Jak pomóc sektorowi organizacji pozarządowych?

Do największych problemów trapiących organizacje pozarządowe można zaliczyć kwestie finansowania oraz częste zmiany legislacyjne. Wychodząc naprzeciw istniejącym problemom, stworzyliśmy Nawigator legislacyjny dla NGO. Teraz, po dwóch latach realizacji projektu, czas na podsumowanie.

NGO, organizacje pozarządowe, trzeci sektor… Co kryje się pod tymi pojęciami? Na co dzień rozumiemy je jako stowarzyszenia i fundacje, ale to dość duże uproszczenie. Wśród nich znajdują się te duże, jak WOŚP, Polska Akcja Humanitarna, te średnie, jak Klub Jagielloński, ale też te małe, które najpewniej kojarzysz z własnego miasta. To także Koła Gospodyń Wiejskich, Ochotnicze Straże Pożarne.

Przekrój jest ogromy. Wydawałoby się, że w przypadku takiej różnorodności niewiele je łączy, jednak badania pokazują, także te przeprowadzone przez Centrum Analiz Klubu Jagiellońskiego i Stowarzyszenie Klon/Jawor, że prawda jest zgoła inna. Do największych problemów trapiących organizacje pozarządowe można zaliczyć kwestie finansowania oraz częste zmiany legislacyjne.

Wychodząc naprzeciw istniejącym problemom, stworzyliśmy Nawigator legislacyjny dla NGO. Po niemal dwóch latach monitorowania zmian otoczenia prawnego trzeciego sektora w Polsce, lekturze setek stron projektów ustaw i rozporządzeń, śledzeniu doniesień medialnych i wyszukiwaniu informacji o postępach prac na stronach Sejmu RP, Rządowego Centrum Legislacji i Dziennika Ustaw czas na podsumowanie projektu!

Głównym elementem projektu, którego realizację w Centrum Analiz Klubu Jagiellońskiego rozpoczęliśmy we wrześniu 2022 roku, był kompleksowy monitoring legislacyjny otoczenia prawnego trzeciego sektora w Polsce. Obejmował on ustawy i rozporządzenia bezpośrednio i pośrednio dotyczące organizacji pozarządowych.

Zakres projektu był więc bardzo szeroki, szczególnie ze względu na poddanie analizie tych ustaw, które pośrednio, a więc nawet w minimalnym stopniu, odnosiły się do trzeciego sektora. Warto podkreślić, iż od września 2022 do 12 lipca 2024 Sejm RP uchwalił 263 ustaw. Zespół CAKJ w trakcie trwania projektu przeanalizował oraz opisał w newsletterach 36 tekstów ustaw, które dotyczyły trzeciego sektora.

Prawo ciągle się zmienia – w instytucjach, w których na co dzień pracuje kilka osób lub w których działają osoby wyłącznie wolontaryjnie, trudno nadążyć za legislatywą. Co więcej, często zmiany wprowadzane są szybko, bez konsultacji z organizacjami pozarządowymi, co wywołuje dodatkowy chaos.

Chociaż trzeci sektor ma swoje pomysły i aktywnie zabiega o ich realizację, to najczęściej spotyka się ze ścianą. Wystarczy spojrzeć na liczbę petycji w tzw. zamrażarce sejmowej. Warto wspomnieć, że oprócz projektu Nawigator legislacyjny dla NGO tworzone są inne inicjatywy, które mają ułatwić codzienne funkcjonowanie, jak Proste NGO.

Tworzenie newsletterów dla trzeciego sektora stanowiło główny kanał informacyjny, którym dzieliliśmy się swoją wiedzą oraz informacjami z zainteresowanymi organizacjami. W trakcie projektu przygotowaliśmy 20 newsletterów, które nie tylko zawierały informacje o bieżących zmianach legislacyjnych, prowadzonych naborach konkursowych, a także przypominały o wszelkich obowiązkach sprawozdawczych.

Tematyka związana z legislacją i zmianami otoczenia prawno-administracyjnego trzeciego sektora, ze względu na swój stopień zawiłości oraz wielowątkowość (działalność trzeciego sektora w Polsce jest regulowana w co najmniej 10 ustawach)  może stanowić problem także dla osób, które zajmują się tym na co dzień, dlatego do współpracy zaprosiliśmy ekspertów, którzy na łamach portalu Klubu Jagiellońskiego analizowali procedowane teksty ustaw i rozporządzeń.

W ciągu dwóch lat trwania projektu nasi eksperci napisali 23 teksty o różnorodnej tematyce, pokazujące przekrojowo problemy organizacji pozarządowych w Polsce. Przenalizowaliśmy takie tematy jak:

• Ludowe Zespoły Sportowe,
• funkcjonowanie Kół Gospodyń Wiejskich,
• kondycję Ochotniczych Straży Pożarnych,
• przekazywanie 1,5% podatku organizacjom pożytku publicznego,
• zrealizowane i niezrealizowane konkrety przez Koalicję Obywatelską,
• ustawę o ekonomii społecznej,
• wyzwania stojące przed trzecim sektorem, jak niskie zaangażowanie wolontariuszy,
• nowelizację ustawy o pomocy społecznej,
• kondycję rzecznictwa organizacji pozarządowych,
• podatek od darowizn,
• ustawę o ekonomii społecznej.

Efektem naszych działań jest także raport NGO pod lupą. Przewodnik po przepisach, badania, postulaty zmian. W pierwszym rozdziale zaprezentowaliśmy ramy prawne i administracyjne dla działalności organizacji pozarządowych w Polsce. To przewodnik dla osób rozpoczynających działalność w trzecim sektorze oraz dla mniejszych organizacji, które chcą pogłębić swoją wiedzę na temat zasad funkcjonowania sektora i obowiązków, jakie mają stowarzyszenia, fundacje i koła gospodyń wiejskich.

W drugim rozdziale zanalizowaliśmy najważniejsze zmiany legislacyjne ostatnich lat, które wpłynęły na działalność pozarządową. W trzecim rozdziale przedstawiamy wyniki badań przeprowadzonych z udziałem 200 organizacji pozarządowych we współpracy ze Stowarzyszeniem Klon/Jawor. Instytucje spytaliśmy o ocenę przepisów prawnych, administracyjnych i finansowych dotyczących funkcjonowania trzeciego sektora. W czwartym rozdziale zaproponowaliśmy kierunki zmian prawnych i organizacyjnych dla stowarzyszeń, fundacji i kół gospodyń wiejskich.

Efektem tych działań jest również petycja z trzema konkretnymi postulatami zachęcającymi do dobroczynności. Po pierwsze, proponujemy wprowadzenie mechanizmu solidarnościowego w programie 800+ tak, by przy składaniu wniosku o świadczenie można było określić część kwoty, która będzie przekazywana potrzebującym na zasadach podobnych do tych, co 1,5% podatku PIT. Społecznie mamy problem z programami socjalnymi dla najbogatszych – nasza propozycja umożliwiłaby im dobrowolne i proste przekazywanie funduszy na rzecz najbardziej potrzebujących.

Po drugie, wraz z licznymi organizacjami pozarządowymi popieramy wprowadzenie mechanizmu 1,5% do podatku CIT. Dzięki temu firmy mogłyby przekazywać na tych samych zasadach co obywatele i obywatelki 1,5% swojego podatku dochodowego na organizacje pożytku publicznego. Po trzecie, postulujemy wprowadzenie instytucjonalnego wsparcia organizacji obywatelskich z podatku Belki. Naszym celem jest wsparcie budowy kapitału żelaznego i pomoc w nawiązaniu relacji z kluczowymi partnerami, posiadającymi kapitał i kompetencje w zakresie inwestycji na rynku kapitałowym.

Projekt Nawigator legislacyjny dla NGO dostarczył wielu cennych informacji i narzędzi, które mają pomóc NGO lepiej poruszać się i odnajdywać w dynamicznie zmieniającym się otoczeniu prawnym. Mamy nadzieję, że dzięki takim inicjatywom trzeci sektor będzie mógł lepiej funkcjonować i efektywniej realizować swoje cele, przyczyniając się do budowy społeczeństwa obywatelskiego w Polsce. Nawigator legislacyjny dla NGO to krok w stronę bardziej przejrzystego i wspierającego systemu prawnego dla organizacji pozarządowych.