Coraz mniej Polek chce mieć dzieci. Efekt jojo programu 500+ czy los krajów rozwiniętych?

Centrum Badania Opinii Społecznej (CBOS) opublikowało raport z pierwszych od 2017 roku badań poświęconych planom prokreacyjnym kobiet. Od ponad 30 lat nie mamy w Polsce prostej zastępowalności pokoleń – nie ma w tym nic dziwnego, skoro dwa razy więcej kobiet w wieku 18-45 lat jest bezdzietnych. Co więcej, spotkał nas los wysoko rozwiniętych krajów Europy Zachodniej – Polki zaczynają planować dzieci dopiero po 30. roku życia, o ile w ogóle chcą je mieć.

Z najnowszych badań wynika, że tylko 17 proc. kobiet w wieku 18-45 lat planuje mieć dzieci w ciągu najbliższych kilku lat, zaś 15 proc. myśli o tym, ale w dalszej perspektywie. Niestety, ponad dwie trzecie (68 proc.) kobiet w tym wieku nie ma takich planów lub nie jest zdecydowana w tej materii.

W 2017 r. po wprowadzeniu świadczenia 500 plus te dane były nieco wyższe: odsetek kobiet planujących potomstwo wynosił 41 proc., czyli 9 punktów procentowych więcej. Warto dodać, że w Polsce cały czas trwa proces starzenia się społeczeństwa, więc w stosunku do 2017 r. spadła liczba młodych kobiet do 34. roku życia, zaś wzrosła liczba tych w przedziale wiekowym 35-45 lat.

Rys. 1., „Postawy prokreacyjne kobiet”, Komunikat z badań nr 3/2023.

Największa zmiana dokonała się wśród młodszych kobiet, w przedziałach wiekowych 18-24 i 25-29 lat. W 2017 roku 29 proc. kobiet między 18. a 24. rokiem życia planowało potomstwo w ciągu najbliższych 3-4 lat. Wśród kobiet z przedziału 25-29 lat aż połowa deklarowała plany posiadania dziecka w najbliższym czasie.

Na przestrzeni ostatnich pięciu lat sytuacja zmieniła się diametralnie. Wśród młodszej z tych dwóch grup odsetek kobiet planujących potomstwo spadł o 7 p.p., ale już w starszej z nich (25-29 lat) był to spadek o niemal połowę – z 50 do 27 proc. w 2022 roku. Obecnie to starsze ankietowane, powyżej 30. roku życia, częściej deklarują plany posiadania dzieci.

Tab. 1. „Postawy prokreacyjne kobiet”, Komunikat z badań nr 3/2023.

Serwis fact-chechingowy Demagog zwrócił uwagę na fakt, że w badaniach CBOS-u nie rozróżniono osób nie planujących potomstwa i tych spośród ankietowanych, którzy wybrali opcję „nie wiem”, co może wprowadzać w błąd.

Ponadto badanie uwzględnia także kobiety, które już mają potomstwo, co również wpływa na ich wyniki. Plany powiększenia rodziny najczęściej mają kobiety bezdzietne (58%), a w drugiej kolejności mające jedno dziecko (33%). Co dość oczywiste, najmniej zainteresowane powiększeniem rodziny są kobiety mające już dwójkę i więcej dzieci.

Jedną z najważniejszych zmian zaobserwowanych w badaniach jest więc przesuwająca się średnia wieku kobiet planujących potomstwo na więcej niż 30 lat, co zbliża Polskę do sytuacji obserwowanej od lat w Europie Zachodniej. Pesymistycznego obrazu całej sytuacji dopełnia znaczący wzrost odsetka bezdzietnych kobiet w wieku 18-45 lat (z 22 do 42 proc.).

Z badań CBOS-u wynika, że w latach 2016-2017 wskaźnik dzietności rósł, osiągając wartość 1,45 (na 100 kobiet w wieku 15–49 lat przypadało średnio 145 dzieci), po czym zaczął spadać, osiągając wartość 1,33 w roku 2021. Przyczyny takiego, a nie innego trendu można upatrywać w różnego rodzaju kryzysach – pandemia COVID-19 i galopująca inflacja dotknęły wielu obywateli Polski, a w zeszłym roku musieliśmy się jeszcze borykać z wojną na Ukrainie, która skutkowała napływem milionów uchodźców do naszego kraju. Te trudne czasy wpłynęły negatywnie na jakość życia Polaków, wprowadzając niepokój i skłaniając do odłożenia w czasie planów o powiększeniu rodziny.