Kto będzie leczył Polaków za 10 lat? Polityka zdrowotna na trójkę z minusem

Wśród innych niż związane z epidemią działań w obszarze systemu ochrony zdrowia na pierwszy plan wysunęły się tematy reformy ochrony zdrowia, w tym projekt ustawy o jakości i bezpieczeństwie oraz reaktywacja planów restrukturyzacji szpitali. Fiaskiem okazał się jednak szumnie ogłoszony przez prezydenta Fundusz Medyczny. Cieniem na działaniach zdrowotnych rządu położyły się protesty medyków i narastające problemy kadrowe. Wśród wielu zasługujących na uwagę pomysłów w istocie zrealizowano niewiele działań, a dostępność świadczeń zaczęła sukcesywnie maleć.

[Artykuł jest częścią raportu Rząd pod lupą. Ranking polityk publicznych 2021]

Projekt ustawy o jakości i bezpieczeństwie +/-

Projekt ustawy o jakości w ochronie zdrowia i bezpieczeństwie pacjenta był jednym z najbardziej oczekiwanych dokumentów dotyczących systemu opieki zdrowotnej, a ustawa obowiązywać miała od 1 stycznia 2022 r. Procesu legislacyjnego nie udało się jednak zakończyć zgodnie z planem ze względu na liczne kontrowersje. Dotyczyły one likwidacji Centrum Monitorowania Jakości w Ochronie Zdrowia, które dotychczas prowadziło postępowania akredytacyjne, wąskiego rozumienia jakości w ochronie zdrowia, a także dominującej koncentracji na szpitalach, z pominięciem znaczenia podstawowej opieki zdrowotnej i ambulatoryjnej opieki specjalistycznej dla jakości całego procesu leczenia.

Wątpliwości budzi podwójna rola Narodowego Funduszu Zdrowia, który oceniałby placówki w procesie, od którego następnie zależałoby kontraktowanie świadczeń. Ustawa miałaby również wprowadzić nowy system odszkodowań za błędy medyczne oraz wewnętrzny system zapewnienia jakości i bezpieczeństwa w szpitalach, obejmujący rejestr zdarzeń niepożądanych, przy czym w proponowanym kształcie mechanizmy te mogą być zbyt słabe, by wprowadzić tzw. system no-fault (wyłączenie odpowiedzialności personelu medycznego za nieumyślne błędy).

Fundusz Medyczny –

Fundusz Medyczny miał doprowadzić do transferu 4 mld zł rocznie z budżetu państwa na cały szereg działań, w tym profilaktykę i dostęp do innowacyjnych terapii, a także inwestycje w infrastrukturę. Z planowanych na 2021 rok środków wydano mniej niż 200 mln zł. I choć na 2022 rok również zaplanowano wydatki na poziomie 4 mld zł, to w projekcie budżetu założono tylko połowę tej kwoty, przy czym rząd deklaruje, że środki z roku ubiegłego „nie przepadają” i mogą zostać wykorzystane w kolejnym. Gros środków przeznaczonych ma być na przekształcenie szpitali w ośrodki opieki długoterminowej oraz modernizację placówek. Nieprzejrzystość, a także brak realizacji podstawowych założeń w pierwszym roku finansowania, każą zachować ostrożność w prognozowaniu skuteczności tych działań.

Dokumenty strategiczne i składka zdrowotna na nowych zasadach +/-

W roku 2021 ukazało się kilka dokumentów o charakterze strategicznym, powstałych w odpowiedzi na wymagania Komisji Europejskiej związane z wydatkowaniem środków unijnych na politykę zdrowotną państwa. Krajowy Plan Odbudowy, Polski Ład czy Zdrowa przyszłość. Ramy strategiczne rozwoju systemu ochrony zdrowia na lata 2021-2027, z perspektywą do 2030 r przedstawiają z różnych perspektyw szerokie diagnozy niedomagań polskiego systemu ochrony zdrowia, rysując dość ogólne ramy ich rozwiązania. Mankamentami tych dokumentów jest brak precyzyjnych priorytetów zdrowotnych oraz nadmierna koncentracja na infrastrukturze i przekształceniach organizacyjnych.

Polski Ład zakłada zwiększenie nakładów na system opieki zdrowotnej do 7 proc. PKB w ciągu 6 lat. Drogą do realizacji powyższego celu mają być m.in. obowiązujące od 2022 r. zmiany zasad obliczania składki zdrowotnej oraz uniemożliwienie odliczania jej części od podatku. Wprowadzone po licznych protestach (w tym przedsiębiorców i Episkopatu) modyfikacje pierwotnych założeń z jednej strony ograniczają progresję, z drugiej – wprowadzają liczne komplikacje w rozliczaniu składek, a część wątpliwości co do wykładni przepisów nie została przed końcem roku wyjaśniona.

Poszukiwanie trwałego, stabilnego i solidarnego finansowania publicznej ochrony zdrowia jest konieczne, wymaga jednak lepszej jakości procesu legislacyjnego oraz jasnej deklaracji korzyści, które obywatele uzyskają kosztem większych obciążeń – w przeciwnym wypadku grozi zwrotem antysolidarystycznym w nastrojach społecznych.

Program Profilaktyka 40 Plus +/-

Profilaktyka 40 Plus to program badań przesiewowych, mający na celu poprawę zdrowotności populacji Polek i Polaków powyżej 40. roku życia. Pakiet obejmuje zestaw podstawowych badań, nieznacznie modyfikowanych odpowiedziami na wypełnioną ankietę zdrowotną. Większość z tych badań bez większych problemów można było dotąd uzyskać u lekarza rodzinnego. Program ma pewien walor edukacyjny, szczególnie biorąc pod uwagę, że niewiele osób wykonuje regularne badania profilaktyczne. Zarazem wzmacnia jednak trend tworzenia ścieżek alternatywnych wobec podstawowej opieki zdrowotnej.

Pilotaże +/-

1 października 2021 r. weszło w życie zarządzenie prezesa NFZ dotyczące prowadzenia w placówkach podstawowej opieki zdrowotnej (POZ) koordynowanej opieki nad pacjentami. Decyzja została podjęta przed zakończeniem pilotażu POZ Plus i wyciągnięciu wniosków, co skrytykowali lekarze rodzinni. Podobne kontrowersje dotyczyły wprowadzenia Krajowej Sieci Onkologicznej (KSO). Wedle założeń jedynie szpitale należące do KSO miałyby udzielać świadczeń w zakresie onkologii finansowanych z NFZ.

Projekt KSO spotkał się z szeroką krytyką środowisk medycznych ze względu na wątpliwości dotyczące efektów pilotażu, modelu finansowania, miejsca realizowania diagnostyki onkologicznej oraz braku mierników jakości leczenia, które określałyby sukces terapii. Ostatecznie pilotaż KSO przedłużono na kolejny rok. Wyhamowała reforma psychiatrii, pomimo zachęcających efektów pilotażu Centrów Zdrowia Psychicznego. Przykłady te ilustrują problem z wykorzystaniem danych i doświadczeń płynących z fazy pilotażowej nowych rozwiązań przy podejmowaniu decyzji systemowych.

Plan dla Chorób Rzadkich +

Po ponad dekadzie przyjęto Plan, który zawiera 37 zadań rozpisanych na lata 2021-2023. Kluczowym elementem jest poprawa dostępności wysokospecjalistycznej diagnostyki oraz powołanie ośrodków eksperckich specjalizujących się w chorobach rzadkich, co pozwoli na sprawniejsze działanie placówek prowadzących tych pacjentów.

Reakcja na protesty medyków i łatanie braków kadrowych –

Protest ratowników oraz tzw. białe miasteczko po raz kolejny ujawniły problemy związane ze strukturą płac w ochronie zdrowia, zatrudnianiem pracowników na umowy cywilnoprawne i negatywnym wpływem wieloetatowości i dużej liczby nadgodzin na jakość i bezpieczeństwo leczenia. Ustawa o minimalnych płacach w ochronie zdrowia, a także porozumienie z ratownikami wydawały się raczej kupowaniem czasu przez Ministerstwo Zdrowia.

Duże kontrowersje wzbudziła przedstawiona w grudniu propozycja zmian wyceny świadczeń fizjoterapeutycznych, prowadząca de facto do ich obniżenia. Grozi to ograniczeniem dostępu do fizykoterapii i fizjoterapii domowej w ramach systemu publicznego oraz „wypchnięciem” kolejnego obszaru terapeutycznego do sfery głównie komercyjnej.

Zapowiedzi zmian w systemie kształcenia, powrót do idei likwidacji stażu na kierunku lekarskim, wprowadzenie tego kierunku do państwowych szkół zawodowych i plany powrotu do liceów pielęgniarskich obrazują głębokość luki kadrowej, a zarazem omijają podstawowe wyzwanie, którym – obok kwestii płacowych – jest niska jakość warunków pracy w polskim systemie ochrony zdrowia.

Restrukturyzacja szpitali +/-

30 grudnia 2021 r. minister zdrowia Adam Niedzielski przedstawił założenia projektu ustawy o modernizacji i poprawie efektywności szpitalnictwa. Ta duża reforma szpitalnictwa zakłada utworzenie Agencji Rozwoju Szpitali, ich oddłużenie, wprowadzenie egzaminów państwowych dla menedżerów szpitali oraz zmiany modelu finansowania i włączenia do sieci szpitali, zachęcające do konsolidacji. Ocena szpitali w kategoriach od A do D zależeć będzie od ich kondycji finansowej. Takie ujęcie pomija rolę Ministerstwa Zdrowia i Narodowego Funduszu Zdrowia, które de facto kształtują zasady „opłacalności” poprzez narzucanie określonych warunków funkcjonowania sektora. Zabrakło też wskazania zasad koordynacji pracy szpitali z lekarzami rodzinnymi i poradniami specjalistycznymi.