Koniec marnowania okazji? Wizyta Narendry Modiego w Polsce

W środę 21 sierpnia 2024 roku do Warszawy przybyła indyjska delegacja rządowa, na czele z Premierem Narendrą Modim. O ile początkowo zakładano że wizyta będzie jedynie przystankiem w drodze indyjskiego premiera na Ukrainę, doszło podczas niej do ogłoszenia „Partnerstwa Strategicznego” między Polską a Indiami. Choć jest to niewątpliwie ważny krok w relacjach polsko-indyjskich, to niestety z bólem należy stwierdzić, że Polska przez lata przesypiała skok rozwojowy największej demokracji świata.

Sprawozdanie z wizyty w Polsce

Oprócz Modiego, w skład indyjskiej delegacji wszedł także indyjski minister spraw zagranicznych Subrahmanyan Jaishankar. Jest zawodowym dyplomatą, jako praktyk znający się na tematyce Europy Środkowej i Wschodniej Jaishankar pracował m.in. w indyjskiej ambasadzie w Budapeszcie oraz Moskwie, pełnił także funkcję ambasadora w Pradze. Więcej o polityce zagranicznej indyjskiego rządu, a także życiorysie premiera Modiego pisałem w tekście poświęconym indyjskim relacjom z Chinami, Rosją i Stanami Zjednoczonymi.

W ramach wizyty w naszym kraju indyjski premier spotkał się z przedstawicielami polskiego biznesu, w szczególności z sektora IT, którzy od jakiegoś czasu działają w Indiach. W spotkaniach z polskimi przedsiębiorcami podkreślił szanse inwestycyjne czekające na nich w Indiach, wysiłki jego rządu na rzecz ułatwienia prowadzenia inwestycji na terenie kraju oraz perspektywy projektu Make In India mającego przyciągać zagraniczne firmy. Modi znalazł także czas na spotkanie z grupą polskich indologów.

W indyjskich mediach pozytywnym echem odbiło się spotkanie premiera Modiego z przedstawicielami indyjskiej diaspory w Polsce. Premier został bardzo entuzjastycznie przyjęty i wygłosił przemówienie, w którym opowiedział o wizji osiągnięcia przez Indie statusu kraju rozwiniętego do 2047 roku. Diaspora witała premiera z wielką radością, na widowni widoczne były indyjskie flagi oraz portrety Modiego.

Premier Indii złożył wieniec pod pomnikiem upamiętniającym Maharadżę Jam Saheba Digvijaysinhji, zwanego „Dobrym Maharadżą”, który to w czasie II wojny światowej zapewnił opiekę i wykształcenie dla około tysiąca polskich osieroconych dzieci, które opuściły Związek Radziecki wraz armią generała Andersa. Postać „Dobrego Maharadży” jest już nie pierwszy raz wykorzystywana dla pokazania historycznie pozytywnych i bliskich relacji pomiędzy obydwoma krajami.

Polska merytorycznym wzorcem transformacji dla Indii?

Oprócz spotkania z prezydentem i premierem, a także przedsiębiorcami i naukowcami mającymi związki z Indiami, Modi spotkał się również z Leszkiem Balcerowiczem. Spotkanie nie zostało szerzej skomentowane w polskich mediach i na pierwszy rzut oka może wydawać się zaskakujące. Moim zdaniem wpisuje się ono dobrze w szerszy kontekst relacji polsko-indyjskich oraz gospodarczą wizję Modiego.

W czasach tworzenia się współczesnych Indii kierowanych przez pierwszego premiera kraju Jawaharlala Nehru, kraj nawiązał bliską współpracę ze Związkiem Radzieckim. Zainspirowany radzieckimi rozwiązaniami premier Nehru postanowił wprowadzić w Indiach system planów pięcioletnich, który w zmodyfikowanej formie przetrwał aż do 2017 roku i został zniesiony dopiero przez rząd Modiego. W powstawaniu pierwszych planów pięcioletnich swój udział mieli polscy ekonomiści – Michał Kalecki i Oskar Lange, których zdanie premier Nehru cenił.

O ile Indyjski Kongres Narodowy, partia z której wywodził się Nehru opierała się na tradycji socjalistycznej, to Indyjska Partia Ludowa Modiego w czasach swoich rządów postanowiła zliberalizować gospodarkę kraju.

Już w latach 90. Modi jako premier rządu stanowego w indyjskim Gudżaracie postawił na liberalizację lokalnej gospodarki i przyciąganie zagranicznych inwestycji. Prowadził jednocześnie aktywną kampanię promocyjną swoich dokonań, która została zauważona przez Indyjską Partię Ludową i przyczyniła się do wyboru Modiego do poprowadzenia partii w zwycięskich wyborach federalnych z 2014 roku.

Już jako premier kraju postawił na dalszą liberalizację gospodarki. O powodach dla których indyjska gospodarka jest silnie uregulowana i protekcjonistyczna pisałem w tekście poświęconym tegorocznym wyborom do indyjskiego parlamentu. Modi działa analogicznie do Nehru – tak jak ten drugi, zwolennik gospodarki centralnie planowanej, polegał na zdaniu polskich ekonomistów wyspecjalizowanych w takim typie ekonomii, tak Modi może upatrywać źródła cennych wskazówek dla swojej polityki w polskiej transformacji lat 90. Być może jest to moja nadinterpretacja, ale sądzę, że dla osób zainteresowanych relacjami polsko-indyjskimi ta analogia nasuwa się sama.

Partnerstwo Strategiczne, przełom w relacjach dwustronnych?

Partnerstwo Strategiczne z największą demokracją świata prowadzą już m.in. Francja, Dania a także Czechy i Grecja. Nie jest ono konkretnym planem działania, tylko podkreśleniem woli współpracy w różnych obszarach. We wspólnym oświadczeniu premierów Tuska i Modiego podkreślono szacunek dla wartości demokratycznych i państwa prawa oraz wyrażono wolę ustanowienia komisji koordynującej współpracę w zakresie wojskowym. Co ciekawe, podkreślono także szacunek dla nienaruszalności granic suwerennych państw, w tym granic morskich w rejonie Indo-Pacyfiku w oparciu o Konwencję Narodów Zjednoczonych o Prawie Morza.

O ile z perspektywy Polski taka deklaracja wydaje się nietypowa, jest bardzo ważna dla Indii, zaniepokojonych ekspansywnymi działaniami Chin w regionie. W 2016 roku Pekin nie uznał orzeczenia Międzynarodowego Trybunału Prawa Morza, działającego w oparciu o wspomnianą Konwencję.

Ostatni raz Polska gościła indyjskiego premiera w 1979 roku- premiera Morarji Desai podejmował wtedy Edward Gierek. W tegorocznym raporcie dla Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych Patryk Kugiel, analityk ds. Azji i Pacyfiku oraz komentator zajmujący się sprawami indyjskimi, nazywa ostatnie lata polsko-indyjskich relacji „Zmarnowaną Dekadą”. Z jego wnioskami trudno się nie zgodzić.

Od tamtego czasu w wewnętrznej sytuacji obydwu państw zmieniło się praktycznie wszystko. Populacja Indii wzrosła trzykrotnie, a PKB per capita aż dziesięciokrotnie. Indie z państwa o regionalnym znaczeniu stały się jednym z największych globalnych graczy, którego gospodarka do 2028 roku może stać się trzecią największą gospodarką świata. Indie stawiają na rozwój nowych technologii. W 2023 roku sektor IT odpowiadał za 7,5 % PKB kraju, w tym samym roku Indie dołączyły do grona państw, którym udało się z sukcesem wylądować na Księżycu.

Wydaje się, że Polska przegapiła szanse płynące z niezwykłego rozwoju indyjskiej gospodarki. Jak podaje Business Insider w 2022 roku wartość polskiego eksportu do Indii wyniosła 1,4 miliarda euro. Dla porównania w pierwszej połowie tego samego roku polski eksport na Słowację wart był trzykrotnie więcej.

Relacje dwustronne były pozytywne, ale nieregularne i w dużej mierze nie szły za nimi żadne konkretne umowy. Ostatnim polskim premierem, który odwiedził Indie był Donald Tusk w 2010 roku. W 2019 roku Polskę odwiedził minister Jaishankar, przekazując zaproszenie do odwiedzenia Indii dla Andrzeja Dudy. Wizyta ostatecznie nie odbyła się przez wybuch pandemii COVID-19.

Indie będą dążyć do zwiększenia poziomu współpracy z Zachodem

Nie sposób w pełni opowiedzieć o wizycie indyjskiego premiera w Polsce bez ukraińskiego kontekstu. Od początku rosyjskiej agresji na Ukrainę z 24 lutego 2022 roku Indie są zaangażowane w rozmowy pokojowe. Rząd Modiego stara się dążyć do wypracowania rozwiązania szanującego interesy obydwu stron. Na początku agresji Indie przeprowadziły szeroką i chwaloną za swoją efektywność operację ewakuacji indyjskich obywateli z terenu Ukrainy, która nadzorowana była z Rzeszowa. Potępiły także użycie siły.

Jednak niedługo później kraj spotkał się z oskarżeniami o hipokryzję. Dlaczego? Indie Modiego masowo kupują ropę i węgiel od odciętej od światowych rynków Rosji po zaniżonych cenach, stając się ogromnym beneficjentem trwającej wojny. Dmytro Kuleba, ukraiński minister spraw zagranicznych, powiedział w indyjskim kontekście że „każda baryłka rosyjskiej ropy ma sobie domieszkę ukraińskiej krwi”.

Lipcowa wizyta Modiego w Moskwie spotkała się z ostrą krytyką prezydenta Zelenskiego. Indie grają więc o wysoką stawkę, pragnąc utrzymania dobrych relacji z obydwoma stronami konfliktu oraz wiarygodności w roli mediatora. Ukraińska wizyta jest pierwszą wizytą indyjskiego premiera na Ukrainie od momentu nawiązania przez państwa relacji dyplomatycznych w 1992 roku.

***

Jeśli chodzi o polską perspektywę, warto spróbować nadrobić zaległości w relacjach z dynamicznie rozwijającymi się Indiami. Największa demokracja świata jest w trakcie negocjowania umowy o wolnym handlu z Unią Europejską oraz z Wielką Brytanią. Indie są coraz bardziej zainteresowane pozyskiwaniem wyższej jakości produktów, w tym sprzętu wojskowego, który byłby bardziej zaawansowany niż ten dostarczany przez Rosję.

Dodatkowo kraj staje się ważnym elementem pro-zachodnich sojuszy obronnych w rejonie Pacyfiku, a także potencjalną równowagą dla Chin w regionie. O ile przyszłość relacji azjatycko-europejskich z europejskiej perspektywy nadal będzie definiowana w Brukseli, Londynie i Paryżu, Warszawa ma pewne szanse na dołączenie do tego grona. Nie powinna ich zmarnować.