10 hipotez o koronawirusie i politykach publicznych

Na ostateczne wnioski jest jeszcze oczywiście za wcześnie. Ale o pierwsze wstępne podsumowania i kierunkowe hipotezy warto się już pokusić. Koronawirus może bowiem zmienić nasze globalne przyzwyczajenia na wielu płaszczyznach: od podziału kompetencji między UE a państwami narodowymi, przez edukację i sposoby codziennej pracy, aż po technologię 5G.

1. Mamy do czynienia z kryzysem, prawdopodobnie najpoważniejszym w tym wieku. Globalna aktywność może być zawieszona lub silnie ograniczona na tygodnie. Nie ma dziś żadnej gwarancji, że drastyczne protective measures nie zostaną z nami na naprawdę długie tygodnie. Jednak jak każdy kryzys, także i ten jest szansą, ponieważ wymusza wielopłaszczyznową innowacyjność.

2. Jeśli okres domowej kwarantanny potrwa 2-3 miesiące, wiele firm będzie musiało dostosować się do rygoru pracy zdalnej. Z tej perspektywy najciekawsze jest pytanie, co stanie się już po wyjściu z trybu awaryjnego. Obstawiam, że praca zdalna upowszechni się jako stały sposób funkcjonowania korporacji.

Nie oznacza to oczywiście, że znikną biura, ale spodziewałbym się znacznie większej elastyczności zarówno co do godzin pracy, jak i czasu spędzanego fizycznie w miejscu zatrudnienia. Tym bardziej, że pokolenie millenialsów wydaje się preferować właśnie takie podejście.

3. Ten proces będzie mieć też istotny wpływ na system edukacji – co najmniej od kilku lat dysponujemy technologiami, która umożliwiają edukację on-line, choć ich zastosowanie jest dziś niemal zerowe. Właśnie zostaliśmy zmuszeni, by skorzystać z narzędzi, które są dostępne, ale którymi nauczyciele niespecjalnie się dotychczas interesowali. Oczywiście nie nauczą się tego w kilka tygodni, to jasne.

W moim odczuciu za trzy miesiące pojawi się sporo głosów, że uczelnie i szkoły mogą, ba, nawet powinny funkcjonować w zupełnie inny sposób. Nawet jeśli istotnie nie zmieni się szkolna rzeczywistość, w znacznym stopniu może ulec zmianie postrzeganie szkoły przez uczniów i ich rodziców. Widać to już po hypie, jaki pojawia się na internetowych forach praktyków edukacji domowej. Zwłaszcza w miarę poszerzania się kręgu osób pracujących zdalnie (patrz pkt. 2).

4. Wraz z rewolucyjnym, a nie ewolucyjnym, upowszechnieniem się e-pracy i e-edukacji będziemy świadkami sporych problemów z przepustowością sieci internetowych. Pomimo kontrowersji zapewniam, że za kilka tygodni przyśpieszenie prac nad 5G będzie koniecznością, choć pewnie na sprawnie funkcjonującą sieć przyjdzie nam poczekać jeszcze kilka lat. Co jednak istotne, podobnie jak w przypadku poprzedniego punktu, zmianie ulegnie percepcja dotycząca potrzeb transmisji danych (to też ryzyko, o czym dalej).

5. Od dawna piszę, że wiele usług publicznych może i powinno zostać zdecentralizowanych. Ten kryzys dostarcza nowe argumenty za taką tezą. Z jednym wyjątkiem – ochrony zdrowia. Tu jest zupełnie odwrotnie. Dziś obserwujemy, jakie tragiczne skutki niesie za sobą decentralizacja w tym zakresie (vide artykuł: Mamy pandemię. Kwarantanna to nie koronaferie!).

6. Globalne zdrowie publiczne jest jednym z kluczowych światowych dóbr, które mogą być dostarczane przez podmioty międzynarodowe, a nie państwa narodowe. Oznacza to, że ta centralizacja nie może się ograniczać tylko do poziomu narodowego. Nie oznacza to oczywiście, że nie ma tam miejsca dla technologii. Telemedycyna ma przed sobą ogromną przyszłość, zwłaszcza w profilaktyce i diagnostyce.

7. Działania polskiego rządu, w tym przede wszystkim ministra zdrowia, wydają się odpowiednie. Rząd prowadzi bardzo dobrą politykę informacyjną, a to jedno z istotniejszych narzędzi polityki publicznej (wbrew powszechnej opinii, że należy skupiać się na stronie finansowej albo narzędziach legislacyjnych i regulacyjnych).

Nie zmienia to faktu, że bez wiedzy dostarczanej przez WHO rząd nie podjąłby decyzji o zamknięciu szkół. Tak naprawdę wiedzielibyśmy o kilku zapaleniach płuc we Wrocławiu, Szczecinie, Krakowie, Lublinie i na Podkarpaciu. Innymi słowy – bez WHO i międzynarodowego obiegu naukowego bylibyśmy absolutnie bezbronni.

8. Nie wiem, jak jest z zaopatrzeniem polskich szpitali. Pojawiają się głosy, że mają braki. Jeśli tak jest, to oczywiście ogromny problem, ale nie oznacza on jednocześnie, że to wina rządu. Produkcja jest umiędzynarodowiona, nie wszystko możemy produkować sami (albo nie wszystko się opłaca). Oczywiście wszystkie kraje odrabiają dziś lekcję, że w tak wrażliwym obszarze niezbędne jest zachowanie swoistej autonomii strategicznej, czyli w praktyce – ograniczonej samodzielności i autarkii w zakresie produkcji zaopatrzenia medycznego.

9. W debacie pojawiają się głosy, że Unia Europejska sobie nie poradziła. To niestety prawda – brakuje koordynacji działań na poziomie wspólnotowym. Gdyby UE pomogła w duchu solidarności Włochom od razu, może dziś nie mielibyśmy kryzysu o takiej skali. Ale jednocześnie nie jest to do końca wina samej UE, choć pewnie mogła zrobić znacznie więcej za pośrednictwem Dyrekcji Generalnej ds. Zdrowia (DG SANTE).

Jak słusznie jednak zauważa Adam Traczyk, wspólnota nie ma bowiem kompetencji w tym obszarze. I już widać, że powinniśmy je przekazać, inaczej kończymy z nieoptymalną polityką beggar-thy-neighbour. Państwa europejskie chomikowały swoje zasoby z obawy przed epidemią, zamiast wysłać je do Włoch, co znacznie lepiej zabezpieczyłoby je… przed epidemią. Rozwiązanie (rzekomo) racjonalne z perspektywy narodowej jest tak naprawdę nieracjonalne zarówno z perspektywy międzynarodowej, jak i narodowej. Czeka nas więc poważna dyskusja o konieczności umiędzynarodowienia części polityk (podatkowej, zdrowotnej).

10. Jednocześnie w debacie publicznej pojawiają się zachwyty nad Chinami. Nie tak szybko. Jak słusznie zauważa Jakub Jakóbowski, to właśnie Chińczycy popełnili mnóstwo błędów, które doprowadziły w konsekwencji do rozprzestrzenienia wirusa na całym świecie, a teraz zarabiają na dostarczaniu zaopatrzenia, jednocześnie robiąc przy tym politykę. Trzeba o tym pamiętać także w kontekście 5G.