Witamy na stronie Klubu Jagiellońskiego. Jesteśmy niepartyjnym, chadeckim środowiskiem politycznym, które szuka rozwiązań ustrojowych, gospodarczych i społecznych służących integralnemu rozwojowi człowieka. Portal klubjagiellonski.pl rozwija ideę Nowej Chadecji, której filarami są: republikanizm, konserwatyzm, katolicka nauka społeczna.

Zachęcamy do regularnych odwiedzin naszej strony. Informujemy, że korzystamy z cookies.

Ziobro pozbawił Polskę funduszy z KPO? Polityka wymiaru sprawiedliwości na 2

Ziobro pozbawił Polskę funduszy z KPO? Polityka wymiaru sprawiedliwości na 2 Grafikę wykonała Julia Tworogowska.

W 2022 r. rząd nie podejmował niemal żadnych działań, które mogłyby rozwiązać cząstkowe problemy sądownictwa i usprawnić jego funkcjonowanie czy też przynieść ułatwienia dla obywateli. Zwiększenie sprawności postępowań, którym chwali się Ministerstwo Sprawiedliwości, jest bytem potiomkinowskim i wynika z manipulacji sądowymi statystykami. Cyfryzacja sądownictwa nastąpiła tylko w niewielkiej części i funkcjonuje nader ułomnie.

2022 był kolejnym rokiem konfliktu z Unią Europejską o kształt zmian w sądownictwie, tym razem ze środkami z Funduszu Odbudowy i mechanizmem warunkowości jako wątkami głównymi. Wymiar sprawiedliwości stał się zakładnikiem polityki ministra Zbigniewa Ziobry, za hasło przewodnie której uznać można stwierdzenie „po nas choćby potop”.

Artykuł jest częścią raportu „Rząd pod lupą. Ranking polityk publicznych 2022”. Pobierz pełen raport!

Konflikt z Unią Europejską –

W maju Prawo i Sprawiedliwość zdecydowało się ustąpić UE w kwestii tzw. reformy sądownictwa. Wpływ na to miały przede wszystkim trzy czynniki: zablokowanie przez UE funduszy z Krajowego Planu Odbudowy, groźba zastosowania mechanizmu warunkowości co do całości funduszy pochodzących z budżetu Unii oraz nałożona przez Trybunał Sprawiedliwości kara 1 mln euro dziennie za niewykonywanie orzeczenia zobowiązującego Polskę do natychmiastowego zawieszenia stosowania przepisów odnoszących się do uprawnień Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego.

Złożony przez prezydenta w Sejmie projekt nowelizacji ustawy o Sądzie Najwyższym miał stanowić realizację uzgodnionych z Komisją Europejską tzw. kamieni milowych w odniesieniu do niezależności i bezstronności sądów. Komisja oczekiwała, że zniesiona zostanie przewidziana w ustawie nazywanej przez większość sędziów „kagańcową” możliwość pociągania sędziów do odpowiedzialności dyscyplinarnej za kwestionowanie (w orzeczeniach sądowych) legalności powołania sędziów obsadzonych przez tzw. neo-KRS, jak również, że przywróceni zostaną do orzekania sędziowie zawieszeni na podstawie dotychczasowych orzeczeń ID SN.

Oczekiwania te prezydencki projekt spełnił tylko częściowo. Izba Dyscyplinarna zastąpiona została Izbą Odpowiedzialności Zawodowej, obsadzaną przez prezydenta spośród wylosowanych kandydatów.

Wprowadzony do ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych „test bezstronności sędziego” został jednak skonstruowany w taki sposób, że w praktyce jego przeprowadzenie graniczy z niemożliwością; w mocy pozostał też wprowadzony ustawą „kagańcową” zakaz podważania statusu sędziów nominowanych przez neo-KRS (choć ograniczono podstawę odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów). Tym samym nowa ustawa nie usuwa zasadniczego źródła sporu, choć mogłaby – być może – ograniczyć możliwości jego dalszej eskalacji.

Komisja Europejska nie uznała prezydenckiej noweli za wypełnienie kamieni milowych. Tym samym polityka Zbigniewa Ziobry postawiła Polskę przed perspektywą utraty gigantycznych funduszy i osłabiła pozycję naszego kraju w UE, ograniczając naszą podmiotowość i zdolność do zawierania koalicji z pozostałymi państwami członkowskimi w innych kwestiach, a wszystko to w trakcie największego kryzysu bezpieczeństwa, jaki przeżywa nasz kraj od 1989 r.

Sprawność sądownictwa – 

Ministerstwo Sprawiedliwości publikuje dane, z których wynikać ma, że w 2022 r. czas rozpoznawania spraw uległ znacznemu przyspieszeniu (w niektórych kategoriach nawet o 1,5 miesiąca). Raporty unijne nie potwierdzają tych sukcesów i wynika z nich, że czas rozpoznawania spraw pozostał taki sam, jak w roku poprzednim, a w przypadku spraw cywilnych i handlowych uległ wydłużeniu.

Wiele wskazuje na to, że „sukcesy” ministerstwa wynikają z manipulacji statystykami, a w szczególności – z wprowadzenia sztucznego systemu nadawania odrębnych sygnatur w sprawach stanowiących w rzeczywistości fragment jednego postepowania. 

Za skrócenie czasu postępowań „na papierze” odpowiedzialne jest najprawdopodobniej zarządzenie Ministra Sprawiedliwości nakazujące od 1 stycznia 2022 r. rejestrowanie wniosków o nadanie wyrokowi klauzuli wykonalności pod odrębną sygnaturą. Nadanie klauzuli wykonalności tworzy dzięki temu odrębną „sprawę”, a ponieważ rozpoznawane jest z reguły szybko (jest to czynność niemalże techniczna), to w statystyce ministerialnej pojawiła się nagle liczna pula spraw załatwianych błyskawicznie, skutkiem czego „skrócił” się średni czas trwania wszystkich postępowań. Jest to jednak poprawa całkowicie pozorna.

Cyfryzacja –

Cyfryzacja, którą ministerstwo próbuje przedstawiać jako swój sukces, również wypada bardzo słabo, zwłaszcza na tle działań podejmowanych w innych resortach (takich jak Internetowe Konto Pacjenta czy mObywatel).

Portal Rejestrów Sądowych, mający stanowić w założeniu zdigitalizowany system do prowadzenia postępowań rejestrowych, działa wadliwie, często wymaga dołączenia zeskanowanych dokumentów (ponieważ stworzenie dokumentu elektronicznego okazuje się niemożliwe), a co najważniejsze – nie oferuje systemu wsparcia dla użytkowników ani alternatywnej ścieżki wnoszenia pism w sytuacjach, gdy system nie działa.

Pod względem intuicyjności i przyjazności dla użytkownika przypomina rozwiązania z początku wieku; robi wrażenie rozwiązania doraźnego i tymczasowego i nie sposób połączyć go z jakąkolwiek szerszą strategią cyfryzacji wymiaru sprawiedliwości, której – wszystko na to wskazuje – po prostu nie ma, ministerstwo żadnej bowiem nie ogłosiło. Nie wiadomo też, dlaczego w żaden sposób nie jest zintegrowany z Portalem Informacyjnym Sądów Powszechnych. 

Ten ostatni działa i spełnia swoją funkcję od 2006 r., jednak jego możliwości są ograniczone i nie wiadomo, czy możliwa byłaby w ogóle jego przebudowa, tak aby stworzyć system na wzór Portalu Akt Sądowych Sądów Administracyjnych (PASSA). Wrażenie braku wizji i przypadkowości cyfrowych rozwiązań w wymiarze sprawiedliwości pogłębia fakt, że zarówno PASSA, Portal Rejestrów Sądowych, jak i Portal Informacyjny Sądów Powszechnych stworzone zostały przez różne zespoły informatyków, nie są kompatybilne i mają drastycznie różniące się funkcjonalności. Jako jedyny plus odnotować można fakt, że wprowadzone w PISP doręczenia elektroniczne działają.

Jedyne naprawdę funkcjonalne i mające pozytywny wpływ na sądownictwo rozwiązanie z zakresu cyfryzacji, czyli rozprawy w trybie zdalnym (których wprowadzenie wymusiła pandemia COVID-19), pozostaje rozwiązaniem tymczasowym, „zaszytym” w ustawie covidowej i nie wiadomo, czy stanie się w ogóle stałą częścią polskiego modelu sądownictwa.

Pozostałe –

2022 rok nie zapisał się żadnymi inicjatywami Ministerstwa Sprawiedliwości mogącymi odnieść pozytywne skutki w zakresie szeroko rozumianego wymiaru sprawiedliwości. Projekt nowej ustawy o notariacie wzbudził kontrowersje, ich omawianie jest jednak bezprzedmiotowe, ponieważ projekt nie został nawet uchwalony.

W deklaracjach ministerstwa daje się zauważyć silne akcentowanie retoryki związanej z zaostrzaniem prawa karnego, czego przejawem była m.in. nowelizacja ustawy o resocjalizacji nieletnich oraz ogłoszone szumnie zmiany w prawie karnym, sprowadzające się do zaostrzenia kar za niektóre przestępstwa. Być może przyniesie to ministrowi korzyści wizerunkowe, pozostaje jednak bez wpływu na realną politykę karną.

Publikacja nie została sfinansowana ze środków grantu któregokolwiek ministerstwa w ramach jakiegokolwiek konkursu. Powstała dzięki Darczyńcom Klubu Jagiellońskiego, którym jesteśmy wdzięczni za możliwość działania.

Dlatego dzielimy się tym dziełem otwarcie. Ten utwór (z wyłączeniem grafik) jest udostępniony na licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa 4.0 Międzynarodowe. Zachęcamy do jego przedruku i wykorzystania. Prosimy jednak o podanie linku do naszej strony.