Progres jest, ale jakim kosztem? Polityka rolna na 4-

Jakość i zakres działalności rządu w polityce rolnej nie różnią się diametralnie od ubiegłych lat. Na pozytywną ocenę wpływają przede wszystkim sprawne wynegocjowanie Planu Strategicznego dla wspólnej polityki rolnej na lata 2023-2027 i podjęcie kilku zmian instytucjonalnych. Pozytywnie należy ocenić także wprowadzenie powszechnego systemu ubezpieczeń upraw i zwierząt gospodarskich. Ocenę obniża nieefektywna komunikacja z interesariuszami i niewystarczająca polityka antyinflacyjna.

Inwazja Rosji na Ukrainę wpłynęła niekorzystnie na globalne bezpieczeństwo żywnościowe. W przypadku Polski problem ten nie był aż tak istotny, ale stanowił ważny składnik monitoringu cen i podaży produktów. Wysoka inflacja objęła nie tylko ceny żywności, ale i nawozów mineralnych – podstawowego czynnika wpływającego na wielkość plonowania upraw.

Reakcja na kryzys żywnościowy +/–

Polityka antyinflacyjna nie jest domeną Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi (MRiRW), trudno więc w pełni oceniać nieskuteczność tego podmiotu, ale należy pamiętać, że również z MRiRW płynęły informacje lekceważące i ignorujące problem wzrostu cen. Ponadto ministerstwo z dużym opóźnieniem wykazało się też aktywnością dotyczącą wspierania producentów rolnych w zakresie środków produkcji.

Jednym z najważniejszych działań antyinflacyjnych realizowanych przez MRiRW było wprowadzenie dopłat do nawozów. Wojna na Ukrainie i inflacja spotęgowały problem wysokich kosztów nawozów. MRiRW w odpowiedzi na żądania rolników stworzyło specjalny mechanizm dopłat.

Samo wprowadzenie tego narzędzia zasługuje na pozytywną ocenę, ale nie jego realizacja. Pierwszy problemem stanowi ograniczenie wsparcia do 50 ha, co jest trudne do zaakceptowania przez część rolników, ale uzasadnione koniecznością wsparcia najmniejszych gospodarstw i ograniczonym budżetem. Drugim utrudnieniem była konieczność udokumentowania zakupu nawozów w okresie od 1 września 2021 r. do 15 maja 2022 r. imiennym paragonem. Trzecim problemem był mechanizm wyliczania kwoty wsparcia.

Ministerstwo ogłosiło mechanizm wyliczenia dopłat, ale skupiło się jedynie na dwóch stawkach dopłat. Pominięto drugą część wyliczenia, a więc różnicę między ceną za nawozy płaconą przez rolnika a średnią ceną nawozów w 2021 r. Wypłata była realizowana w oparciu o niższe z tych wyliczeń. Ponadto uśrednione ceny danego typu nawozu mineralnego zostały ogłoszone z dużym opóźnieniem, co wpłynęło na błędne oszacowanie wielkości dopłat przez rolników. To wszystko spowodowało, że wielu rolników otrzymało mniejsze dopłaty niż się spodziewało. Po czwarte, krótki termin składania wniosków okazał się kłopotliwy.

Negatywnie należy ocenić również opóźnienia w realizacji wypłat względem deklaracji. Minister ogłosił, że wszyscy uprawnieni otrzymają dopłaty do końca sierpnia, co było istotne w kontekście jesiennego zakupu nawozów do upraw ozimych. W praktyce wypłaty trwały do końca października, tak jak przewidziano w mechanizmie dopłat. Obietnica spowodowała liczne napięcia.Biorąc pod uwagę wzrost kosztów produkcji rolnej, można stwierdzić, że dopłata ta, chociaż była mniejsza od spodziewanej, miała istotne znaczenie dla złagodzenia sytuacji kryzysowej w rolnictwie.

Uzgodnienie wspólnej polityki rolnej +

Negocjacje dotyczące krajowej realizacji wspólnej polityki rolnej były zdecydowanie najważniejszym tematem w unijnej polityce rolnej 2022 r. Zakończyły się sukcesem w postaci przyjęcia już w sierpniu Planu Strategicznego dla WPR na lata 2023-2027. Polska znalazła się w grupie pierwszych 7 państw, które sfinalizowały rozmowy.

Biorąc pod uwagę istotne znaczenie finansowe planu, można zauważyć, że de facto określa on priorytety działalności polityki rolnej na najbliższe lata. Zgodnie z założeniami Europejskiego Zielonego Ładu widoczne jest odejście od dominujących w przeszłości dopłat bezpośrednich i do produkcji na rzecz innych form wsparcia, które kładą nacisk na zrównoważony rozwój rolnictwa i obszarów wiejskich oraz uwzględniają potrzeby społeczne i środowiska przyrodniczego.

Jednak w krajowej polityce rolnej (w odróżnieniu do poziomu unijnego) wyzwania środowiskowe i klimatyczne nie są traktowane priorytetowo, o czym może świadczyć zlikwidowanie Departamentu Klimatu w MRiRW na początku 2022 r. W Polsce brakuje zrozumienia, czemu służą cele środowiskowe, dlatego są one realizowane niechętnie, jedynie jako konieczny wymóg unijny. Trudności z uzasadnieniem rolnikom zmian mogą doprowadzić do niepełnienia celów WPR, które są szczególnie istotne, ponieważ w obecnej perspektywie finansowej polityka rolna jest oceniana poprzez uzyskane efekty, a nie prawidłowość wydanych środków.

Wynegocjowane w Planie Strategicznym krajowe cele działań do 2027 r. są znacząco niższe niż często powtarzane w mediach średnie wielkości przyjęte dla całej UE. To pokazuje, że MRiRW odrobiło swoją lekcję i prawidłowo przygotowało się do negocjacji. Skutecznie wyjaśniono specyfikę polskiego rolnictwa na forum UE i argumentowano możliwości wprowadzenia zmian.

W wielu przypadkach wymagania stawiane przed rolnikami nie są zbyt wygórowane, a ich realizacja może przynieść wymierne efekty środowiskowe, istotne z punktu widzenia długookresowego rozwoju rolnictwa. Wynegocjowany Plan Strategiczny należy więc uznać za szansę dla polskiego rolnictwa, jednakże jej wykorzystanie jest uzależnione od zrozumienia celów, którym służy nowa WPR.

Ubezpieczenie upraw i zwierząt gospodarskich +

Dobrym działaniem w ramach polityki rolnej jest wprowadzenie powszechnego systemu ubezpieczeń upraw i zwierząt gospodarskich. Problem ubezpieczeń w rolnictwie był bolączką sektora od lat. Na ocenę skuteczności wprowadzonego mechanizmu jest jeszcze za wcześnie, gdyż 2022 r. był łaskawy pod względem negatywnych zjawisk meteorologicznych. W kolejnych latach wypłaty odszkodowań najprawdopodobniej będą miały bardziej powszechny charakter, co pozwoli na rzetelną ocenę tego instrumentu.

Rynek rolny +

Za plus obecnej polityki rolnej należy uznać wprowadzenie ułatwień w realizacji rolniczego handlu detalicznego. Taka forma sprzedaży bezpośredniej wpływa również na złagodzenie inflacji. W wyniku wprowadzonych zmian handel ten może być prowadzony nie tylko do odbiorcy końcowego, ale również do zakładów prowadzących handel detaliczny z przeznaczeniem dla konsumenta finalnego, tj. sklepów i restauracji.

W przypadku odbiorcy końcowego zniesiono limity ilościowe, natomiast dla wspomnianych zakładów wprowadzono ograniczenia określone w odpowiednich rozporządzeniu. Wskazano w nich konkretne wielkości produktów, jakie gospodarstwo może sprzedać. Ponadto w ramach rolniczego handlu detalicznego zwiększono limit kwoty wolnej od podatku do 100 tys. zł. Narzędzie to może stać się istotnym wsparciem dla budżetów gospodarstw rolnych.

Pozytywnie należy też ocenić zatwierdzenie 9 grudnia 2022 r. programu Fundusze Europejskie dla Rybactwa. Dotyczy on bezpieczeństwa żywnościowego i pośrednio wiąże się z rolnictwem poprzez działania dotyczące akwakultury, która w niewielkiej skali może być konkurencją dla rolnictwa. W przypadku Polski program zawiera działania obejmujące 732 mln euro wsparcia. 

Komunikacja z interesariuszami –

We wszystkich przedstawionych wyżej obszarach można zauważyć, że istotnym niedociągnięciem MRiRW jest komunikacja z interesariuszami. Praktycznie w każdym obszarze występowały napięcia wynikające z niezrozumienia działań podejmowanych przez ministerstwo. Były one spowodowane zarówno brakiem informacji, jak i sprzecznymi, pochopnymi wypowiedziami. Bardziej wyważone i przejrzyste informacje spowodowałyby, że przy tej samej polityce MRiRW byłoby lepiej oceniane, w szczególności przez rolników.

Najlepszym tego przykładem jest decyzja uruchomienia dopłat do nawozów, z której się wycofano, argumentując to zakazem unijnym. Ta decyzja też została zmieniona, ponieważ Komisja Europejska oświadczyła, że nie zabrania takich dopłat pod warunkiem utrzymania pewnych standardów. Ostatecznie program udało się uruchomić, ale zmiany decyzji powodowały duże napięcia wśród rolników.