Jak stworzyć centrum miasta od zera? [PODCAST]

Nieczęsto się zdarza, by miasto nie miało w zasadzie funkcjonalnego centrum. Większość miast powstawała organicznie, wokół pewnego rdzenia, jakim z reguły były średniowieczne założenia urbanistyczne. Taka historyczna tkanka z nagromadzonymi przez wieki usługami naturalnie pełniła funkcję centrum. Co z miastami zbudowanymi niemal od zera po wojnie? W pewnym śląskim mieście powstaje wyjątkowy projekt – budowy od zera nowego centrum miasta. Dlaczego akurat ponad stutysięczne Tychy go potrzebują i czym będzie Nowe Centrum Tychów?

„Transport zbiorowy był kluczem do powstawania miasta, gdyż przyszłe centrum miało być zlokalizowane przy stacji kolejowej, która była wyprowadzona od głównej magistrali łączącej Bielsko-Białą z Katowicami. W centrum miał być główny przystanek, który zresztą funkcjonował pod nazwą „Tychy Miasto”. Transport zbiorowy w praktyce zdecydował o tym, że to miasto stało się sypialnią Katowic. W Tychach nie było bowiem miejsc pracy, oprócz samych mieszkań były tu tylko podstawowe usługi — praca była na terenach przemysłowych i poza miastem. Te wszystkie miejsca pracy z tamtych czasów, bazujące na przemyśle, a nie na usługach, tak jak teraz, opierały się na transporcie zbiorowym, pozwalającym dotrzeć do owych stref przemysłowych. Wraz z transformacją gospodarczą miasta, kiedy ludzie zaczęli pracować w innych zawodach, powstała potrzeba dojeżdżania do pracy także w inne miejsca. Wtedy okazało się, że rdzeń prostego zbiorkomu, który funkcjonował tam przez kilka dekad, przestał być efektywny” – mówił Michał Lorbiecki – urbanista i ekonomista, pełnomocnik prezydenta miasta Tychy.

„To było niesamowicie istotne, żeby stworzyć nowe miasto, które będzie w pełni autonomiczne, żeby mieszkańcy mieli w ramach swoich osiedli szkoły, przedszkola, podstawowe usługi, podstawowe sklepy. Były one lokalizowane wewnątrz osiedli. Co ciekawe, Tychy nie były zaprojektowane jako sypialnia, miały funkcjonować jako w pełni odrębne miasto: planowano m.in. utworzenie uczelni wyższej oraz placówek administracji i to nie tylko lokalnej, ale centralnej. To się niestety nie udało i w praktyce Tychy rzeczywiście stały się miastem-sypialnią. Podzielę się jeszcze ciekawostką, którą można usłyszeć w Muzeum Śląskim w Katowicach: pomysł na stworzenie nowego miasta w miejscu Tychów narodził się w głowach nazistów, już wtedy planowano utworzyć tu nowe miasto, mające być stolicą województwa.

W mieście zawsze jest jakiś obszar centrotwórczy – istnieje wiele miast, gdzie można wyodrębnić centrum administracyjne, o którym mówi się, że to jest centrum miasta, a tak naprawdę centrum życia mieszkańców jest zupełnie gdzie indziej. Kiedy powstawały Tychy, to w każdym nowym osiedlu funkcjonowało jakieś lokalne centrum, tak było np. na pograniczu starych Tychów i Osiedla B. Powstał tam rynek i plac Baczyńskiego, który dzisiaj w największym stopniu pełni funkcję centrum miasta. Był to plac wyłączony z ruchu samochodowego, został także przebudowany, posadzono nowe drzewa, zbudowano fontannę, także partery okolicznych budynków zmieniły swoje funkcje na bardziej centrotwórcze – powstały tam lokale gastronomiczne, kulturalne itd. Gdybyśmy mieli wskazać obecnie funkcjonujące centrum Tychów, to byłby to właśnie rejon placu Baczyńskiego, choć należy podkreślić, że nie jest to centrum ogólnomiejskie. Jest to miejsce reprezentacyjne, ale spokoju nie daje mi fakt, że po »centrum właściwym« hula wiatr, są to po prostu nieużytki – trzeba coś z tym zrobić” – konkludował Lorbiecki.