Czy Sasin to kura znosząca złote jaja? Spółki Skarbu Państwa odnoszą w 2022 r. rekordowe zyski

Każda siła polityczna ma jakąś wizję zarządzania państwem i jego majątkiem. Nie inaczej jest z rządami PiS-u, który stawia na centralizację, o czym świadczy chociażby powołanie Ministerstwa Aktywów Państwowych. Na pierwszy rzut oka organ zarządzany przez Jacka Sasina sprawuje się wybitnie dobrze – spółki Skarbu Państwa znajdujące się pod jego nadzorem notują w 2022 roku rekordowe zyski. Jakie jest źródło tak dużego wzrostu zysków spółek państwowych i czy w związku z tym powinniśmy chwalić PiS?

Ile mamy spółek Skarbu Państwa?

W dzisiejszych realiach gospodarczych zarówno wskazanie definitywnej liczby, jak i jednoznaczne zdefiniowanie spółek Skarbu Państwa (SSP) nie jest proste. Można najogólniej przyjąć, że spółka Skarbu Państwa to taka, nad którą korporacyjną kontrolę sprawuje Skarb Państwa (SP). Z niektórych szacunków wynika, że rzeczywista liczba SSP może oscylować nawet wokół 400-700 przedsiębiorstw. Nietrudno wierzyć ocenom tego rodzaju, jeśli w samym rządowym wykazie znajduje się ponad 400 spółek z udziałem SP.

Należy przy tym mieć świadomość, że liczba spółek, na które organy rządowe mają wpływ, może być znacznie szersza niż lista spółek Skarbu Państwa. Istnieje bowiem wiele powołanych przez rząd agencji i funduszy, którym mogą podlegać również spółki prawa handlowego. Prócz tego istnieją jeszcze podmioty zależne, należące do dużych państwowych grup kapitałowych, których Skarb Państwa nie jest jednak bezpośrednim właścicielem.

Sporządzenie wyczerpującej listy wszystkich SSP stanowiłoby w tym świetle wyzwanie z kategorii karkołomnych. Rozsądniej więc pokusić się o przedstawienie obrazu najważniejszych spośród nich, co także nie stanowi zadania z serii tych najłatwiejszych – przede wszystkim z uwagi na brak jedynej słusznej definicji spółek Skarbu Państwa.

Które ze spółek można uznać za SSP?

Obecnie za należący do SP majątek odpowiada funkcjonujące od 2019 roku Ministerstwo Aktywów Państwowych (MAP). Jest odpowiednikiem kompetencyjnym zlikwidowanego w 2017 roku Ministerstwa Skarbu Państwa. Z danych prezentowanych przez MAP wynika, że sprawuje ono nadzór nad 173 spółkami prowadzącymi działalność gospodarczą. Skarb Państwa posiada średnio ok. 45,5% udziałów w ich kapitale zakładowym.

O czym to świadczy? Że jeśli chodzi o spółki Skarbu Państwa, w grę wchodzą też przedsiębiorstwa o własności mieszanej (państwowo-prywatnej), a nie tylko spółki, w których 100% udziałów obejmuje SP. Państwu daleko do posiadania większości udziałów w Orlenie, KGHM czy PKO BP, a nikt o zdrowych zmysłach nie odmówiłby im miana SSP. Jednocześnie tylko 24 ze 173 spółek będących pod nadzorem Ministerstwa Aktywów Państwowych należy do wykazu spółek o istotnym znaczeniu dla gospodarki państwa. W ich przypadku Skarb Państwa jest już właścicielem średnio aż 61,17% udziałów.

Wykaz ten zawiera spółki z tzw. sektorów strategicznych wskazanych w Ustawie o zasadach zarządzania mieniem państwowym. To podmioty z udziałem SP lub państwowej osoby prawnej, takiej jak np. Agencja Mienia Wojskowego, prowadzące działalność gospodarczą m.in. w zakresie telekomunikacji, wytwarzania i przesyłania energii elektrycznej, produkcji i magazynowania benzyn silnikowych i oleju napędowego, wydobywania węgla kamiennego, gazu ziemnego, ropy naftowej i rudy miedzi, a także te prowadzące działalność finansową lub ubezpieczeniową.

W wykazie znalazło się nawet miejsce dla Totalizatora Sportowego będącego właścicielem loterii LOTTO. Ministerstwo Aktywów Państwowych nie sprawuje jednak pieczy nad wszystkimi spółkami istotnymi dla gospodarki państwa. Poza jego nadzorem znajduje się 7 spółek z wykazu.

Spółki Skarbu Państwa mogą być zatem definiowane jako podmioty, nad którymi kontrolę korporacyjną lub właścicielską sprawuje Skarb Państwa. Nazywanie SSP każdej spółki, której SP jest współwłaścicielem, byłoby bowiem daleko idącym nadużyciem, gdyż wielkość udziałów własnościowych (kapitałowych) nie przesądza o możliwości kontrolowania danego przedsiębiorstwa. Prawo do decydowania o działalności firmy zdaje się zatem rozstrzygające o przynależności danego przedsiębiorstwa do kategorii spółek Skarbu Państwa.

Spółki z indeksu PiS 2.0

Jak widać, w polskiej gospodarce występują zarówno SSP pod opieką MAP-u, jak i te znajdujące się poza nadzorem ministerstwa. Spółki Skarbu Państwa można również dzielić na przedsiębiorstwa istotne z punktu widzenia polityki gospodarczej państwa oraz te nienależące do wykazu firm strategicznych. W jednych SSP państwo obejmuje większość udziałów, a w innych nie musi tak naprawdę istnieć żadna bezpośrednia własność Skarbu Państwa. Nie dziwne więc, że łatwo się w tym wszystkim pogubić.

Zatem które spółki powinny zostać uznane za kluczowe spółki Skarbu Państwa dla PiS-u? Można w tym celu wyodrębnić przedsiębiorstwa kontrolowane przez SP, które osiągają największą wartość.

Najbardziej wartościowe spółki PiS-u zostały ujęte w indeksie PiS 2.0. Wskaźnik ten powstaje na podstawie zmian cen akcji 10 SSP, w których państwo jest posiadaczem największego pakietu akcji pod względem wartości. Każdej ze spółek przypisuje się odpowiednią wagę zależną od wartości akcji należących do państwa i na tej podstawie kalkuluje ostateczną wartość indeksu PiS 2.0.

Ostatni raz był on wyliczany w oparciu o notowania PGNiG, KGHM, PKO BP, PZU, PGE, Orlenu, JSW, Lotosu, Taurona oraz Enei. Na obecność w tym zestawieniu aż 7 spółek Skarbu Państwa z branży energetycznej i paliwowej wpływa sytuacja na rynkach energii i paliw.

Ponieważ znajdującym się w indeksie PiS 2.0 podmiotom udaje się pomyślnie maksymalizować wartość rynkową w długim okresie, właśnie one mogą być uznawane za kluczowe spośród wszystkich SSP. To jednak niejedyny czynnik, który o tym świadczy. Wtórują mu inne nadzwyczajne liczby.

Budżet państwa stoi na SSP

Z wyliczeń redakcji Business Insider wynika, że 50 największych płatników podatków za 2021 rok wsparło budżet państwa kwotą 126,85 mld zł. W pierwszej dziesiątce znalazło się aż 8 spółek kontrolowanych przez Skarb Państwa. Każda z nich zaliczana jest do indeksu PiS 2.0. Na podium stanęły odpowiednio PGE, Orlen i PGNiG. Kolejne miejsca w czołówce zestawienia przypadły KGHM, PZU, Tauronowi, PKO BP i Enei.

Na ten moment wiadomo, że dochody budżetu państwa w 2022 roku są wyższe o ok. 31 mld zł w porównaniu z tym samym okresem roku ubiegłego. Wpływy z tytułu PIT wzrosły o 13,7%, a podatnicy CIT wpłacili do budżetu o 44,3% więcej niż w okresie styczeń-czerwiec 2021 roku. Konsumenci, nabywając towary i usługi (podatek VAT), zasilili budżet państwa kwotą o 9,1% większą niż w półroczu roku poprzedniego.

O tym, jak całościowo ukształtują się wpływy z podatków kluczowych SSP w 2022 roku, przekonamy się dopiero w przyszłości. Skoro jednak już teraz wiadomo, że dochody państwa z tytułu podatków znacząco rosną szczególnie w obszarze CIT, prawdopodobnie budżet państwa zawdzięcza w tym zakresie wiele właśnie przedsiębiorstwom z indeksu PiS 2.0.

Nadzwyczajny wzrost zysków

O zdecydowanie lepszej niż w latach ubiegłych kondycji finansowej kluczowych spółek Skarbu Państwa nie świadczy tylko skala odprowadzonych do budżetu podatków. Dowodzą tego również dane dotyczące zysku netto przypadającego na ich akcjonariuszy. W 2021 roku było to w przybliżeniu 37,2 mld zł, czyli prawie 3-krotnie więcej niż w latach 2016 i 2019 oraz ok. 1,5 razy więcej niż w latach 2017-2018.

Poziom zysków spółek zaliczanych do indeksu PiS 2.0 na początku bieżącego roku również zapowiadał się obiecująco. 10 spółek wykazało w swoich sprawozdaniach finansowych za I kwartał 2022 roku zysk netto na poziomie 16,6 mld zł. To o 7,4 mld zł więcej (+45%) w stosunku do I kwartału 2021 roku.

Prawie 50-procentowy łączny przyrost zysku netto nie oznacza oczywiście, że każda pojedyncza spółka rozwijała się tak samo. Wyjątkiem jest wynik finansowy PZU, który zaliczył spadek w stosunku do I kwartału 2021 roku. Natomiast pozostałe spółki wyszły już na plus. Na pierwszy plan zdecydowanie wysuwa się wzrost zysku netto Jastrzębskiej Spółki Węglowej. Był rok do roku ponad 10 razy wyższy. W liczbach bezwzględnych dominuje spółka PGNiG.

II kwartał bieżącego roku był kolejnym, kiedy łączne zyski 10 najbardziej wartościowych SSP wyniosły blisko 16 mld zł. To o ponad o 6 mld zł więcej (+38%) niż rok temu w analogicznym okresie. Największy procentowy przyrost zysków znów odnotowały JSW i Lotos (jeszcze przed połączeniem z Orlenem).

Nieznacznie spadły zyski PZU i KGHM. Wyraźna obniżka formy spotkała PKO BP, za którą w dużej mierze odpowiadają koszty ryzyka prawnego kredytów hipotecznych waloryzowanych w walucie obcej. Tendencję wzrostową utrzymały oczywiście prawie wszystkie przedsiębiorstwa z branży energetycznej i paliwowej, przy czym Orlen i Lotos zarobiły aż po 3,6 mld zł. Własnym osiągnięciom sprzed roku kroku nie dotrzymała tylko Enea. Wykazała zysk mniejszy o ok. 72 mln zł.

Jeśli w czasie rosnącej inflacji i hamującej aktywności gospodarczej weźmiemy pod uwagę rekordowe zyski największych spółek Skarbu Państwa, wówczas trudno będzie przejść obojętnie obok źródeł ich subsydiowania. SSP znajdują się bliżej państwowych instytucji niż pozostałe podmioty funkcjonujące na rynku. Warto zatem przyglądać się wysokości wsparcia finansowego przekazywanego na ich funkcjonowanie, szczególnie w czasach, gdy zasobność portfeli maleje, a spółkom Skarbu Państwa powodzi się doskonale.

Zgodnie z ogólnodostępnymi na portalu rejestr.io danymi jedynie w 2021 roku SSP z indeksu PiS 2.0 otrzymały dotacje opiewające na kwotę ponad 1,53 mld zł. To wielokrotnie więcej niż w latach poprzednich. Na dodatek liczba ta nie uwzględnia środków pomocowych udzielanych z Polskiego Funduszu Rozwoju na przeciwdziałanie skutkom kryzysu.

W latach 2015-2020 spółki z indeksu PiS 2.0 sięgnęły po dotacje o łącznej sumie ok. 283,33 mln zł. To ponad 5-krotnie mniejsze wsparcie finansowe niż w samym 2021 roku, przy czym już od stycznia 2022 roku zostało przyznanych na ich rzecz ok. 813,18 mln zł dotacji. Beneficjentami są spółki energetyczne i paliwowe.

Największa suma dotacji w latach 2021-2022 przypadła PGE – to łącznie aż ok. 1,679 mld zł. Na drugim miejscu pośród profitentów tej formy wsparcia uplasował się Tauron (ok. 274 mln zł), a na trzecim Orlen (ok. 246 mln zł). Wysokość przekazanych do tej pory w 2022 roku środków finansowych pokazuje, że trend znacznie wyższych dotacji dla kluczowych SSP utrzymuje się i nie stanowił przed rokiem tylko jednorazowego wyskoku.

Dłuższa tendencja czy jednorazowy strzał?

Nie ulega wątpliwości, że na rekord zysków spółek Skarbu Państwa z indeksu PiS 2.0 w I i II kwartale 2022 roku miały wpływ przede wszystkim droga ropa, gaz, węgiel, nawozy i związane z tym wysokie marże przedsiębiorstw kontrolowanych przez państwo. Już sama dyskusja na temat wprowadzenia podatku od nadmiarowych zysków na poziomie Unii Europejskiej świadczy o tym, że to niekoniecznie strategia stosowana w prowadzonej przez koncerny energetyczne i paliwowe działalności gospodarczej odpowiada za ich świetną kondycję finansową.

Czy kontrola Ministerstwa Aktywów Państwowych sprawi, że wysokie zyski SSP zostaną z nami na dłużej? Dopiero czas pokaże, czy to tylko jednorazowy pozytywny strzał wynikający wyłącznie z okoliczności zewnętrznych, czy też rezultat centralizacji PiS-u.