Czas skończyć z mitami wokół podatków

Mity bywają szkodliwe, bowiem mogą stanowić zachętę do oprotestowania nawet dobrych propozycji zmian podatkowych. Właśnie tak było z projektem jednolitej daniny. Podatkowe mity rujnują także kluczowe dla dobrego funkcjonowania państwa zaufanie pomiędzy administracją a płatnikiem. W najnowszym raporcie Centrum Analiz KJ Podatkowy labirynt. Wyzwania polskiego systemu danin publicznych dr Radosław Piekarz pokazuje zbiór najczęściej powielanych półprawd i mitów dotyczących polskich podatków oraz wskazuje faktyczne problemy tego systemu.

[POBIERZ RAPORT „PODATKOWY LABIRYNT”]

„Skarbówka niszczy polskie biznesy”, „polskie podatki trzeba napisać od nowa”, „podatki w Polsce są za wysokie”, „system podatkowy tłamsi przedsiębiorczość”, „bogaci płacą za mało”. Jeśli powyższe tezy wydają ci się płytkie i uważasz, że rzeczywistość jest bardziej skomplikowana niż felieton przeciętnego polskiego dziennikarza, myślisz podobnie do nas. Dla takich ludzi jak ty napisaliśmy raport o polskim systemie podatkowym.

Dla politycznego ultrasa ten raport może wydać się nietypowy. Nie przedstawia on gotowego, konkretnego zestawu rozwiązań, których wprowadzenie usprawniłoby system podatkowy w Polsce. W raporcie Podatkowy labirynt nie przeczytasz, ile powinien wynosić PIT czy VAT, nie znajdziesz też sugestii, że CIT trzeba zastąpić podatkiem przychodowym. Nie znajdziesz w nim również stwierdzenia, że należy wprowadzić podatek katastralny. Nie oznacza to, że powyższe kwestie są nieistotne, ale w chwili obecnej bardzo trudno na nie jednoznacznie odpowiedzieć.

W raporcie wyjaśniamy, dlaczego tak trudno znaleźć receptę na uleczenie systemu polskich podatków. Wskazujemy, że obecnie konkretne pomysły (tj. oparte na rachunku ekonomicznym) zmian systemu podatkowego mogą powstawać jedynie w Ministerstwie Finansów, tam bowiem zgromadzone są niezbędne dane, które pozwoliłby na dokonanie stosownych kalkulacji i analiz.

Każdy inny twórca projektu, który przedstawia propozycje zmian podatkowych, nie może zatem bazować na dobrej analizie danych i w praktyce musi ograniczyć się do badań porównawczych. W najgorszym wypadku przedstawiane propozycje są motywowane ideologią lub doraźnym interesem politycznym, czyli chęcią pozyskania sympatii jakiejś grupy społecznej.

Naszym zdaniem taki stan rzeczy jest trudny do zaakceptowania. Po pierwsze, dostęp do danych powinien być uwolniony, aby każdy think tank lub organizacja społeczna mogła przygotować solidny projekt zmian podatkowych. Co istotne, udostępnienie danych nie tylko pomogłoby badaczom w prowadzeniu analiz i proponowaniu nowych rozwiązań, ale także pozwalałoby na zewnętrzną kontrolę ministerialnych propozycji. Obecnie bowiem mamy do czynienia z sytuacją, w której de facto nie istnieje demokratyczna forma kontroli propozycji podatkowych rządu. Bazują one na wewnętrznych, posiadanych przez resort finansów danych, do których władza publiczna niezależnie od partyjnej afiliacji dość mocno broni dostępu.

Przesłanie raportu można zatem streścić w trzech punktach:

• uwolnijmy dane podatkowe,
• zacznijmy je analizować,
• współpracujmy w zakresie tworzenia systemu podatkowego.

Realizacja powyższych postulatów to dopiero początek drogi w wypracowaniu przyszłej wizji systemu podatkowego. Należy przy tym podkreślić, że dla powodzenia tego procesu szczególne znaczenie ma zaangażowanie różnych podmiotów społecznych. Bez uruchomienia poważnej debaty publicznej polski system podatkowy nie będzie bowiem dysponował powszechną legitymizacją, niezbędną dla jego sprawnego funkcjonowania.

Rozpoczęliśmy nasz raport od rozprawienia się z mitami podatkowymi. Można je znaleźć w bieżącej publicystyce, wypowiedziach polityków czy szeroko rozumianej debacie publicznej. Większość z nich często bazuje na nikłej wiedzy podatkowej, stąd prawdopodobnie tak znaczną popularnością cieszą się m.in. twierdzenia o konieczności całkowitej zmiany systemu podatkowego w Polsce.

Niestety, mity bywają szkodliwe, ponieważ mogą stanowić zachętę do oprotestowania nawet dobrych propozycji zmian podatkowych, tak było z projektem jednolitej daniny (prace nad nią zaczęły się w Ministerstwie Finansów, kierowanym przez Mateusza Szczurka, zaś zapowiedź projektu złożył Henryk Kowalczyk). Podatkowe mity rujnują także kluczowe dla dobrego funkcjonowania państwa zaufanie pomiędzy administracją i podatnikiem. Funkcjonowanie mitów jest korzystne dla szeregu grup interesów. Naszym celem na przyszłość jest opracowanie dokładnej „mapy interesariuszy polskiego systemu podatkowego”, która wskazywałaby beneficjentów obecnego systemu podatkowego.

W raporcie wypunktowaliśmy też kwestie, które stanowią istotne, a zarazem rzeczywiste problemy naszego systemu podatkowego. Można do nich zaliczyć arbitraż w podatkach dochodowych i brak sterowności tego systemu (czyli niepewność co do skutków wprowadzenia jakiejś zmiany, np. w stawkach lub w zwolnieniach podatkowych). To głównie te kwestie sprawiają, że polski system podatkowy może być postrzegany jako niesprawiedliwy czy też nieefektywny.

Identyfikacja realnych problemów polskiego systemu podatkowego umożliwiła nakreślenie ogólnych kierunków niezbędnych zmian. Należy podkreślić, że w raporcie nie przedstawiono jednak konkretnych propozycji. Przyczyny wyboru tak ogólnego podejścia są dwie. Przede wszystkim naprawa systemu podatkowego to długi proces, zaś konkretna propozycja wymaga przeprowadzania zaawansowanych analiz skutków określonych decyzji podatkowych w zakresie wpływów podatkowych, zachowań firm i konsumentów lub wpływu podatków na nierówności. Nie sposób jednak dokonać wspomnianych analiz bez dostępu do szczegółowych danych.

Dlatego tak ważne jest ich upublicznienie. Jeśli pozwolimy badaczom, organizacjom społecznym i wreszcie partiom politycznym na realny udział w tworzeniu polskiego prawa podatkowego, system ten będzie bardziej akceptowany przez społeczeństwo. Stanie bowiem czymś, co powstało z aktywnym udziałem jego członków.