Witamy na stronie Klubu Jagiellońskiego. Jesteśmy niepartyjnym, chadeckim środowiskiem politycznym, które szuka rozwiązań ustrojowych, gospodarczych i społecznych służących integralnemu rozwojowi człowieka. Portal klubjagiellonski.pl rozwija ideę Nowej Chadecji, której filarami są: republikanizm, konserwatyzm, katolicka nauka społeczna.

Zachęcamy do regularnych odwiedzin naszej strony. Informujemy, że korzystamy z cookies.

Zielona rewolucja na polskich cmentarzach. Czy można połączyć modlitwę za zmarłych z ekologią?

Zielona rewolucja na polskich cmentarzach. Czy można połączyć modlitwę za zmarłych z ekologią? Grafikę wykonała Julia Tworogowska

Współczesne Zaduszki to wielka biznesowa machina, który pamięć o zmarłych rozmienia na morze parafiny, plastiku i szkła. Z potencjalną szkodą dla naszej duchowości i środowiska naturalnego.

Zastanawialiście się kiedyś, co ma właściwie symbolizować świeca zapalona na grobie? W Internecie odpowiedź na to pytanie najłatwiej znaleźć na stronie… producentów zniczy. Wytłumaczą Wam, że w ten sposób pamiętacie i troszczycie się o zmarłych bliskich. Oczywiście, im więcej ich kupicie i im droższe będą, tym wasza pamięć i troska ma większą wartość. Tylko, czy oby na pewno to takie proste?

Kiedy dwa lata temu, u szczytu pandemii, w przeddzień Wszystkich Świętych rząd ogłosił zamknięcie cmentarzy, cała uwaga skupiła się na finansowych stratach „nekrobiznesu”. Decyzja rządu uderzyła zwłaszcza w najniższe ogniwo tej specyficznej branży, czyli tysiące pojawiających się pod cmentarzami detalicznych sprzedawców, którzy w ten jeden dzień generują najwięcej swojego rocznego utargu. Politycy zaimprowizowali wtedy kolejną covidową „tarczę” oraz obiecali rekompensaty i odkupienie niesprzedanych kwiatów.

Czy ktoś wtedy martwił się, co będzie ze zmarłymi, którzy nie dostali na grób swojej corocznej świeczki i kwiatka? Nie. Okazało się, że podświadomie wszyscy wiemy, że dla nich nie ma najmniejszego znaczenia ani najmodniejszy model znicza ani najbardziej fikuśna doniczka.

Uwodzicielski urok rytuału w cieniu komercjalizacji

Rozumiem szczególny urok tego listopadowego rytuału. Któż z nas nie lubi wieczornego spaceru po cmentarzy rozświetlonym tysiącami zniczy? Gdy o tym piszę, mimowolnie wraca do mnie zapach i ciepło, które unosi się wtedy nad grobami. Nie bez powodu Wszystkich Świętych należy do jednego z najściślej przestrzeganych świąt w Polsce.

Rok w rok nadgorliwi księża napominają, aby nie pozwalać dzieciom na bawienie się w Halloween i straszą, że przebranie się za czarownicę lub Iron Mana otworzy młode dusze na demoniczne wpływy. Tymczasem prawdziwym „złem” Halloween jest to, że pokazuje, jak każdą duchową potrzebę można spieniężyć i pozbawić pierwotnego sensu.

Zabawa ta ma przecież swoje korzenie w celtyckim kulcie przodków. Inkulturowana przez Kościół, przez wieki towarzyszyła Szkotom i Irlandczykom, zanim przewieziona przez Atlantyk wpadła w tygiel kulturowy, z którego wytopił się obecny biznes (w samych USA w poprzednich latach wart był ponad 8 mld USD rocznie).

Obrońcy wiary i tradycji zdają się nie dostrzegać, że kult zmarłych uległ podobnej komercjalizacji, tylko, że na skromniejszą, polską skalę – na znicze i kwiaty wydajemy rocznie ponad miliard złotych.

Dla porównania: w całym 2021 roku Caritas było w stanie przekazać potrzebującym w Polsce ponad 200 mln złotych, a WOŚP w trakcie tegorocznej zbiórki udało się zebrać 211 mln złotych. Liczby mówią same za siebie.

To oczywiste, że symbole są potrzebne, ale nie dla zmarłych, tylko dla nas samych – stanowią widzialny przejaw tego, co ważne, a niedostępne zmysłami. Jeśli przejawem naszej troski o zmarłych i ich nieśmiertelne dusze (a w wersji dla niewierzących – ich pamięć) – ma być płomień świecy, to niech tak będzie. Wystarczy jednak jeden prosty znicz na grób, a nie kilkanaście ułożonych według skomplikowanego wzoru.

Musimy wyzwolić się z komercyjnego myślenia. Pamięci o zmarłych przodkach nie da się przeliczyć na deklarowaną przez producenta długość palenia się znicza. Istnieją lepsze, prostsze i… tańsze sposoby jej kultywowania.

Ważne jest to, że poświęcamy swój czas, nieraz jadąc wiele kilometrów. Podróże te dają możliwość do spotkania nad grobami, często przypadkowo, dalekich krewnych i znajomych, których nie widziało się od lat. Jest to też okazja do odwiedzenia bliskich zostawionych w rodzinnych stronach.

Nie warto tracić tych rzadkich chwil tylko na rozmowę o pogodzie, polityce lub ostatnim wyjeździe na all-inclusive. Lepiej rzeczywiście wspomnieć tych, z powodu których się spotkaliśmy, nawet jeśli będą to te same rodzinne anegdoty, powtórzone już setki razy.

Zmarłych dziadków trzeba ciągle na nowo opowiadać, zwłaszcza młodszemu pokoleniu. W ten sposób nie tylko zachowujemy pamięć o zmarłych, ale sami lepiej rozumiemy, skąd przybyliśmy i kim jesteśmy.

Czy pamięć o zmarłych może iść pod rękę z ekologią?

Nekrobiznes to nie tylko ogromne przychody, ale także wielki koszt, w tym środowiskowy. Wszystkie te znicze i kwiaty prędzej czy później trafią do kosza.

Sami widzimy, jak na cmentarzach, nie tylko w Zaduszki, śmieci wysypują się z przepełnionych kontenerów. Nie tylko nie są segregowane, ale w dużej części nie trafią do recyklingu (szkło ze zniczy nie nadaje się na przetopienie na butelki).

Szerzy się także moda na udające żywy płomień znicze LED, więc coraz bardziej doskwiera brak utylizacji elektrośmieci. Niemniejszym problemem są sztuczne kwiaty. Ich nabywcom wydaje się, że są piękniejsze i trwalsze od żywych, ale i one po kilku miesiącach tracą swój kolor i kształt i trafiają w końcu na śmietnik.

Niby rośnie moda nam na bycie eko, ale najwyraźniej nie dotarła ona jeszcze na cmentarze. Na topie są za to znicze z aniołami, w kształcie kuli czy z brokatowymi zdobieniami. A im mniej wolnego miejsca na grobie naszych bliskich, tym lepiej to o nas świadczy. Jeśli ktoś nie stawia ich w ogóle, to na pewno źle mu się powodzi. Odstrzelony znicz to symbol statusu na miarę dobrego samochodu…

Okazuje się więc, że nawet jeśli chcemy, aby nasze wizyty na cmentarzu generowały mniej śmieci, to często ulegamy modzie i presji społecznej. Jedna ze znajomych opowiadała mi, że od kiedy od kilku lat nie zabiera ze sobą zniczy, za każdym razem czuje na sobie krytyczne spojrzenia i musi wysłuchiwać krytycznych uwag, czy to mówionych jej w twarz, czy szeptanych za plecami.

Zielona rewolucja na polskich cmentarzach

Daje się jednak zaobserwować pewne pierwiosnki zmian w myśleniu, czy to z poczucia odpowiedzialności za środowisko, czy to ze zwykłej oszczędności. Świetnym przykładem są tzw. zniczodzielnie, gdzie można odłożyć zużyte znicze zamiast wyrzucać je do kosza.

Większość z nich nadaje się do powtórnego użytku – wystarczy je wypłukać, włożyć nowy wkład i stają się na powrót równie piękne, co te sklepowe. Takich miejsc, gdzie można zostawić lub zabrać znicz jest coraz więcej, niestety wiele osób nadal czuje dyskomfort biorąc coś z takiego stoiska.

W Internecie łatwo znajdziemy też przepisy na znicze domowej roboty z wykorzystaniem wosku pszczelego. Czy nie jest to oby droga zabawa? Owszem, ale jeśli uznamy, że wystarczy nam jeden znicz, zamiast sześciopaku plastikowych gigantów, może okazać się to rozwiązaniem porównywalnym kosztowo, a na pewno bardziej korzystnym dla środowiska.

Oczywistym wyborem powinny być dla nas również wiązanki i wianki z żywych lub suszonych kwiatów. Owszem, szybko zwiędną, ale trudno przecież o lepszy symbol przemijania, którego nie powinniśmy wypierać w czasie naszych wizyt na cmentarzu.

Rewolucja nie dokona się od razu, ale trzeba o niej zacząć głośno mówić. Także z kościelnej ambony, bo przecież troska o dobro przyrody nie idzie w kontrze do kultu przodków. Katolicy, osoby wierzące, pamięć o zmarłych powinni kultywować również poprzez modlitwę, ofiarowywanie za ich duszę odpustów oraz zamawianie wypominek (zwanych na Górnym Śląsku zaleckami).

W ten ostatni sposób można także wspomóc finansowo parafie, na których ciąży utrzymanie cmentarzy. Parafie z kolei powinny zakładać i promować korzystanie ze zniczodzielni, a także podjąć próbę wprowadzenia sortowania cmentarnych śmieci.

Również na polu legislacyjnym można by coś zdziałać. Realną zmianą mógłby być zakaz produkcji zniczy zawierających plastik. Innym pomysłem byłoby obłożenia ich akcyzą, z której wpływy przeznaczana byłyby na wywóz śmieci i ich segregację. Na pewno przełożyłoby się to na wzrost cen i falę nieprzychylnych komentarzy, więc wymagałoby to od ustawodawcy dużej odwagi.

Nie można czekać z założonymi rękoma na rozwiązania systemowe, tylko trzeba zacząć od zmian swoich własnych zachowań. Myśl o tym towarzyszy mi od kilku lat. Odwiedzając grób moich rodziców przez kilkanaście lat przyniosłam tam plastik i parafinę, w ilości której nie jestem nawet w stanie oszacować. W tym roku nie chcę już popełniać tego błędu.

Publikacja nie została sfinansowana ze środków grantu któregokolwiek ministerstwa w ramach jakiegokolwiek konkursu. Powstała dzięki Darczyńcom Klubu Jagiellońskiego, którym jesteśmy wdzięczni za możliwość działania.

Dlatego dzielimy się tym dziełem otwarcie. Ten utwór (z wyłączeniem grafik) jest udostępniony na licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa 4.0 Międzynarodowe. Zachęcamy do jego przedruku i wykorzystania. Prosimy jednak o podanie linku do naszej strony.