Spłaszczenie struktury sądów i jednolity status sędziów. Kolejny etap zmian w sądownictwie

Na stronie Rządowego Centrum Legislacji opublikowany został projekt ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych. Zakłada on przede wszystkim wprowadzenie dwustopniowej struktury systemu sądownictwa powszechnego i według deklaracji projektodawców ma służyć usprawnieniu pracy sądów.

Zgodnie z przedstawionym projektem obecna struktura sądownictwa powszechnego, w której skład wchodzą sądy rejonowe, okręgowe i apelacyjne, ma zostać zastąpiona systemem dwustopniowym złożonym z sądów okręgowych i regionalnych. Przewidziano jednak możliwość tworzenia oddziałów sądów okręgowych, a ich sieć ma zasadniczo pokrywać się z siecią obecnych sądów rejonowych. Projekt wprowadza również instytucję punktów sądowych, które miałyby być tworzone przez sądy okręgowe w porozumieniu z gminami lub powiatami. Jako funkcje tego typu placówek wskazuje się przede wszystkim udzielanie informacji oraz zapewnianie możliwości uczestnictwa w zdalnych posiedzeniach sądu.

Zapowiadane zmiany obejmują również wewnętrzną organizację sądów. Obecny podział na wydziały kierowane przez przewodniczących ma zostać zastąpiony strukturą złożoną z izb z prezesami na czele (przy czym zakładana jest mniejsza liczba izb w stosunku do obecnej liczby wydziałów).

Projekt obejmuje również wprowadzenie jednolitego statusu sędziego sądu powszechnego w miejsce obecnego systemu powoływania przez prezydenta na stanowisko sędziego sądu rejonowego, okręgowego lub apelacyjnego. Dla przejścia sędziego do sądu wyższej instancji nie będzie już więc potrzebny kolejny akt powołania. W związku z tym również wynagrodzenie sędziego ma być niezależne od instancji, w której orzeka, a jako jedyne czynniki różnicujące sędziowskie pensje projekt wskazuje staż pracy i pełnione funkcje.

Twórcy reformy zakładają, że planowane zmiany przyczynią się do bardziej równomiernego obciążenia sędziów pracą i zmniejszenia przewlekłości postępowań sądowych. Według szacunków zawartych w uzasadnieniu reorganizacja systemu sądownictwa powszechnego oraz wewnętrznej struktury sądów odblokuje około 600 etatów orzeczniczych (liczba sędziów funkcyjnych ma według przewidywań wynieść nieco ponad 1000, co oznacza spadek o ok. 2/3 w stosunku do sytuacji obecnej). Ujednolicenie statusu sędziego ma zaś zniwelować dysproporcje w zarobkach wśród przedstawicieli tego zawodu oraz zapewnić większe poczucie stabilności zawodowej.

Krytycy zmian wskazują, że proponowane rozwiązania nie poprawią sytuacji wymiaru sprawiedliwości, a do ich realizacji należałoby zabezpieczyć znaczne sumy w budżecie państwa. Podnoszone zarzuty dotyczą także otwierającej się możliwości przenoszenia sędziów pomiędzy sądami oraz w stan spoczynku (Konstytucja przewiduje taką możliwość w przypadku zmiany ustroju sądów lub zmiany granic okręgów sądowych), zaś kontrowersje budzi fakt, że decyzję w sprawie wniosku sędziego o przeniesienie na inne miejsce służbowe (także do sądu regionalnego) ma podejmować minister sprawiedliwości, co zdaniem przeciwników zmian może naruszać niezawisłość sędziowską.