Największa porażka konserwatystów od 1834 r. Czego spodziewać się po nowym rządzie Partii Pracy?

Wynik wyborów parlamentarnych w Wielkiej Brytanii przyniósł przewidywane od dawna zwycięstwo centrolewicowej Partii Pracy. Choć rządząca przez 14 lat Partia Konserwatywna utrzymała pozycję jednego z dwóch głównych ugrupowań, to rozmiar jej klęski jest bezprecedensowy. Jakie są przyczyny upadku premiera Sunaka? Jakie będą priorytety nowego brytyjskiego rządu?

Futbolowe wybory w letnim deszczu

Decyzja brytyjskiego premiera Rishiego Sunaka o zwołaniu wyborów powszechnych do Izby Gmin na początku lipca zaskoczyła wszystkich – jego partyjnych kolegów i koleżanki, ministrów, posłów, opozycję i media. Nawet pogoda nie była gotowa na wystąpienie premiera – gdy przemawiał na konferencji prasowej, deszcz nie pozostawił na nim suchej nitki.

Wśród powodów tego posunięcia – oprócz wywołania efektu zaskoczenia u politycznej konkurencji – wymieniało się także pierwsze symptomy odbicia się brytyjskiej gospodarki (minimalny wzrost PKB w pierwszym kwartale w kontrze do recesji z ubiegłego roku) oraz popularne na Wyspach mistrzostwa Europy w piłce nożnej mające jakoby łagodzić społeczne niezadowolenie z rządzących.

Trudno nie pokusić się o stwierdzenie, że oto karp przyspieszył Wigilię. Rządzący od 2010 r. konserwatyści znajdują się w politycznej defensywie, czego efektem były dotkliwe porażki w kolejnych wyborach samorządowych odbywających się w różnych częściach Zjednoczonego Królestwa. Z chlubnego zwycięstwa torysów (potoczna nazwa Partii Konserwatywnej jako spadkobierców dawnego stronnictwa dworskiego) pod wodzą Borisa Johnsona w 2019 r. nie pozostało już nic.

Kolejne rządowe skandale i afery połączone ze znacznym pogorszeniem się poziomu życia (według aż 80% Brytyjczyków rząd sobie z tym problemem nie radził), zapaścią usług publicznych (3/4 uważa, że w ciągu 5 lat ich poziom się pogorszył) i niespełnieniem wielu obietnic wyborczych (dotyczących m.in. podatków, imigracji czy mieszkalnictwa) sprawiły, że przed istniejącą od niemal 200 lat partią pojawiło się widmo zupełnej marginalizacji.

Walcząca o maksymalne zmniejszenie rozmiarów przewidywanej porażki Partia Konserwatywna napotkała problem dotyczący wiarygodności swoich postulatów wyborczych. W czternastym roku rządów duża część obietnic okazała się powtórzeniem niezrealizowanych lub tylko częściowo zrealizowanych obietnic z poprzednich kampanii.

Drastycznym przykładem takiej sytuacji jest kwestia polityki imigracyjnej, której zaostrzenie torysi obiecywali jeszcze przed przejęciem władzy w 2010 r. Gdy reprezentująca partię w jednej z debat telewizyjnych Penny Mordaunt stwierdziła, że należy zaufać premierowi ze względu na jego dokonania w tym zakresie, widownia wybuchła głośnym śmiechem.

Do „oryginalnych” propozycji należy natomiast zaliczyć postulat wprowadzenia obowiązkowej rocznej służby narodowej pozostawiającej każdemu 18-latkowi do wyboru wariant cywilny (obejmujący jeden weekend w miesiącu w roli wolontariusza pomocy społecznej) lub wojskowy – płatny i skoszarowany w wybranym rodzaju sił zbrojnych lub w cyberbezpieczeństwie.

Spośród innych kluczowych obietnic torysów warto wymienić zniesienie składki ubezpieczeniowej dla samozatrudnionych, zwiększenie kwoty wolnej od podatku dla emerytów, podniesienie nakładów na obronność do 2,5% PKB do 2030 r., ułatwienia w zakresie eksmisji uciążliwych lokatorów mieszkań socjalnych oraz regularność w deportowaniu nielegalnych migrantów do Rwandy. W programie pojawił się również wątek dotyczący naszego kraju – konserwatyści postulowali podpisanie traktatów o współpracy wojskowej z Polską i Niemcami.

Porażka Partii Konserwatywnej jest największą w historii stronnictwa, którego początek datuje się na 1834 r. Straty w stosunku do wyborów z 2019 r. u wyniosły aż 244 mandaty, a w nowym parlamencie nie znajdzie się m.in. 12 ministrów rangi gabinetowej, była premier Liz Truss i wszyscy posłowie wybrani 5 lat temu z okręgów znajdujących się w Walii.

Partia Pracy triumfuje

Lawinowe zwycięstwo centrolewicowej Partii Pracy wynika głównie z upadku jej głównych konkurentów z Partii Konserwatywnej oraz rozbicia poparcia między okręgami wyborczymi reformistów i liberalnych demokratów. Choć poparcie dla labourzystów wzrosło o zaledwie 1,6 pp. w stosunku do poprzednich wyborów, to przełożyło się ono na 411 mandatów, co stanowi podwojenie wcześniejszego stanu posiadania.

Otwierający manifest wyborczy partii wstęp autorstwa jej lidera, Keira Starmera, mówi o odmienionej Partii Pracy, która teraz chce zmienić również kraj. W ten symboliczny sposób brytyjska lewica odcięła się od swojego poprzedniego przywódcy, Jeremy’ego Corbyna, który został zawieszony, a następnie wykluczony z partii za bagatelizowanie zjawiska antysemityzmu w szeregach ugrupowania.

Zwrot ten wraz z jednoznacznym poparciem nowego kierownictwa partii wobec Izraela skutkował jednak odpływem części wyborców wyznania muzułmańskiego do partii Zielonych oraz kandydatów niezależnych, z których aż piątce udało się zdobyć miejsca w parlamencie.

Zapowiadane przez Starmera „odejście od polityki gestów i przejście do służenia ludziom pracy” ma zmaterializować się w postaci m.in. największej od lat 60. budowy nowych mieszkań (1,5 mln do 2030 r. w samej Anglii) w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego, wprowadzenia 6,5 tys. nowych etatów nauczycielskich i ułatwienia przyjęć do lekarzy poprzez zwiększenie liczby dyżurów wieczornych i weekendowych.

W dziedzinie bezpieczeństwa wewnętrznego labourzyści obiecują utworzenie instytucji Border Security Command. Ma zatrudniać setki funkcjonariuszy, którzy będą zwalczać przemyt ludzi. Zwiększyć ma się także liczba policjantów służących w prewencji, a kary za niektóre przestępstwa zostaną zaostrzone. Wiarygodności tym zapowiedziom ma nadawać fakt pełnienia niegdyś przez Starmera funkcji Dyrektora Oskarżeń Publicznych – hierarchicznie trzeciej osoby w prokuraturze dla Anglii i Walii.

Za inny ambitny postulat należy uznać utworzenie spółki inwestycyjnej Great British Energy, której celem będzie inwestowanie w czystą energię, a także zarządzanie projektami rozwoju energetyki odnawialnej w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego. Jej siedziba ma powstać w Szkocji jako forma dowartościowania tej części Zjednoczonego Królestwa, a jej powstanie ma zostać sfinansowane z podatku od nadmiarowych zysków prywatnych firm energetycznych (ang. windfall tax).

Farage wraca do gry

Ważną konsekwencją kampanii wyborczej jest powrót na polityczną scenę Nigela Farage’a. O ile jego początkowa deklaracja o niekandydowaniu w wyborach i poświęceniu się współpracy z Donaldem Trumpem w jego kampanii za oceanem była najlepszą wiadomością dla rządzących konserwatystów, o tyle zmiana zdania Farage’a i ponowne objęcie bezpośredniego przywództwa nad Partią Reform stały się koszmarem na jawie.

Weteran sprawy opuszczenia Unii Europejskiej i wielokrotny eurodeputowany eurosceptyków jest publicznym głosem tej części brytyjskiej prawicy, która ma dość niespełnionych obietnic o niższych podatkach, mniejszej imigracji i znoszeniu pozostałości unijnych przepisów z krajowego porządku prawnego, jakie były głoszone przez konserwastystów.

Dawna bariera strachu przed popieraniem opcji na prawo od konserwatystów zniknęła. Dziś jest wręcz odwrotnie – to Farage i jego ludzie przedstawiali się jako głos przeciwko lewicy. Powoływali się na sondaże, w których wyprzedzili ugrupowanie Sunaka.

Zdobycie 14,3% i zajęcie trzeciego miejsca pod względem liczby uzyskanych głosów przełożyło się jednak na zaledwie 5 mandatów poselskich. Jeden z nich przypadł liderowi ugrupowania, który dotąd aż siedmiokrotnie bez powodzenia kandydował do parlamentu. W tym sensie stanowi to przełom dla dawnego ruchu eurosceptycznego – Nigel Farage może odegrać w polityce krajowej rolę podobną do tej, którą odegrał w kwestii europejskiej, tj. głosu przesuwającego debatę publiczną w prawo.

Główne postulaty podnoszone przez Partię Reform związane są z imigracją. Jej działacze chcą „zamrożenia” przyjmowania imigrantów zarobkowych (z wyjątkiem kluczowych zawodów, takich jak lekarze), zakazu sprowadzania rodzin przez studentów zagranicznych, podniesienia składki ubezpieczeniowej dla pracujących obcokrajowców do 20% (przy stawce 13,8% dla poddanych Jego Królewskiej Mości) i odsyłania do Francji przypływających przez kanał La Manche imigrantów (politycy nie precyzują, jak miałoby się to dokonać).

Nie mniej istotna grupa postulatów związana jest z kwestiami tożsamościowymi i kulturowymi. Reformiści chcą walczyć z ideologiami woke i trans poprzez zniesienie obowiązku pytania uczniów o tożsamość płciową (i zwracania się do nich w wybranej przez nich formie), uchylenia ustawy Equality Act oraz wycofania zasad inkluzywności w administracji publicznej. Przez ten sam pryzmat należy patrzeć również na pomysł zniesienia opłaty abonamentowej na BBC, którą prawica od dekad uważa za sympatyzującą z lewą stroną sceny politycznej.

Brytyjski głos za Brukselą

Innym wygranym wyborów są liberalni demokraci, którzy osiągnęli historyczny rekord 72 mandatów. Ugrupowanie to chce wprowadzenia formalnej, skodyfikowanej konstytucji w miejsce obecnej, materialnej, na którą oprócz ustaw regulujących kwestie ustrojowe składają się liczne konwenanse konstytucyjne, zwyczaje i tradycje.

Partia powraca także do postulatu wprowadzenia ordynacji proporcjonalnej w wyborach parlamentarnych wraz z nadaniem biernego prawa wyborczego osobom od 16. roku życia. Reformie według nich miałaby ulec także Izba Lordów, której skład miałby pochodzić z wyborów, a nie z mianowania.

Z polskiej perspektywy najciekawszym punktem programu LibDem jest propozycja powrotu do jednolitego rynku Unii Europejskiej wraz z powrotem do UE jako celem długoterminowym. Liberalni demokraci w kontrze do eurosceptycznych konserwatystów i reformistów oraz wykluczającej dziś powrót do UE Partii Pracy będą starali się przesuwać debatę polityczną w prounijną stronę.

Jaka jest przyszłość?

Istotą tych wyborów nie był pojedynek na wielkie wizje, ale odpowiedź na pytanie o wiarygodność w rozwiązywaniu codziennych problemów Brytyjczyków. W wielu kwestiach wszystkie uczestniczące w wyborach partie miały jeżeli nie podobne recepty, to przynajmniej diagnozy.

Po latach zawirowań związanych najpierw z brexitem, a później z warunkami pandemicznymi wróciła „nudna” polityka. Wydaje się zatem, że ponownie przesunięta do centrum Partia Pracy, w czym zresztą w dużej mierze dopomogli jej konkurenci z Partii Konserwatywnej, trafili na swój czas.

Niewielką zmianę czeka geopolityczna orientacja Zjednoczonego Królestwa. Wsparcie dla Ukrainy i proatlantyckie nastawienie oparte na bliskich relacjach ze Stanami Zjednoczonymi są kwestią konsensusu na wyspiarskiej scenie politycznej. Poprawie natomiast ulec mogą relacje Wielkiej Brytanii z Unią Europejską – manifest Partii Pracy wskazuje na konieczność resetu, znoszenia barier handlowych, zawarcia umowy o wzajemnym uznawaniu kwalifikacji zawodowych czy podpisania paktu o bezpieczeństwie. Nie ma jednak mowy o powrocie do jednolitego rynku, unii celnej i swobodnego przepływu osób.

Brytyjską lewicę, jako przewidywanego zwycięzcy, czekać będzie wielki test z odpowiedzialności publicznej po półtorej dekady wygodnej krytyki rządu, zaś prawicę torysowską trudne zadanie odszukania wiarygodności i tożsamości. Ugrupowanie to czuje za plecami oddech znacznie pewniejszej siebie i swoich przekonań Partii Reform.