Witamy na stronie Klubu Jagiellońskiego. Jesteśmy niepartyjnym, chadeckim środowiskiem politycznym, które szuka rozwiązań ustrojowych, gospodarczych i społecznych służących integralnemu rozwojowi człowieka. Portal klubjagiellonski.pl rozwija ideę Nowej Chadecji, której filarami są: republikanizm, konserwatyzm, katolicka nauka społeczna.

Zachęcamy do regularnych odwiedzin naszej strony. Informujemy, że korzystamy z cookies.

Polska zwiększa budżet na wsparcie kobiet w ciąży i rodzin. Polityka społeczna na 4-

Polska zwiększa budżet na wsparcie kobiet w ciąży i rodzin. Polityka społeczna na 4- Max Bender/Unsplash.com

Polityka społeczna zachowała słodko-gorzki smak. Obok zaniechań lub działań niewspółmiernych do skali i charakteru wyzwań, m.in. w kwestii reformy świadczeń dla osób niepełnosprawnych i ich bliskich, można też wskazać pozytywne instrumenty, takie jak te służące włączeniu cyfrowemu, które jednak ciągle czekają na dalsze rozwinięcie. 2022 rok, poza pojedynczymi ważnymi krokami, chociażby w kontekście pieczy zastępczej, nie przyniósł przełomu.

Artykuł jest częścią raportu „Rząd pod lupą. Ranking polityk publicznych 2022”. Pobierz pełen raport!

Wybuch wojny przyćmił wiele sporów społeczno-ekonomicznych, a bezprecedensowa fala uchodźców stworzyła nowe wyzwania także dla polityki społecznej. Co więcej, następstwa konfliktu przyczyniły się do wzrostu inflacji uderzającej w bezpieczeństwo socjalne grup słabszych. To przeorientowało priorytety polityki publicznej i oczekiwań społecznych w kierunku działań przede wszystkim o charakterze osłonowym, np. rządowej tarczy antyinflacyjnej.

Piecza zastępcza +

To był ważny rok dla systemu pieczy zastępczej w Polsce. Opracowano i uchwalono bowiem nowelizację Ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, wprowadzając szereg długo wyczekiwanych zmian. Niemal podwojono wynagrodzenia dla rodzin zastępczych, unowocześniono system i uproszczono procedury (planowane jest utworzenie centralnego rejestru pieczy zastępczej), co ma pozwolić na lepszą organizację pracy i szybsze znajdowanie wolnych miejsc dla dzieci na obszarze całego kraju.

Wiąże się z tym również derejonizacja rodzinnej pieczy zastępczej – starostowie nie będą mogli odmawiać przyjmowania dzieci spoza swojego powiatu do rodzin zastępczych i rodzinnych domów dziecka, jeśli będą mieć wolne miejsca. „Na papierze” wygląda to bardzo dobrze.

W nowelizacji ustawy znalazł się także zakaz tworzenia nowych placówek pieczy instytucjonalnej (domów dziecka), których liczba od kilku lat rosła, w przeciwieństwie do spadającej liczby rodzin zastępczych. Jest to negatywny trend pozostający w sprzeczności z dobrem dzieci, dla których nawet namiastka normalności w rodzinie zastępczej jest zdecydowanie lepsza niż piecza instytucjonalna. 

Nowe domy dziecka będą mogły powstać jedynie w wyjątkowych sytuacjach za zgodą wojewody i po zasięgnięciu opinii Rzecznika Praw Dziecka. Tę zmianę można ocenić pozytywnie, jednak zakaz powinien iść w parze z intensywnym rozwojem i wsparciem dla rodzin zastępczych, które będą musiały wypełnić lukę po domach dziecka.

Polityka rodzinna +/-

Kluczowym procesem w polityce społecznej wobec rodzin było wdrożenie rozwiązań w ramach Polskiego Ładu, który wprowadził od 1 stycznia 2022 r. rodzinny kapitał opiekuńczy. To nowe świadczenie ma wspierać dzieci w przedziale 1-3 lat. Wynosi 12 tys. zł. Pieniądze są wypłacane w transzach po 500 zł miesięcznie przez 2 lata lub 1000 zł miesięcznie przez rok.

Ponadto w ramach ustawy wprowadzono dofinansowanie do pobytu dziecka w żłobku lub klubie dziecięcym, które wynosi 400 zł miesięcznie dla dzieci nieobjętych wsparciem w ramach wyżej wymienionego kapitału. Warto pochwalić to rozwiązanie, ponieważ wspiera rodziców w pierwszym etapie życia ich potomstwa. Pewne zastrzeżenia może budzić jednak fakt, że nowe świadczenie nie posiada kryterium dochodowego.

W wymiarze polityki rodzinnej należy negatywnie ocenić niewdrożenie unijnej dyrektywy w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów, zwanej potocznie dyrektywą work-life balance. Zgodnie z unijnym prawem powinna była zostać wdrożona do 2 sierpnia 2022 r. 

Jej główne założenia to m.in. prawo do 2 miesięcy nieprzechodniego urlopu dla drugiego rodzica, 5 dni roboczych urlopu opiekuńczego, prawo pracowników posiadających dzieci w wieku do 8 lat do występowania z wnioskiem o elastyczną organizację pracy w celu sprawowania opieki, zakaz zwalniania pracowników z powodu przedstawienia przez nich wniosku o urlop ojcowski, rodzicielski i opiekuńczy lub skorzystania z takiego prawa.

Polityka wobec niepełnosprawnych i ich bliskich +/-

Czynnikiem obniżającym ocenę rządu pozostaje ciągły brak realizacji wyroku Trybunału Konstytucyjnego sprzed ponad 8 lat w sprawie nierównych zasad przyznawania świadczeń finansowanych dla opiekunów niepełnosprawnych osób dorosłych. Część opiekunów za cenę rezygnacji z pracy otrzymuje zaledwie 620 zł lub (w najgorszym przypadku) w ogóle nie dostaje wsparcia finansowego z tego tytułu. Nie zlikwidowano również zakazu pracy zarobkowej dla pobierających świadczenia finansowe opiekunów osób niepełnosprawnych.

Dobrym krokiem było opublikowanie na początku 2022 r. nowelizacji uchwały o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem” i przedłużenie jej działania do 2026 r. ze zwiększonym budżetem. Zawartość nowelizacji i niewielka obecność tematu w debacie publicznej dają jednak ograniczone szanse, że w najbliższych latach program przyniesie bardziej imponujące rezultaty niż w pierwszych latach jego obowiązywania.

Ponadto programy Opieka wytchnieniowa i Asystent osobisty osoby niepełnosprawnej wciąż nie stały się rozwiązaniami dostępnymi w całym kraju. Wsparcie wytchnieniowe wyręczające czasowo opiekunów osób znacznie niepełnosprawnych jest wciąż dostępne tylko w części gmin i w ograniczonym zakresie, podobnie jak usługi asystenckie dla osób znacznie i umiarkowanie niepełnosprawnych. 

To konsekwencja tego, że usługi działają w ramach corocznych ministerialnych konkursów, na które środki z Funduszu Solidarnościowego są zbyt ograniczone, żeby w każdej społeczności można było z nich skorzystać.

Polityka senioralna +/-

W polityce senioralnej obserwowaliśmy kontynuację działań zarówno w zakresie realizacji programów wsparcia finansowego (trzynasta emerytura, a także przyznana mniej zamożnym emerytom i rencistom „czternastka”), jak i programów usługowych i aktywizacyjnych (Opieka 75+, Senior+ i Aktywni+). Niestety, ta ostatnia grupa działań nadal jest dość skromnie finansowana.

Pojawiły się też drobne, ale potrzebne nowości, takie jak cyfrowe kluby seniora ze środkami na poziomie 12 mln zł wygospodarowanymi na ten cel przez Ministerstwo Cyfryzacji. Nawet „wyspowo” to działanie może ułatwić walkę z wykluczeniem cyfrowym osób starszych, co w okresie (post)pandemicznym nabiera dodatkowego znaczenia.

Na uwagę zasługuje też kontynuacja i rozwinięcie programu Korpus Wsparcia Seniorów na 2022 r. Do programu uruchomionego w 2020 r., by doraźnie wspierać osoby starsze w czasie pandemii, dołączono dodatkowy moduł – dystrybucję tzw. opasek bezpieczeństwa.

Brakuje wciąż całościowych ram polityki wobec rosnących potrzeb opiekuńczych w społeczeństwie, wieloletnich systemowych zaniechań na tym polu oraz kurczących się możliwości rodziny i sieci nieformalnych. 2022 r. również nie przyniósł przełomu, aczkolwiek w strategii rozwoju usług społecznych zarysowano potrzebne działania kierunkowe. Nie doszło też wciąż do przyjęcia Planu Alzheimerowskiego ani rozbudowy opieki geriatrycznej, mimo niepokojącego raportu NIK, opublikowanego wiosną 2022 r.

W polityce senioralnej największą aktywność rządu widać w odniesieniu do finansowych warunków życia osób starszych – obniżania niektórych kosztów życia (w ramach tarcz antyinflacyjnych), programów transferowych (trzynaste i czternaste emerytury), preferencji podatkowych (korzystna dla niezamożnych seniorów wyższa kwota wolna od podatku).

Zmiany te przyniosły też pewne skutki uboczne, m.in. ograniczyły dochody samorządów, na których spoczywa wiele zadań realizowanych w zakresie polityki społecznej. Mechanizmy rekompensujące straty są niewystarczające, by pokryć koszty różnych zadań własnych samorządów, np. w zakresie pomocy społecznej. Potrzeby te zostały zwielokrotnione za sprawą wyzwań migracyjnych i rosnących trudności mniej zamożnych mieszkańców w uregulowaniu podstawowych potrzeb mieszkaniowych, grzewczych, żywnościowych lub medycznych.

Niestety, nie obniżono też granicy wieku uprawniającej do korzystania z części darmowych leków w ramach programu Leki 75+. Dotkniętym skutkami wzrostów kosztów życia schorowanym seniorom może być coraz trudniej wykupywać potrzebne lekarstwa.

Publikacja nie została sfinansowana ze środków grantu któregokolwiek ministerstwa w ramach jakiegokolwiek konkursu. Powstała dzięki Darczyńcom Klubu Jagiellońskiego, którym jesteśmy wdzięczni za możliwość działania.

Dlatego dzielimy się tym dziełem otwarcie. Ten utwór (z wyłączeniem grafik) jest udostępniony na licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa 4.0 Międzynarodowe. Zachęcamy do jego przedruku i wykorzystania. Prosimy jednak o podanie linku do naszej strony.