Witamy na stronie Klubu Jagiellońskiego. Jesteśmy niepartyjnym, chadeckim środowiskiem politycznym, które szuka rozwiązań ustrojowych, gospodarczych i społecznych służących integralnemu rozwojowi człowieka. Portal klubjagiellonski.pl rozwija ideę Nowej Chadecji, której filarami są: republikanizm, konserwatyzm, katolicka nauka społeczna.

Zachęcamy do regularnych odwiedzin naszej strony. Informujemy, że korzystamy z cookies.

Pakiet antykryzysowy to dopiero początek. Musimy być gotowi na walkę o wiarygodność gospodarczą

Najważniejsze będzie zrekompensowanie tylu strat, by sektor prywatny utrzymał zdolność do szybkiego restartu aktywności, gdy epidemia minie. Najlepiej bardzo szybkiego restartu. Nie łatwo wyczuć, gdzie znajduje się ta linia. Przedstawiony pakiet antykryzysowy to dobry początek, ale rząd już teraz musi szykować kolejne scenariusze działań. Nie wiemy, czy epidemia minie za dwa miesiące czy za rok. Jednak już teraz  jesteśmy w stanie stwierdzić, że pewna część gospodarki dozna trwałego uszczerbku. Z Ignacym Morawskim, ekonomistą i założycielem serwisu SpotData, rozmawia Jakub Kucharczuk.

Premier Morawiecki zapowiedział w środę bezprecedensowy w skali pakiet antykryzysowy. Czy zapowiedziane środki wystarczą do utrzymania stabilności polskiej gospodarki?

Pakiet antykryzysowy jest na tyle duży, że pozwoli ochronić przez pewien czas wiele firm i pracowników przed skutkami kryzysu, który pojawił się już teraz. Z makroekonomicznego punktu widzenia zapowiedzi rządu to na pewno dobry początek. Choć uważam, że struktura pakietu powinna być inna – bardziej nastawiona na szybką pomoc firmom, których przychody spadły o 50-100%, a nie na ogólne mechanizmy pomocowe dla wszystkich firm. Na te drugie przyjdzie czas za kilka tygodni.

Sam pakiet zawiera wiele istotnych elementów i będzie miał znaczący wpływ na ochronę wielu firm. Oczywiście trudno oceniać szczegóły, bo wciąż jeszcze nie wiemy, na jakich zasadach będzie przyznawana pomoc pracodawcom lub pracownikom. Na to prawdopodobnie musimy poczekać do opublikowania projektów ustaw, które mają być procedowane w przyszłym tygodniu.

Najmocniej wybrzmiało 212 miliardów złotych, które ma sfinansować pięć pakietów wsparcia. Pojawiła się jednak krytyka, że duża ich część będzie stanowić działania polityki monetarnej. Prawdziwe pieniądze nie popłyną do przedsiębiorców tak wartkim strumieniem.

Pakiet składa się z instrumentów budżetowych (z których będą finansowane m.in. dopłaty do pensji) oraz z instrumentów kredytowych (to m.in. gwarancje kredytowe, pożyczki czy też instrumenty finansowe Polskiego Funduszu Rozwoju). Nie oceniałbym, które z tych instrumentów są ważniejsze. W obecnej sytuacji prolongata kredytów jest jednym z najważniejszych wyzwań. Istotą kryzysu epidemicznego jest prawie natychmiastowe zatrzymanie dochodów wielu przedsiębiorstw, którzy nie są w stanie uregulować swoich zobowiązań. Główną rolą państwa powinna być więc pomoc przy restrukturyzacji tych zobowiązań, branie części z nich na siebie (np. tych związanych z wynagrodzeniami). Niektóre może wziąć na siebie sektor bankowy (oczywiście również w części państwowy), umożliwiając tym samym chociażby wakacje kredytowe.

Przedstawiony pakiet dotyczy całej gospodarki. Tymczasem wiemy, że (przynajmniej obecnie) największe problemy dotknęły kilku branż. Czy mogą się spodziewać szczególnego traktowania?

Cześć fiskalna pakietu jest na razie przedstawiona w dużych ogólnikach. Na konferencji premiera nie usłyszeliśmy nic o firmach, które z dnia na dzień straciły 100% swoich dochodów. Dotyczy to branży turystycznej, sportowej, transportowej czy eventowej. Wydaje się, że to największy mankament zaproponowanych rozwiązań, bo firmom z tych branż nie pomoże częściowa dopłata do pensji w sytuacji, gdy ich działalność została sparaliżowana lub przynajmniej mocno ograniczona na wiele miesięcy.

Firmy (jeżeli oczywiście były stabilne finansowo), którym dochód spadł o 30 lub 40%, prawdopodobnie przetrwają najbliższe dwa miesiące. Jednak przedsiębiorstwa, które straciły cały dochód, potrzebują zdecydowanie większej i natychmiastowej pomocy ze strony państwa, jeżeli chcemy, żeby błyskawicznie nie upadły. Co najgorsze, perspektywy dla tych firm również nie są najlepsze – nawet jeżeli optymistyczny scenariusz zakłada, że uda się zahamować pandemię w kwietniu lub w maju, to wiele miesięcy upłynie, zanim ludzie znów zaczną podróżować lub uczestniczyć w imprezach masowych. Pewna część gospodarki dozna więc trwałego uszczerbku.

Mam nadzieję, że dzisiejsze zapowiedzi rządu to dopiero początek. Była presja szybkiego zaproponowania rozwiązań antykryzysowych i przedstawienia ich opinii publicznej, ale zapewne w najbliższych tygodniach rząd będzie pracował nad kolejnymi rozwiązaniami i należy się spodziewać tych bardziej szczegółowych.

Czy nie jest to najlepszy moment na poluzowanie kryteriów długu?

Myślę, że żadne ograniczenia długu w obecnej sytuacji nie są wiążące. Wszyscy zdają sobie sprawę, że sytuacja jest wyjątkowa. Unia Europejska zasygnalizowała, że nie zastosuje reguł fiskalnych dla działań dotyczących łagodzenia skutków gospodarczych pandemii i na poziomie krajowym pewnie będzie to samo. Formalnie mamy kilka ograniczeń, które można ominąć dwojako. Albo zmienić prawo (co wiązałoby się również z nowelizacją konstytucji), albo stworzyć fundusze obchodzące właściwy budżet państwa, na co elastyczne prawo finansów publicznych pozwala. Nie przejmowałbym się więc w tym momencie ograniczeniami wynikającymi z tych reguł, ale oczywiście w optymalnym scenariuszu rząd powinien rozwiązać to w uporządkowany prawnie sposób, aby nie pogłębiać chaosu, a przede wszystkim nie osłabiać zaufania inwestorów. W najbliższych miesiącach będzie nam to niezwykle potrzebne.

Czy jest zatem możliwe, aby w tym momencie rząd zastosował mocniejsze instrumenty fiskalne? Czy to, co zostało zapowiedziane w środę, stanowi maksimum naszych możliwości?

Uważam, że istnieje przestrzeń do większych wydatków i sytuacja wymusza na nas odważniejsze działania. Ale oczywiście z makroekonomicznego punktu widzenia będzie to olbrzymie wyzwanie dla rządzących. Nie jesteśmy Stanami Zjednoczonymi czy nawet strefą euro i nie mamy waluty, którą wszyscy na świecie chętnie kupią. Nie możemy pójść ścieżką Waszyngtonu, który może sobie pozwolić na emisję tylu obligacji, ile chce. Mamy ograniczoną wiarygodność kredytową i kluczowe jest pytanie, jak nią dobrze zarządzać. To prawdopodobnie jedna z głównych przyczyn, dla których pakiet antykryzysowy nie jest wyższy.

Nie możemy doprowadzić do drastycznego spadku zaufania do polskiej gospodarki na świecie, tym bardziej, że jesteśmy sytuacji, w której kapitał ucieka ze wszystkich rynków wschodzących w drastycznym tempie.

Co więc może zrobić polski rząd, aby walczyć o wiarygodność gospodarczą w obliczu takiej niepewności na całym świecie?

Już teraz powinniśmy pokazywać źródła spłacenia programów antykryzysowych, które będziemy wdrażać. Jednym z pomysłów może być przeznaczenie środków z funduszy europejskich. I to najlepiej nie tych, które zaplanowano do wydania w tym roku, bo one są potrzebne do pobudzania popytu, który będzie osłabiony. Powinniśmy zaplanować, w jaki sposób można wykorzystać przyszłe środki do łagodzenia skutków kryzysu z funduszy europejskich, np. zapowiadając, że przyszłoroczne środki europejskie zostaną przeznaczone na walkę z kryzysem. Oczywiście to jest tylko jeden z pomysłów, który może zwiększyć naszą wiarygodność. Powinniśmy szukać kolejnych, mając w zanadrzu również wykorzystanie rezerw walutowych do stabilizacji gospodarki.

Co z polskimi obligacjami? Pojawiły się informacje, że NBP zamierza skupować je z rynku.

Na razie NBP będzie skupował obligacje skarbowe na rynku wtórnym. Czyli nie od rządu, tylko od inwestorów. Celem tego działania jest zwiększenie obrotów na rynku obligacji, który obecnie praktycznie zamarł. Działania banku centralnego mają więc zapewnić popyt na te papiery. W praktyce wygląda to tak, że skoro bank centralny kupuje obligacje, inwestor czuje, że również on może je bezpiecznie nabyć, bo później bez problemu je sprzeda.

Wpisujemy się tutaj w trend światowy. W dużym uproszczeniu to druk pieniądza. Dla kraju, który nie ma waluty cieszącej się wielkim zaufaniem, to oczywiście duże wyzwanie. To konieczny krok, choć generuje wyzwania makroekonomiczne, jak chociażby ryzyko deprecjacji kursu złotego. Deprecjacji, której pewnie teraz potrzebujemy, ale która może okazać się bolesna, np. dla ludzi, którzy mają zadłużenie we frankach szwajcarskich.

Równolegle na konferencji pojawiła się zapowiedź walki z inflacją i ostrzeżenia, że interweniował będzie Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Jaki wpływ na poziom cen w sklepach będzie miała epidemia?

 Przejściowa epidemia spowoduje spadek inflacji, ale przedłużająca się pandemia doprowadzi do jej wzrostu. W krótkim okresie będzie dominował efekt załamania gospodarczego i spadku popytu. Natomiast w długim okresie, jeżeli pandemia się przedłuży, dojdzie do spadku podaży, który w połączeniu z mniejszym spadkiem nominalnych dochodów, podtrzymywanych przez rosnące interwencje banku centralnego i rządu, doprowadzi do wzrostu inflacji. To zresztą optymalne dla gospodarki. Możliwe, że za ten kryzys będziemy musieli zapłacić nieco wyższą inflacją w przyszłości.

Zapowiedzi o interwencjach UOKiK mnie nie przekonują. Uważam, że ciężko jest kontrolować ceny i rzadko prowadzi to do optymalnej alokacji dóbr i usług. Z drugiej strony rozumiem, że jako społeczeństwo mamy prawo oczekiwać, że w sytuacji tak dużego kryzysu społecznego firmy nie będą wykorzystywały strachu ludzi do tego, żeby zwiększyć zysk. Tak naprawdę wiele badań ekonomii behawioralnej pokazuje, że społeczeństwo zdecydowanie nie akceptuje sytuacji, w której firmy wykorzystują kryzys po to, by zwiększyć ceny. Sygnał dla przedsiębiorców, że podwyżki cen są niepożądane w sytuacji, gdy ludziom brakuje towarów, może być słuszny. Jednak operacyjna zdolność egzekwowania tego będzie bardzo niewielka.

Przedstawiciele przedsiębiorców skrytykowali program, wskazując na niewielką liczbę rozwiązań deregulacyjnych i umorzeń podatkowych.

Szczegółów jeszcze nie znamy, więc nie chciałbym radykalnie go oceniać. Przedstawiony plan to dla mnie dobry początek, ale oczywiście zgadzam się, że nie jest wystarczający. To, czego mi zabrakło, to bardziej zdecydowana pomoc dla firm, które zupełnie straciły przychody. Z drugiej strony rozumiem, że rząd stara się postępować ostrożnie. Nie wiemy, kiedy epidemia minie. Musimy więc planować scenariusze i mieć opcje dalszych działań. Najpierw wdrażamy rozwiązania najbardziej konieczne, a później je rozszerzamy. Tak jak powiedziałem, najbardziej konieczna jest pomoc branżom, które stanęły w miejscu – tu działanie powinno być szybsze.

Musimy pamiętać o jednym. Nie zrekompensujemy sektorowi prywatnemu wszystkich strat, ale tyle, by sektor prywatny utrzymał zdolność do szybkiego restartu aktywności, gdy epidemia minie. Najlepiej bardzo szybkiego restartu. Oczywiście wyczucie tej granicy jest bardzo trudne.

Jeżeli kryzys będzie się przedłużał, to jakie powinny być kolejne kroki rządu?

Scenariusz katastroficzny trzeba będzie rozważyć, gdy w maju epidemia nie wygaśnie lub ryzyko jej powrotu okaże się duże. Utrzymane zostaną restrykcje w ruchu międzynarodowym i pojawią się zaburzenia w dostawach. To scenariusz, w którym rząd będzie musiał prawdopodobnie zwiększać wydatki w gigantycznym stopniu, biorąc na siebie różne zobowiązania sektora prywatnego. Finalizacji dokona Bank Centralny, dodrukowując pieniądze, co będzie niosło ryzyko destabilizacji wartości złotego i wielkości długów, z których później trudno będzie wyjść. Taki scenariusz przedłużającej się pandemii jest na tyle katastroficzny, że powinniśmy mieć na niego przygotowaną jakąś odpowiedź, ale nie musimy traktować go jako scenariusza bazowego.

Publikacja nie została sfinansowana ze środków grantu któregokolwiek ministerstwa w ramach jakiegokolwiek konkursu. Powstała dzięki 1% podatku przekazanemu nam przez Darczyńców Klubu Jagiellońskiego. Dziękujemy! Dołącz do nich, wpisując nasz numer KRS przy rozliczeniu podatku: 0000128315.

Dlatego dzielimy się tym dziełem otwarcie. Ten utwór (z wyłączeniem grafik) jest udostępniony na licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa 4.0 Międzynarodowe. Zachęcamy do jego przedruku i wykorzystania. Prosimy jednak o podanie linku do naszej strony.