Współpraca z USA ponad partnerstwo ze Wschodem? Polityka zagraniczna na czwórkę z minusem

Kontrowersje wzbudził tryb zamykania granic Polski w czasie rozwoju pandemii COVID-19, pochwalić należy natomiast akcję sprowadzania Polaków do kraju. Polsce udało się wykonać kolejne kroki na drodze do zacieśnienia współpracy z USA, aczkolwiek dyplomacja za mało wysiłku włożyła w stworzenie dobrego otwarcia w relacjach z nowym prezydentem Joe Bidenem. Polska aktywnie odpowiedziała na powyborczy kryzys na Białorusi, doprowadzając też do pewnej poprawy w relacjach z Ukrainą. Ważnym przełomem była wizyta prezydenta Francji w Polsce i ożywienie współpracy w ramach Trójkąta Weimarskiego. Nowego otwarcia zabrakło natomiast w Partnerstwie Wschodnim, mimo podejmowanych przez Warszawę prób.

Rok 2020 również w polityce zagranicznej upłynął pod znakiem pandemii COVID-19, która nie tylko stała się głównym wyzwaniem na arenie międzynarodowej, ale także utrudniła prowadzenie tradycyjnych działań dyplomatycznych, ograniczając je do sfery wirtualnej. Z innych istotnych wydarzeń warunkujących politykę zagraniczną wskazać należy sfałszowane wybory prezydenckie na Białorusi, które doprowadziły do wielomiesięcznych protestów społecznych przeciw reżimowi Aleksandra Łukaszenki, wybory w Stanach Zjednoczonych, a także konflikt zbrojny pomiędzy dwoma państwami uczestniczącymi w Partnerstwie Wschodnim: Armenią i Azerbejdżanem. W polityce krajowej znaczącą rolę odegrały z kolei wybory prezydenckie, rekonstrukcja rządu, która przyniosła zmianę ministra spraw zagranicznych, a także wewnątrzkoalicyjne tarcia, skutkujące czasem podporządkowaniem polityki zagranicznej wymogom krajowej rozgrywki.

Poniższy rozdział (oraz ocena) nie obejmuje polityki europejskiej, przedstawionej w niniejszej publikacji osobno.

[PRZECZYTAJ PUBLIKACJĘ CENTRUM ANALIZ KJ – RZĄD POD LUPĄ 2020]

Polska wobec pandemii COVID-19 +

Pandemia COVID-19 okazała się największym tegorocznym wyzwaniem dla polskiego państwa w wielu obszarach. Niefortunne było zamknięcie granic na początku marca, niekonsultowane z sąsiadującymi państwami, co sprowokowało pretensje państw bałtyckich, których obywatele z dnia na dzień utracili możliwość powrotu. Udaną inicjatywą była natomiast akcja #LOTdoDomu, która pozwoliła na sprowadzenie do kraju ponad pięćdziesięciu tysięcy Polaków, którzy znajdowali się poza granicami w momencie ich zamykania.

Polska aktywnie zaangażowała się również w pomoc innym krajom, które ucierpiały na skutek pandemii. Do sierpnia wartość tej pomocy przekroczyła 400 mln zł, a jej beneficjentami były między innymi państwa Bałkanów Zachodnich (na które Polska zaczęła zwracać baczniejszą uwagę, przystępując do procesu berlińskiego w 2018 r.) czy Białoruś.

Polska wobec kryzysu białoruskiego +

Wobec kryzysu wywołanego sfałszowanymi wyborami na Białorusi Polska starała się działać dwutorowo: z jednej strony zwiększać międzynarodową presję na reżim Łukaszenki, zarówno wykorzystując formaty regionalne (oświadczenia ministrów SZ Trójkąta Weimarskiego i Trójkąta Lubelskiego), jak i apelując o nadzwyczajny szczyt Unii Europejskiej poświęcony tej sprawie, z drugiej zaś okazywać wsparcie protestującemu białoruskiemu społeczeństwu, pomagać poszkodowanym, ułatwiać przekraczanie granicy, oferować wsparcie dziennikarzom czy organizacjom pozarządowym wspierającym społeczeństwo obywatelskie na Białorusi. Przygotowano też program „Poland.Business Harbour” ułatwiający relokację do Polski firmom z branży IT. Działania te należy ocenić pozytywnie, choć ostateczna reakcja Unii Europejskiej, o którą Polska apelowała, nadeszła późno, a jej skala nie była satysfakcjonująca. Odpowiedź na białoruski kryzys premier konsultował z przedstawicielami klubów parlamentarnych, co było rzadkim przypadkiem wypracowywania reakcji w porozumieniu ze wszystkimi siłami politycznymi.

Relacje polsko-amerykańskie +
9 listopada prezydent Duda podpisał umowę o wzmocnionej współpracy obronnej (EDCA), finalizując tym samym dążenia strony polskiej do zwiększenia obecności amerykańskich żołnierzy na terytorium Polski. Porozumienie to, z którym czytelnik może zapoznać się bardziej szczegółowo w rozdziale poświęconym polityce obronnej, należy ocenić pozytywnie – Polsce udało się osiągnąć cel, mimo niekorzystnego trendu stopniowego ograniczania zagranicznego zaangażowania militarnego USA. Innym osiągnięciem było podpisanie umowy międzyrządowej o współpracy w rozwoju „Programu polskiej energetyki jądrowej” oraz cywilnego przemysłu jądrowego w Polsce – jest to kolejny krok we współpracy między obydwoma państwami w zakresie polityki energetycznej.

Docenić można również ostrożność polskiego rządu po pojawieniu się sugestii, że część amerykańskich żołnierzy wycofywanych z Niemiec mogłaby trafić do Polski. Rząd podkreślał, że ograniczenie zaangażowania militarnego USA w Niemczech jest złą wiadomością dla Sojuszu, ale Polska mogłaby rozważyć przyjęcie żołnierzy, gdyby nie było innego sposobu na zatrzymanie ich w Europie. Starano się w ten sposób uniknąć ustawienia Polski wraz z USA w opozycji do pozostałych państw Unii Europejskiej.

Niepokojąca była natomiast reakcja Warszawy na wynik wyborów w USA. Strona polska, nie bacząc na fakt, że nowa administracja może okazać się dla niej mniej przychylna, nie starała się nawiązać relacji z nowym prezydentem, przeciwnie, zachowywała się, jakby w myśl popularnych teorii spiskowych wybory pozostawały wciąż nierozstrzygnięte. Taka linia postępowania z pewnością nie ułatwi przyszłych relacji z Joe Bidenem i jego administracją, zwłaszcza że polski rząd był wcześniej uznawany za bliskiego sojusznika Donalda Trumpa.

Polityka wschodnia +/-
W relacjach z Rosją trwa impas. Godna odnotowania była zdecydowana reakcja strony polskiej na fałszywą narrację Władimira Putina o polskiej współodpowiedzialności za wybuch wojny. Andrzej Duda zrezygnował z obecności na Światowym Forum Holocaustu (gdzie Putin miał przedstawić swoje tezy, a polski prezydent nie otrzymał możliwości przemawiania), zaś polska dyplomacja za pomocą ogólnoświatowej akcji medialnej tłumaczyła nasze racje. W efekcie zachodnie media pisały głównie o fałszowaniu historii przez Putina, co należy uznać za polski sukces.

Nowa administracja prezydenta Zełenskiego na Ukrainie niestety nie okazała się dla Polski zdecydowanie lepszym partnerem niż poprzednia. Można wprawdzie odnotować pewną poprawę nastroju, która uwidoczniła się podczas całkiem udanej wizyty prezydenckiej w Kijowie (Ukraina zapowiedziała podpisanie porozumienia z Polską dotyczącego szkolnictwa dla polskiej mniejszości, o co Warszawa zabiegała; podpisano też umowę dot. wspólnego wydobywania paliw kopalnych na Ukrainie pomiędzy PGNiG i ERU), jednak relacje obydwu państw wciąż są dalekie od przełomu, a polityka historyczna łatwo może doprowadzić do pogorszenia, czego dobitnym przykładem była sprawa tablicy w Monasterzu upamiętniającej poległych członków UPA. Tablica została zniszczona przez wandali, a następnie odnowiona przez Polskę, ale ze zmienioną inskrypcją. Ta zmiana doprowadziła do kryzysu w relacjach z Kijowem (m.in. Ukraina uzależniła dalsze polskie ekshumacje na swoim terytorium od przywrócenia tablicy z pierwotną treścią).

Trójkąt Weimarski, Trójmorze, Partnerstwo Wschodnie +/-

Na początku tego roku udało się przełamać impas w relacjach z Francją – prezydent Macron w końcu odwiedził Warszawę. Za tą wizytą poszło też pewne odmrożenie współpracy w ramach Trójkąta Weimarskiego. W październiku doszło do pierwszego po blisko czteroletniej przerwie spotkania ministrów SZ państw Trójkąta.

Mimo pandemicznych ograniczeń, odbył się piąty już szczyt Trójmorza, tym razem w Tallinnie. Zabrakło jednak zdecydowanego kroku naprzód, porównywalnego z powołaniem Funduszu Inwestycyjnego Inicjatywy Trójmorza. Dlatego po raz kolejny należy ocenić Trójmorze jako format o niewykorzystanym potencjale.

Do dotychczasowych problemów Partnerstwa Wschodniego dołączył w tym roku szereg poważnych kryzysów, by wymienić tylko niepokoje na Białorusi i wojnę pomiędzy Azerbejdżanem i Armenią. Przyszłość tego formatu pozostaje niejasna. Polska starała się szukać nowego kształtu współpracy podczas oficjalnych spotkań z przedstawicielami Francji czy Holandii, poświęconych właśnie PW. Okazało się jednak, że ożywienie formatu może być trudne ze względu na spadające zainteresowanie w państwach Europy Zachodniej.