był rzeczywiście ekstremalny. Może to pop-fizyka, co zaraz powiem – proszę o wybaczenie Tomasza Rożka, który słusznie zasługuje na ten tytuł i to nie jako inwektywa –  ale zmiany klimatyczne robią swoje. Wyższa temperatura to więcej energii, a co za tym idzie – intensywniejsze zjawiska pogodowe. To swoisty słoń w pokoju dzisiejszej debaty – w 1997 przeszły po sobie aż 2 niże genueńskie, a opad był i tak mniejszy niż w 2024 z tylko jednego niżu!

Drugi wniosek – takie powodzie będą częstsze i w jakiejś mierze będziemy wobec nich bezbronni. Ale – jak wskazywał Maciej Bukowski – katastrofalne powodzie historycznie się zdarzały. Nie mamy super pomiarów, ale są miejsca, gdzie znaczono poziom wody, i w XVIII czy XIX ów poziom bywał wyższy aniżeli teraz.

Trzeba jednak od razu dodać – wtedy nie było takiego poziomu  urbanizacji i obecności wałów przeciwpowodziowych, więc woda miała się gdzie rozlewać, a i tak poziomy rzek były nieraz wyższe niż teraz. Zatem opowieść o wyjątkowości przeszłych powodzi trzeba nieco zniuansować. Skala strat dzisiaj jest dużo większa, bo urbanizacja i gęstość zaludnienia również są nieporównywalnie większe!

Jednak –  w kontrze do powyższego- przecież teraz mamy rozwiniętą hydrotechnikę, która pozwala skutecznie zarządzać powodziami. O ile skala opadów nie jest zbyt duża. Znowu – czy da się z tego wszystkiego wykazać jednego winnego? Klimat? Urbanizacja? No nie, odpowiedź będzie cząstkowa i warunkowa.

Po trzecie – kontekst historyczny. Mamy odświeżoną serialem Wielka woda społeczną pamięć o powodzi z 1997. Stąd naturalny w powszechnej świadomości lęk przede wszystkim przed zalaniem Wrocławia. W efekcie wielką wagę przykładaliśmy do Odry pomijając mniejsze rzeki. A to właśnie one dokonały największego spustoszenia.

Wniosek – Tusk miał przed kataklizmem racje, że czekają nas „jedynie” będą lokalne powodzie, bo zalanie Wrocławia (prawdopodobnie!) nam nie grozi. A właśnie Wrocław ma się głównie na myśli, kiedy się mówi o powodzi na Dolnym Śląsku. Jednak wypowiedź premiera z piątku to polityczny strzał w kolano.

Po czwarte, i to związane z trzecim. Tak jak nie dało się uratować Głuchołaz czy Kłodzka, to czeka nas dyskusja nad tym czy dało się uratować Nysę. Mieszkańcy Nysy są rozżaleni, bo żyli przekonaniem, że są chronieni 4 zbiornikami. Nie planowano ewakuacji nyskiego szpitala, bo zagrożenia miało nie być. Jednak jak wiemy Nysa została kompletnie zalana. Coś poszło nie tak.

Czy to efekt skali opadu? A może strategii zarządzających, żeby spuścić więcej wody ze zbiornika w Nysie w krytycznym momencie, aby zdesynchronizować falę na Nysie Kłodzkiej i Odrze, i uratować Wrocław? Wiemy, że takie modele leżały na stole, także po lekcjach z 1997.

Czy tak było? Nie wiem. Tu są pytania, na które nie znamy publicznie odpowiedzi. Ale znów – nawet jeśli problemem była skala opadu, mieszkańcy Nysy i tak w to nie uwierzą, bo byli utwierdzani w przekonaniu, że ich miasto jest bezpieczne.

Ale i odwrotnie – jeśli faktycznie spuszczono ze zbiornika nyskiego więcej wody, żeby zdesynchronizować fale, i „poświęcić” Nysę za Wrocław, to nikt z odpowiedzialnych tego nie powie. Bo to jest politycznie niekomunikowalne.

Po piąte – wchodzi wątek międzynarodowy, o którym pisałem w tekście dla Gościa Niedzielnego. Czy Czesi mogli zrobić więcej/lepiej? Widzimy, że poziom zarządzania tą powodzią u naszych południowych sąsiadów jest słaby, o czym z pewnością więcej może powiedzieć Bartosz Bartosik.

W tym punkcie będziemy mieć do czynienia z przerzucaniem się odpowiedzialnością – nikt po czeskiej stronie nie przyzna się do popełnionych błędów. A nasze raporty będą średnio wiarygodne – zwolennikom rządu łatwiej będzie mówić, że problem był po czeskiej stronie, a my wszystko zrobiliśmy super. Przeciwnicy – odwrotnie.

Zresztą taka narracja jest już obecna – przeciwnicy rządu wskazują, że Czesi od dawna nas informowali, że będzie źle. Jaka była prawda? Cóż, prawda w debacie publicznej stanie się ofiarą narracji, i to nie tylko teraz, ale nawet już po opadnięciu wód.

Podsumowując – niby nie powinno się robić podsumowania w trakcie powodzi, ale staram się Wam pokazać, że nawet jak wody opadną i pojawią się oficjalne podsumowania, będziemy mieć szereg konkurencyjnych ze sobą wersji „prawdy”. I w każdej z nich znajdziemy jej elementy.

Aby złapać clue rzeczywistości, trzeba będzie to wszystko o czym napisałem brać pod uwagę (także wpływ społeczno-kulturowych kodów). Tyle, że taka opowieść jest medialnie niesprzedawalna, bo mi do jej ledwie zarysowania potrzeba było 21 wpisów. Tyle. Na teraz – oby nikt więcej nie zginął.

Oby straty były jak najmniejsze i udało się uratować te miasta, które jeszcze nie są zalane. I oby ruszyła fala solidarności z ofiarami powodzi, niezależnie od tego, kogo uznamy za winnego.