Po rozmrożeniu system okazał się zepsuty? Polityka zdrowotna na 3-

Przedwczesne zakończenie programu publicznej rehabilitacji pocovidowej powiększyło dług zdrowotny narosły w czasie pandemii, co szczególnie dramatycznym piętnem odznaczyło się w onkologii. W 2022 roku pogłębił się także kryzys w psychiatrii – pogarszający się stan zdrowia psychicznego Polaków ma wyraźny związek z brakiem koordynacji i niedofinansowaniem. Nadzieje na poprawę w systemie ochrony zdrowia w Polsce mogą budzić prace nad projektem ustawy o jakości w opiece zdrowotnej i bezpieczeństwie pacjenta, poszerzenie kompetencji lekarzy rodzinnych, a także uregulowanie reklamy wyrobów medycznych.

2022 rok w polityce zdrowotnej upłynął w okolicznościach „odmrażania” systemu po kryzysie pandemicznym. Równolegle kontynuowano prace nad fundamentalnymi dla ochrony zdrowia projektami zainicjowanymi w latach poprzednich. Wysoka inflacja nieuchronnie neutralizowała pozytywny efekt zwiększania nakładów państwa na zdrowie.

Polityka zdrowotna wobec pandemii i dług zdrowotny +/-

Rok 2022 naznaczony był stopniowym wygasaniem pandemii i przywracaniem funkcjonowania wszystkich obszarów systemu ochrony zdrowia, co należy ocenić pozytywnie. Pozytywny też okazał się proces alokacji obowiązków pomiędzy różnych specjalistów medycznych, np. szczepienia, które zaczęto wykonywać w aptekach, odciążając tym samym gabinety POZ, co w efekcie może poprawić efektywność leczenia.

W procesie „odmrażania” doszło jednak do istotnych zaniedbań. Według ostrożnych szacunków, po przebyciu choroby COVID-19 na powikłania (tzw. long covid) może cierpieć nawet ponad milion Polaków. Tymczasem wiosną 2022 roku zamknięto program publicznej rehabilitacji pocovidowej, pogłębiając dług zdrowotny narosły w czasie pandemii, będący konsekwencją niedrożności systemu, ograniczającej dostęp do profilaktyki i leczenia. 

Efektem tych działań była rezygnacja pacjentów z badań i wizyt kontrolnych, co doprowadziło do opóźnień w diagnostyce i leczeniu, szczególnie odbijając się na tragicznej sytuacji w onkologii. Wspomniany dług jest zresztą widoczny w statystykach dotyczących nadmiarowych zgonów, których liczba na początku 2022 roku wyniosła około 160 tysięcy, znacząco powyżej średniej w krajach rozwiniętych.

Psychiatria dzieci, młodzieży i dorosłych –

Mimo wzmożonych działań w 2022 roku związanych z próbą ratowania psychiatrii w Polsce, jej załamanie w czasie pandemii i po niej należy ocenić jako skutek zaniedbań i błędów we wdrażaniu efektów programów pilotażowych, które nie zostały też właściwie zewaluowane.

Wskaźnikiem zaniedbań jest wzrost prób samobójczych wśród dzieci i młodzieży: w 2021 roku w tej grupie 1496 osób podjęło próbę samobójczą, 127 zakończyło się śmiercią. W momencie oddania tekstu dane dla 2022 roku są dostępne za okres do końca października i wskazują na 1715 prób samobójczych wśród dzieci i młodzieży – czyli więcej niż w całym 2021 roku. W stosunku do 2020 roku stanowi to wzrost zachowań samobójczych o 77% oraz zgonów o 19%. Odpowiedzią miał być około dwukrotny wzrost finansowania psychiatrii dzieci i młodzieży i stworzenie 250 nowych poradni zdrowia psychicznego.

Dobrze przygotowany model teoretyczny wielopoziomowego wsparcia nie przełożył się na wdrażany przez NFZ model organizacyjno-finansowy. W efekcie np. blisko 100 placówek świadczących pomoc dzieciom i młodzieży zostało przez NFZ wezwane do zwrotu pieniędzy za niewykonanie świadczeń w szkołach w latach 2020-2021, bez uwzględnienia faktu, że choć szkoły były zamknięte, to musiały utrzymywać personel i infrastrukturę. 

Dziś wiele z ośrodków upada, a wsparcie tracą podopieczni. Kolejnym problemem jest brak koordynacji pomiędzy elementami systemu, który zarządza zdrowiem psychicznym: oddzielnie działa system edukacji i poradnie psychologiczno-pedagogiczne, odrębnie poradnie finansowane przez NFZ, pomoc społeczna i policja.

Zmiany w finansowaniu świadczeń –

Zgodnie z projektem nowelizacji ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty, radykalnie zmienia się sposób finansowania kilku kluczowych elementów systemu. Jednym z założeń noweli jest przeniesienie do budżetu NFZ (utrzymywanego ze składek zdrowotnych) świadczeń w zakresie ratownictwa medycznego czy wybranych leków dla osób powyżej 75 roku życia, obowiązkowych szczepień oraz wszystkich świadczeń wysokospecjalistycznych.

Zmieniony ma być też sposób finansowania leczenia osób nieubezpieczonych, np. bezdomnych i studentów. Dotąd finansował je budżet państwa, teraz środki mają płynąć z NFZ, który jednak nie został w tym zakresie dodatkowo zasilony, co oznacza ograniczenie przychodów tej instytucji, czyli de facto całego systemu.

Jakość w ochronie zdrowia +

Procedowany od lipca 2021 roku projekt ustawy o jakości w opiece zdrowotnej i bezpieczeństwie pacjenta jest ważnym krokiem w kierunku regulacji problematyki błędów medycznych oraz jakości leczenia. W założeniach wprowadzono m.in. wymogi okresowej akredytacji podmiotów leczniczych oraz obowiązkowego monitorowania zdarzeń niepożądanych, raportowania ich i analizy przyczyn.

Istotnym elementem jest też wprowadzenie tzw. zasady no-fault: personel zgłaszający zdarzenie nie powinien być narażony, z określonymi wyjątkami, na utratę pracy czy niekorzystnej zmiany warunków, co ma zachęcić do zgłaszania błędów i prowadzić do ich rozwiązywania. Ewentualne błędy będą natomiast rozpatrywane nie przez sądy, a przez komisję, która będzie podejmowała decyzję administracyjną. 

Dzięki temu rekompensaty dla pacjentów miałyby być wypłacane szybciej ze specjalnego funduszu. Projekt ustawy został przyjęty przez rząd 13 grudnia 2022 r.

Opieka koordynowana w podstawowej opiece zdrowotnej +/-

Kolejnym ważnym etapem reformy POZ jest wprowadzona 1 października 2022 r. opieka koordynowana, prowadzona przez lekarzy rodzinnych. W jej zakres weszły najczęstsze choroby przewlekłe z zakresu kardiologii, diabetologii, pulmonologii i endokrynologii. W przypadku pacjentów diagnozowanych w tym kierunku lekarz POZ może prowadzić na podstawie indywidualnego planu kompleksowe leczenie, w tym zlecać badania dotąd zarezerwowane dla specjalistów oraz bezpośrednio konsultować z nimi pacjentów.

Program będący efektem pilotażu ma zostać zasilony dodatkowymi środkami z NFZ niezależnie od stawki kapitacyjnej i pozwolić na przyśpieszenie diagnostyki i leczenia, co przy gigantycznych kolejkach do specjalistów wydaje się trafnym rozwiązaniem. Słabością modelu może być to, że poradnie POZ nie mają obowiązku przystępowania do niego, więc nie wszyscy pacjenci skorzystają z reformy. Nie określono także, czy koordynacja dotyczy w danym miejscu wszystkich czterech grup chorób, czy lekarze będą mogli je wybrać, co w praktyce może znacząco ograniczyć zakres reformy i dostęp do świadczeń.

Restrukturyzacja szpitali –

Reformę polskiego szpitalnictwa zapowiedział w 2021 roku minister zdrowia. Założenia reformy zakładały utworzenie Agencji Rozwoju Szpitali, ich oddłużenie, wprowadzenie egzaminów państwowych dla menedżerów szpitali oraz zmiany modelu finansowania. Ocena szpitali w kategoriach od A do D zależeć miała od kondycji finansowej. 

W październiku 2022 r. przedstawiono nową koncepcję reformy, rezygnując m.in. z agencji i powołując zarządzany przez ministerstwo fundusz, nie mający już bezpośrednio wpływu na działalność operacyjną szpitali. Zrezygnowano też z zapisów o kwalifikacjach menedżerów. Reforma przeciąga się jednak i nie jest nadal pewny jej końcowy kształt, co powoduje niepewność wśród zarządzających szpitalami.

Zmiany w zakresie reklamy wyrobów medycznych +

26 maja 2022 r. weszła w życie ustawa z dnia 7 kwietnia 2022 r. o wyrobach medycznych, wprowadzająca system wysokich kar pieniężnych – nawet do 5 mln zł – m.in. za naruszenie nowych zasad dotyczących reklamy. Nowe przepisy określane są jako rewolucyjne, gdyż dotychczas reklama wyrobów medycznych była regulowana jedynie ogólnymi przepisami.

Od 1 stycznia 2023 r. w reklamie kierowanej do szerokiego odbiorcy nie jest już możliwe wykorzystanie wizerunku osób wykonujących zawody medyczne lub sugerujących, że taki zawód wykonują. Co więcej, reklama profesjonalnych wyrobów medycznych (np. w medycynie estetycznej) nie będzie mogła być kierowana do osób, które nie wykonują zawodu. Istotne ograniczenia dotknęły także suplementy diety.

Efekty nowych regulacji z punktu widzenia bezpieczeństwa pacjentów można ocenić pozytywnie. Ograniczenie reklam wyrobów medycznych do profesjonalistów medycznych oraz regulacja reklam suplementów mogą doprowadzić do niwelacji niebezpiecznych zachowań zdrowotnych oraz zmienić nastawienie lekarzy do udzielanych przez nich usług, poprawiając bezpieczeństwo pacjenta.