Wyborów w maju nie będzie. Niekonstytucyjna bomba nie przestaje tykać

Wyborów w maju najprawdopodobniej nie będzie. Wypowiedzi ministrów Maksymowicza i Emilewicz to de facto zapowiedź gotowości partii Jarosława Gowina do ich zablokowania. To dobra informacja. Nie unieważnia ona jednak konieczności cofnięcia zmian w Kodeksie Wyborczym. Z szansy uratowania nas przed kryzysem ustrojowym po wyborach zdezerterował zdominowany przez opozycję Senat. Przesunięcie wyborów to niestety tylko „opóźnienie zapłonu” bomby, jaką podłożono pod wiarygodność i pewność werdyktu wyborczego. Po przełożonych wyborach zapałkę przyłoży ta strona, której będzie to na rękę.   

W poniedziałek 30 marca minister rozwoju Jadwiga Emilewicz oraz wiceminister nauki i szkolnictwa wyższego Wojciech Maksymowicz, dwoje polityków reprezentujących Porozumienie Jarosława Gowina, publicznie wyrazili swoje wątpliwości co do możliwości zorganizowania wyborów w maju. Choć sceptycyzm dotyczący szans na przeprowadzenie głosowania w maju w obozie władzy nie ogranicza się do polityków Porozumienia, to te wypowiedzi mają podwójne znaczenie. Należy je traktować de facto jako publiczną zapowiedź tego, że w ostateczności ugrupowanie wicepremiera będzie gotowe blokować wybory na wiosnę. To sygnał „na wszelki wypadek”. Raczej takiej konieczności nie będzie, bo niestety zgodnie z zapowiedziami ministra Szumowskiego powinniśmy spodziewać się raczej eskalacji zachorowań. Konieczność przełożenia wyborów będzie niebawem oczywista dla wszystkich.

Niestety, nie unieważnia to problemów wynikających z dołączenia do przepisów „tarczy antykryzysowej” zmian w przepisach wyborczych. Niestety, opozycja zbagatelizowała problem i nie wykorzystała szansy na wyplenienie wirusa nielegalności z polskiego prawa wyborczego. Pozostaje wątła nadzieja, że w samym obozie władzy dojdzie do autorefleksji.

Senat mógł zdecydować, że złoży „tarczę antykryzysową” jako własne przedłożenie bez zmian i autorskich poprawek – wyłącznie z usunięciem „nocnej wrzutki” zmieniającej w sposób niezgodny z konstytucją prawo wyborcze. Projekt sejmowy powinien zostać wówczas zamrożony na prawie miesiąc, na co rządzący nie mogliby sobie pozwolić. Niestety, przeważyła opcja „licytowania” się opozycji z obozem rządzącym na gospodarcze rozwiązania, o które uzupełniona zostanie sejmowa wersja „tarczy”. Tym samym – Senat dobrowolnie zrezygnował z „guzika atomowego”. Niezbędna poprawka wykreślająca z pakietu zmiany w Kodeksie może zostać potraktowana przez większość w Sejmie tak, jak i pozostałe, i po prostu zostać odrzucona. Wszak „zmiany w kodeksie wyborczym niewiele zmieniają” – jak skonkludował uważany za jednego z najbardziej światłych senatorów opozycji Marek Borowski.

Bomba z opóźnionym zapłonem

Skoro nawet opozycja zlekceważyła zagrożenia związane ze zmianą Kodeksu Wyborczego – trudno uwierzyć, że na wycofanie się ze zmiany zdecyduje się obóz rządzący. Dopóki nie zobaczymy głosowania, w którym rządzący rezygnują z nieszczęsnych przepisów, dopóty należy alarmować o ich potencjalnych tragicznych skutkach.

Przesunięcie wyborów nie unieważnia bowiem zarzutów niekonstytucyjności przepisów zmieniających Kodeks. Po pierwsze, w wykładni Trybunału Konstytucyjnego „sześć miesięcy przed wyborami” oznacza nie „dzień głosowania”, ale „proces wyborczy” – a więc czas od ogłoszenia terminu wyborów. Ten trwa, więc de facto mamy do czynienia ze zmianą prawa w trakcie wyborów, zmianą reguł w trakcie gry. Przesunięcie wyborów przez wprowadzenie stanu nadzwyczajnego to zaś  – w opiniach konstytucjonalistów, które przywoływaliśmy oraz w nieoficjalnych wypowiedziach przedstawicieli Krajowego Biura Wyborczego –  jedynie „zawieszenie” procedur wyborczych i ich wznowienie za jakiś czas, a nie rozpoczynanie wyborów od nowa po ustaniu ewentualnego stanu klęski żywiołowej lub stanu wyjątkowego. O zmianie terminu w toku wspartej przez opozycję zmiany Konstytucji (wówczas moglibyśmy myśleć o „restarcie” procesu wyborczego, a nie jego „zatrzymaniu”) – po wydarzeniach piątkowej nocy chyba możemy zapomnieć.

Po drugie, poza kwestią karencji żywe pozostają jeszcze inne zarzuty – dyskryminacji wyborców ze względu na wiek, złamania zasady trzech czytań czy Regulaminu Sejmu. Każdy z tych problemów może być w praktyce przesłanką orzeknięcia niekonstytucyjności przez Trybunał Konstytucyjny lub stwierdzenia nieważności wyborów przez Sąd Najwyższy.

Co to oznacza w praktyce? Że obie strony politycznego sporu – obawiam się, że z pełną świadomością – chcą dziś uczynić ze zmian w Kodeksie Wyborczym swoistą bombę z opóźnionym zapłonem. Zapałkę przyłoży ten, w czyim będzie to interesie.

Dwa czarne scenariusze

Rozpatrzmy dwa scenariusze. W obu we wtorek po Wielkanocy rząd ogłasza trzydziestodniowy stan klęski żywiołowej. Kadencja prezydenta Dudy przedłużona jest do początku grudnia. Wybory – po dodaniu 120 dni do kalendarza wyborczego – odbywają się w pierwszej połowie września.

W pierwszym scenariuszu Andrzej Duda wygrywa wybory w pierwszej turze. Opozycja przypomina sobie wszystkie zarzuty, które dziś formułuje i zalewa Sąd Najwyższy skargami na nieważność wyborów – w tym tymi naprawdę fundamentalnymi, wynikającymi z tak proceduralnej, jak i materialnej wadliwości „nocnej wrzutki”. Jeśli Sąd Najwyższy odrzuci te skargi – opozycja przyjmuje narrację, że o ważności wyborów orzekła „pisowska” Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych złożona z nominatów tzw. neo-KRS (przypomnijmy, że będzie się to działo już po wyborze nowego Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego). Uruchamia znany i lubiany scenariusz „ulica i zagranica” – tym razem mając niestety rację co do tego, że uchybienia były naprawdę poważne. Wpisze się w ten ton pewnie któraś z instytucji międzynarodowych, choćby misja obserwacyjna OBWE. Wątpliwości związane z prawidłowości procedur wyborczych w Polsce staną się realnym problemem dla polskiej dyplomacji i samego prezydenta Dudy. Kolejne lata miną opozycji już nie na podważaniu moralnego prawa prawicy do rządzenia w Polsce, ale negowaniu uczciwości procesu wyborczego.

W drugim scenariuszu mamy niespodziankę – w efekcie pogorszenia się nastrojów społecznych Andrzej Duda przegrywa z nominatem opozycji. Co się wówczas dzieje? Opozycja nie ma wówczas wątpliwości co do prawidłowości procesu wyborczego. Nie może ich podnosić sam przegrany – wszak to on podpisał „tarczę antykryzysową” wraz z przepisami wyborczymi. Wtedy na scenę wkracza któryś z innych kandydatów – dajmy na to Marek Jakubiak. To on kieruje protesty do Sądu Najwyższego. Sąd Najwyższy, mniej pewny swego niż w poprzednim scenariuszu, decyduje się skierować pytania prawne o zgodność przepisów Kodeksu Wyborczego do Trybunału Konstytucyjnego. A Trybunał, w całym splendorze swojej niezależności od pozostałych władz i polityków, postanawia… podtrzymać swoją praktykę orzeczniczą sprzed „dobrej zmiany”. Uznaje, zgodnie zresztą z prawdą, że „nocna wrzutka” była niekonstytucyjna. Wygrane przez opozycję wybory okazują się nieważne. Nie muszę chyba pisać, co dzieje się na ulicach.

***

Te dwa scenariusze miałem na myśli twierdząc, że w efekcie tzw. „nocnej wrzutki” wojna polsko-polska wybuchnie niebawem z siłą, jakiej w III RP nie obserwowaliśmy. Przesunięcie wyborów nie unieważnia tego ryzyka, a jedynie usuwa je na chwilę z pola zainteresowania opinii publicznej.

Political fiction? Zazdroszczę optymizmu. Obie wersje wydarzeń są po prostu prognozą tego, co może się stać, gdy pozostając w warunkach radykalnej polaryzacji dopuścimy do niekonstytucyjnej zmiany prawa wyborczego, które wyznacza przecież najbardziej podstawowe zasady demokratycznej gry. Dziś realistyczne spojrzenie każe skonkludować, że po dezercji opozycji pozostaje nam tylko liczyć na autorefleksję w obozie władzy, która być może zobaczy, że to jednak o jeden most za daleko.