Witamy na stronie Klubu Jagiellońskiego. Jesteśmy niepartyjnym, chadeckim środowiskiem politycznym, które szuka rozwiązań ustrojowych, gospodarczych i społecznych służących integralnemu rozwojowi człowieka. Portal klubjagiellonski.pl rozwija ideę Nowej Chadecji, której filarami są: republikanizm, konserwatyzm, katolicka nauka społeczna.

Zachęcamy do regularnych odwiedzin naszej strony. Informujemy, że korzystamy z cookies.

Wychodzą na jaw mankamenty Ustawy 2.0. Polityka szkolnictwa wyższego na trójkę

Rok akademicki 2019/2020 był okresem wytężonych prac nad wdrażaniem reformy nauki i szkolnictwa wyższego z 2018 r., które ujawniły pewne mankamenty nowych regulacji. Nadal obawy środowiska akademickiego budzą skutki przyszłej oceny działalności naukowej, mającej kluczowy wpływ na sytuację poszczególnych instytucji. Nie udało się przygotować kompleksowych zmian w Polskiej Akademii Nauk. Wybuch pandemii COVID-19 wymusił zaś konieczność dodatkowych zmian, ale także pokazał wartość autonomii akademickiej pozwalającej na działania dostosowawcze. Na tle cięć w wielu obszarach finansów publicznych, utrzymano finansowanie nauki i szkolnictwa wyższego.

[PRZECZYTAJ PUBLIKACJĘ CENTRUM ANALIZ KJ – RZĄD POD LUPĄ 2020]

Wdrażanie Ustawy 2.0 +/-

Pierwszy rok rządu po wyborach (15.11.2019-15.11.2020) stanowił, przynajmniej do końca omawianego okresu, kontynuację wdrażania reformy pn. Konstytucji dla Nauki lub Ustawy 2.0. W drugim rządzie Mateusza Morawieckiego ministrem nauki i szkolnictwa wyższego ponownie został Jarosław Gowin, jednak na skutek braku porozumienia z Jarosławem Kaczyńskim w sprawie przeprowadzenia wyborów prezydenckich z początkiem kwietnia 2020 r. podał się do dymisji. Następcą został Wojciech Murdzek, który kontynuował dotychczasową politykę. Wyraźną zmianę przyniosła natomiast jesienna rekonstrukcja rządu i powołanie Przemysława Czarnka na stanowisko ministra edukacji i nauki (choć sam urząd, MNiSW, pozostał, a scalenie z MEN ma nastąpić w 2021 roku).

Wdrażana reforma z pewnością wymaga pewnych korekt. Dotyczy to zarówno poprawy szczegółowych regulacji (np. zasad pobierania świadczeń z Funduszu Pomocy Materialnej czy prawa uczelni do zawężania wymogów na stanowisko profesora uczelni), jak i kwestii kluczowych (choćby podejścia do ewaluacji niektórych dyscyplin). Pandemia wpłynęła częściowo na te działania, dając z jednej strony możliwość zyskania czasu na analizę i korekty poprzez przesunięcie wielu terminów, z drugiej zaś wymuszając szybsze wdrożenie rozwiązań cyfrowych w samym kształceniu czy zarządzaniu uczelniami. W tym miejscu warto zwrócić uwagę na wdrażanie zintegrowanego systemu informacji o nauce i szkolnictwie wyższym (z POL-on na czele), który może stać się narzędziem analitycznym dla prowadzenia w tym obszarze polityki publicznej w duchu evidence-based. Na razie służy przede wszystkim statystyce publicznej (GUS), podziałowi środków budżetowych i przygotowaniu ewaluacji nauki.

Polska Akademia Nauk –

Jarosław Gowin na samym początku reformy zapowiedział m.in. prace nad zmianami w Polskiej Akademii Nauk. Reforma dotknęła bowiem PAN jedynie pośrednio poprzez wpływ na jej instytuty w zakresie m.in. ewaluacji nauki, kształcenia doktorantów, uprawnień do nadawania stopni naukowych czy podziału środków finansowych. Zmiany nie objęły jednak Akademii jako całości, tj. relacji instytutów i korporacji uczonych tworzących PAN. Założenia zmian w Akademii przygotował w maju 2020 r. Komitet Polityki Naukowej przy ministrze, co jednak wywołało konsternację w prezydium PAN, planującym własne prace i konsultacje środowiskowe. Dopiero w grudniu 2020 r. udało się podjąć rozmowy KPN i PAN nt. prac nad reformą Akademii. Potrzebne dla rozwoju instytutów PAN zmiany organizacyjne znowu będą więc opóźnione.

Finansowanie +/-

Za jedną z istotnych słabości Ustawy 2.0 uznaje się niedostateczny wzrost nakładów na naukę. Należy jednak zaznaczyć, że zapewnione wyższe finasowanie nauki i szkolnictwa wyższego w wysokości 1,28% PKB, przyjęte na rok 2020, udało się utrzymać także w sytuacji pandemii. Utrzymany ma być także planowany wzrost wynagrodzeń dla nauczycieli akademickich i badaczy z PAN. Część wsparcia dla uczelni publicznych (w tym tzw. uczelni badawczych) i Sieci Łukasiewicz (grupującej państwowe instytuty badawcze) z przeznaczeniem na inwestycje przekazano poprzez emisję obligacji Skarbu Państwa o wartości 2,9 mld zł. Natomiast w maju, w związku z przeciwdziałaniem skutkom pandemii, subwencja dla szkół wyższych została jednorazowo uzupełniona o 256 mln zł.

Ocena parametryczna i listy czasopism –

Ewaluacja nauki w oparciu o dyscypliny naukowe (a nie jak dotychczas jednostki organizacyjne, zwykle wydziały) to jeden z kluczowych i budzących duże emocje elementów reformy z 2018. Nie powinno to dziwić, skoro kategoria naukowa będzie decydowała nie tylko np. o uprawnieniach do doktoryzowania i finansowaniu badań, ale także poziomie autonomii programowej przy tworzeniu studiów. Jako podstawowe zarzuty względem ewaluacji wskazuje się niedostosowanie kryteriów do specyfiki części dyscyplin oraz zmianę reguł w trakcie gry, gdyż zasady oceny działalności naukowej w latach 2017-2020 wprowadzono w październiku 2018. Najwięcej uwag zgłaszają przedstawiciele nauk humanistycznych i społecznych, wskazując na specyfikę publikacyjną dyscyplin w czasopismach nieindeksowanych w głównych światowych bazach, a przez to niżej punktowanych. Warto jednak zauważyć, że dla tych dyscyplin przyjęto korzystniejszą punktację dla monografii i rozdziałów, a konkurencja odbywa się w ramach danej dyscypliny.

Pod koniec grudnia 2019 opublikowano zaktualizowane listy czasopism i wydawnictw punktowanych, które uwzględniły zarówno nowe tytuły i wydawnictwa, jak i zmianę punktacji względem wcześniejszych wykazów. W przypadku czasopism przypisanych do różnych dyscyplin, gdzie poszczególne zespoły zaproponowały uprzednio różne punktacje, w większym stopniu uwzględniono punktację z dyscypliny wiodącej, gdy była korzystniejsza dla danego czasopisma. Pomimo korekt listy nadal są przedmiotem krytyki ze względu na brak dostatecznej przejrzystości procesu ich tworzenia. Nowy minister zapowiedział zaś zwiększenie punktacji dla krajowych czasopism humanistycznych i społecznych, co budzi obawy o arbitralność kolejnych zmian. O ile korekta zasad parametryzacji czy tworzenia samych list powinna być rozważona, to zapowiedzi dowartościowania lokalnych czasopism podważają zaufanie do prowadzonej dotychczas polityki narzucającej umiędzynarodowienie (zwłaszcza że w Polsce jest rekordowo wiele czasopism).

W obliczu pandemii +

Pandemia COVID-19 mocno wpłynęła na działania państwa w obszarach większości polityk publicznych, również szkolnictwa wyższego i nauki. Obok wytycznych sanitarnych i epizodycznych zmian prawnych (np. przesunięcia terminów sprawozdań) w okresie przymusowego zamknięcia lub przeniesienia do sieci większości aktywności społecznych, podjęto szereg działań regulacyjnych, które w dużej części zostaną utrzymane po pandemii, np. dopuszczono działania online i zwiększono wymiar kształcenia zdalnego. Warto podkreślić, że pozostawiono szeroką swobodę autonomicznym uczelniom w przyjęciu rozwiązań adekwatnych do specyfiki kształcenia, struktury czy kultury organizacyjnej. Większość uczelni dobrze skorzystała z tych możliwości, nie tylko dostosowując sposoby kształcenia do specyfiki studiów, ale i np. przeprowadzając zdalnie wybory władz na nową kadencję.

Z istotnych zmian należy wskazać słuszne przedłużenie terminów wdrażania kolejnych etapów reformy, w tym m.in. ewaluacji nauki, regulacji dotyczących uprawnień akademickich czy przeprowadzenia konkursu w programie „Regionalna Inicjatywa Doskonałości”. W ramach wsparcia o charakterze antykryzysowym, obok zwiększania subwencji, m.in. uelastyczniono korzystanie przez uczelnie z otrzymanych obligacji, w obszarze wsparcia studentów i doktorantów zmieniono zasady spłat kredytów studenckich, a części uczelni zwiększono dotację na pomoc materialną. MNiSW wspólnie z rektorami z Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich powołało zespoły regionalne monitorujące sytuację w uczelniach. Zarazem podjęto różne działania mające włączyć krajowy potencjał badawczy i rozwojowy w działania na rzecz zwalczania COVID-19 poprzez programy Narodowego Centrum Nauki, Narodowego Centrum Badań i Rozwoju czy Narodowej Agencji Wymiany Akademickiej. Natomiast dopiero z końcem czerwca powołano zespół doradczy pod kierunkiem prezesa PAN, lecz jego wpływ na szeroko rozumianą politykę państwa w przeciwdziałaniu pandemii pozostał znikomy.

Działanie sfinansowane ze środków Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018-2030. Ten utwór (z wyłączeniem grafik) jest udostępniony na licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa 4.0 Międzynarodowe. Zachęcamy do jego przedruku i wykorzystania. Prosimy jednak o zachowanie informacji o finansowaniu artykułu oraz podanie linku do naszej strony.