Ciągłe „gaszenie pożarów” w UE, ale plusy też znajdziemy. Polityka zagraniczna na tróję z minusem
W skrócie
W 2021 r. Polska zaczęła ponosić finansowe konsekwencje w UE za reformy wymiaru sprawiedliwości, a brak spójnej polityki europejskiej uniemożliwiał złagodzenie sporu. Bezsensowną porażką była sprawa „lex TVN” powodująca kryzys dyplomatyczny w relacjach z USA. Oprócz tego spór o elektrownię Turów przyczynił się do kryzysu w relacjach z Czechami. Pozytywnie należy ocenić skuteczne umiędzynarodowienie i osłabienie kryzysu granicznego, odwilż w relacjach z Francją, rozwijającą się współpracę w ramach Trójkąta Lubelskiego i wsparcie dla Białorusinów.
[Artykuł jest częścią raportu Rząd pod lupą. Ranking polityk publicznych 2021]
Pierwszym kluczowym czynnikiem, który uwarunkował kierunki polityki zagranicznej Polski, było objęcie władzy w USA przez Joe Bidena, który postawił na pierwszym planie relacje z Niemcami kosztem Polski i całego regionu Europy Środkowo-Wschodniej.
Drugą kluczową determinantą polskiej polityki zagranicznej są bezprecedensowe działania Aleksandra Łukaszenki, który dokonał hybrydowego ataku na Polskę. Polegał on na zorganizowaniu na szeroką skalę akcji sprowadzania tysięcy migrantów z Bliskiego Wschodu, którzy mieli nielegalnie dostać się do Polski i wywołać destabilizację. W wyniku tego, że po raz pierwszy w dziejach III RP granica Polski została poważnie zagrożona, musieliśmy zastosować szczególne środki bezpieczeństwa w strefie przygranicznej i prowadzić bardzo intensywne działania dyplomatyczne.
Kryzys graniczny +
Polska włożyła dużo wysiłku w umiędzynarodowienie sprawy kryzysu granicznego. Kluczowe było zaangażowanie polskich dyplomatów w państwach Bliskiego Wschodu, które miało na celu powstrzymanie lotów z bliskowschodnich miast do Mińska. Dzięki temu udało się zmniejszyć tempo napływu uchodźców. Polska zdołała przekonać UE do rozszerzenia sankcji na Białoruś oraz wprowadzić problematykę kryzysu do agendy także ONZ, NATO, RE i OBWE. Pozytywnie należy ocenić cykl wizyt zagranicznych premiera Morawieckiego w kolejnych stolicach państw UE i budowa „koalicji świadomości”. Zamiarem rządu polskiego było przekonanie partnerów unijnych, że kryzys na granicy polsko-białoruskiej nie ma wymiaru tylko lokalnego, ale jest elementem większego wyzwania dla bezpieczeństwa, które stwarza koordynowana polityka Rosji i Białorusi.
Polityka europejska –
Rok 2021 stał pod znakiem zaostrzającego się kryzysu w relacjach z instytucjami UE na tle sporu o niezależność polskiego sądownictwa. Po serii wyroków TSUE podważających przeprowadzone reformy, Komisja Europejska zaczęła wykorzystywać instrumenty finansowe do wymuszania zmian, a Parlament Europejski przyjmował kolejne krytyczne wobec Polski rezolucje. Choć źródłem problemu jest polityka wewnętrzna to dyplomatyczne działania na forum UE nie pomagały w łagodzeniu kosztów.
Fundamentalnym problemem jest niespójność polskiej polityki europejskiej. Z jednej strony mamy duet Morawiecki-Szymański – eurorealistyczny w przekonaniach i asertywny w formie, ale w granicach unijnych „reguł gry”. Z drugiej strony coraz bardziej eurosceptycznego Ziobrę i polityków Solidarnej Polski blokujących zmiany i nawołującymi do konfrontacji wobec UE. Efektem braku spójnej polityki i przekazu jest jej nieskuteczność i dalsze osłabianie pozycji Polski w UE, która musi poświęcać ograniczone zasoby do „gaszenia” pożarów wywołanych przez działania wewnętrzne.
Stosunki bilateralne z kluczowymi państwami +/-
Kosztowny dla polskiej polityki zagranicznej był projekt ustawy „lex TVN”. Weto prezydenta Dudy spowodowało, że ustawa nie wejdzie w życie, a jednym z argumentów była chęć utrzymania dobrych relacji z USA. Choć weto obniżyło koszty polityczne procesu legislacyjnego, to nie można mówić, że je wyeliminowało. Na domiar złego próba załagodzenia reakcji amerykańskich polityków odbyła się poprzez zakup czołgów Abrams, które nie dość, że nie były dla polskiego wojska „towarami pierwszej potrzeby”, to ponadto będą niezwykle kosztowne.
W relacjach polsko-niemieckich rok 2021 również nie był dobry. Odchodząca z urzędu kanclerskiego Angela Merkel nie mogła liczyć na ciepłe pożegnanie z polskimi władzami. Rząd był rozczarowany determinacją Niemiec, które zmierzały do budowy gazociągu Nord Stream 2 oraz do wprowadzenia mechanizmu warunkowości do unijnych funduszy uderzającego w Polskę.
Pozytywem ostatnich miesięcy wydają się próby odbudowy relacji z Francją, których przykładem są rozmowy w sprawie ewentualnego zakupu technologii jądrowej i uzbrojenia czy nowej floty dla PLL LOT. Działania te mogą stanowić swego rodzaju lewar na politykę Niemiec (zwłaszcza w obliczu zmiany rządu w Berlinie na bardziej „jastrzębi”) i na politykę USA.
Konflikt wokół elektrowni w Turowie pogorszył relacje polsko-czeskie. Należy podkreślić, że w samym 2021 r. raczej gaszono pożar, a brak porozumienia wynikał z mało ugodowej postawy Czech. Niemniej do tej sytuacji doprowadziło lekceważenie oczekiwań strony czeskiej na wcześniejszych etapach rozmów. Efektem sporu są niestety także kary, które Polska musi płacić UE za niewykonanie wyroku (jakkolwiek merytorycznie absurdalnego) TSUE w sprawie zatrzymania kopalń.
Mieszane uczucia dotyczą rozwoju inicjatywy Trójmorza. Istotne było podtrzymanie zainteresowania inicjatywą przez administrację Bidena, czemu prezydent USA osobiście dał wyraz podczas ostatniego VI szczytu w Sofii. Niemniej Waszyngton dawał do zrozumienia, że zaangażowanie finansowe USA i jego skala zależą od uprzedniego przystąpienia wszystkich krajów członkowskich do Funduszu Inwestycyjnego 3SI. Oznacza to de facto utrudnienie w tworzeniu finansowych podstaw inicjatywy.
Pozytywnie należy ocenić politykę wschodnią. Owocnie rozwija się współpraca w ramach Trójkąta Lubelskiego, który okazał się szczególnie pomocny w rozmowach o kryzysie migracyjnym oraz dla rozwoju bilateralnych relacji z Ukrainą i Litwą. Warto podkreślić, że z Wilnem wspólnie zorganizowaliśmy bogate obchody z okazji 230. rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 maja.
2021 r. był czasem zaostrzenia relacji z rządem białoruskim, jednak mimo rosnących napięć Polska kontynuowała wsparcie dla Białorusinów poprzez stypendia, wizy czy wsparcie w rozpoczęciu działalności gospodarczej w granicach Rzeczpospolitej. Polska była też inicjatorem rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ, na mocy której ustanowiono specjalny mechanizm monitorowania sytuacji praw człowieka na Białorusi i dokładnego zbadania naruszeń, do jakich doszło od 1 maja 2020 r.
Za cenny gest należy uznać wspólny udział prezydenta Andrzeja Dudy ze Swiatłaną Cichanouską w wirtualnym szczycie demokracji organizowanym przez USA, a także szybką pomoc w uzyskaniu wizy humanitarnej przez biegaczkę Kryscinę Cimanouską, która była zagrożona uwięzieniem na Białorusi po powrocie z Igrzysk Olimpijskich w Tokio. Wciąż jednak wyzwaniem dla polskiej dyplomacji jest uwolnienie z białoruskiego aresztu Andrzeja Poczobuta i Angeliki Borys.
Pozostałe +/-
Polska dyplomacja pod koniec sierpnia, mimo bardzo trudnej sytuacji bezpieczeństwa, skutecznie poradziła sobie z improwizowaną ewakuacją z Afganistanu zarówno Polaków, jak i afgańskich współpracowników i ich rodzin (ok. tysiąca osób), których przyjęto w Polsce „z otwartą przyłbicą”. Polska nie tylko zabrała własnych współpracowników, ale pomogła także w ewakuacji innym państwom, co było sukcesem wizerunkowym.
2021 r. był jednym z najambitniejszych pod względem pomocy udzielanej innym państwom. Dotyczyła ona głównie walki z pandemią COVID-19. Wiele placówek zagranicznych aktywnie zaangażowało się w pomoc humanitarną dla krajów Partnerstwa Wschodniego, Bałkanów Zachodnich i innych. Pomoc polegała na organizowaniu konwojów humanitarnych, przekazywaniu paczek. Polska podarowała także w ramach pomocy międzynarodowej sprzęt medyczny, leki, a przede wszystkim szczepionki dla krajów potrzebujących.
Na koniec należy wspomnieć, że dużym minusem był brak corocznego exposé szefa MSZ. Było to pierwsze tego typu zerwanie tradycji, trwającej dotąd nieprzerwanie od początku II RP.
Publikacja nie została sfinansowana ze środków grantu któregokolwiek ministerstwa w ramach jakiegokolwiek konkursu. Powstała dzięki Darczyńcom Klubu Jagiellońskiego, którym jesteśmy wdzięczni za możliwość działania.
Dlatego dzielimy się tym dziełem otwarcie. Ten utwór (z wyłączeniem grafik) jest udostępniony na licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa 4.0 Międzynarodowe. Zachęcamy do jego przedruku i wykorzystania. Prosimy jednak o podanie linku do naszej strony.
Marcin Kędzierski
Paweł Musiałek