Polityka rolna na trójkę z plusem

Oceniając politykę rolną rządu, należy zaznaczyć, iż w tym obszarze istotną część kompetencji wykonuje Unia Europejska. Dla zobrazowania znaczenia tego założenia wystarczy przypomnieć, że środki unijne stanowią ok. 2/3 rocznego budżetu publicznego przeznaczanego na rolnictwo (nie licząc budżetu KRUS). Efektywne reformy w tym obszarze są więc o wiele mniej zależne od wyłącznego działania polskiego rządu niż w pozostałych dziedzinach polityki publicznej.

Reforma inspekcji i zarządzania ryzykiem w łańcuchu żywnościowym –

Od wielu lat podnoszony jest postulat integracji inspekcji odpowiedzialnych za kontrole w obszarze rolnictwa i żywności. Dzisiaj nadal podmioty działające na rynku spożywczym podlegają nadzorowi 5 różnych instytucji. Taka sytuacja rodzi liczne biurokratyczne kłopoty dla przedsiębiorców i rolników. Ponadto istotna część środków publicznych jest poświęcana na dublowanie kosztów obsługi administracyjnej kilku rozproszonych inspekcji, które wymagają dofinansowania kadry merytorycznej oraz laboratoriów w celu poprawy efektywności kontroli nowoczesnej branży spożywczej. Problem braku systemowej reorganizacji inspekcji uwydatnia się chociażby przy takich wyzwaniach jak ubój zwierząt pourazowych.

Projekt integracji inspekcji i utworzenia Państwowej Inspekcji Bezpieczeństwa Żywności, przyjęty przez Radę Ministrów w 2017, niestety nie został poddany pracom legislacyjnym w parlamencie.

Jakość żywności +/-

Rząd przeprowadził nowelizację ustawy o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych, zgodnie z którą ustanowiono urzędowy znak „Produkt polski”. Jednak przez prawie 2 lata funkcjonowania tego instrumentu skorzystało zeń niewielu producentów, zaś wśród konsumentów brak powszechnej świadomości istnienia takiego oznaczenia. Ponadto przyjęta definicja „Produktu polskiego” może budzić poważne wątpliwości co do skuteczności wsparcia rodzimej produkcji i patriotyzmu konsumenckiego.

Z kolei w 2019 przyjęto ustawę wprowadzającą znak „wolne od GMO”. Zainteresowanie nim ze strony przedsiębiorców i klientów zweryfikują dopiero pierwsze lata funkcjonowania na rynku. Pozytywnie należy jednak ocenić samo podjęcie problematyki patriotyzmu konsumenckiego oraz znakowania określonego standardu produkcji.

Krytycznie trzeba ocenić fakt, iż rząd późno dostrzegł problem podwójnej jakości żywności w Unii Europejskiej i w przeciwieństwie do naszych sąsiadów z Grupy Wyszehradzkiej niedostatecznie zaangażował się w jego rozwiązanie.

Reakcja na szkody klęskowe +

Poszkodowani rolnicy mogą korzystać z prolongaty spłaty kredytów lub niskooprocentowanych kredytów klęskowych, a także uzyskać umorzenie podatku rolnego lub składki na KRUS. Ministrowie występowali w odpowiednim czasie do Komisji Europejskiej z wnioskami o uruchomienie specjalnej pomocy klęskowej w przypadku suszy lub wichur.

Przede wszystkim należy jednak docenić, że w tej kadencji resort rolnictwa podjął temat retencji wody w Polsce. Przesunięcie 100 mln zł w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na dofinansowanie systemów nawodnieniowych oraz strategiczny program o budżecie 14 mld zł to kroki w bardzo dobrą stronę.

Afrykański pomór świń (ASF) –

Problem ASF rząd odziedziczył po poprzednikach. Pod koniec poprzedniej kadencji i przez całą obecną rządy reagowały za wolno na pojawianie się kolejnych ognisk choroby. Przyjęto koncepcję walki z rozprzestrzenianiem się epidemii w oparciu o eliminację populacji dzika we wschodniej Polsce. Niestety, za przyjętą koncepcją nie nadążała sprawczość techniczna – np. zapewnienia chłodni i innych warunków do wykonywania badań na odstrzelonej zwierzynie. Ponadto nie zapewniono wysokiego poziomu bioasekuracji w gospodarstwach z hodowlą trzody chlewnej. Rozwiązać problemu nie pomagał brak kompetencji z zakresu weterynarii u osób odpowiedzialnych za walkę z ASF.

Eksport żywności +

Stale rośnie wartość polskiego eksportu żywności, oscylując obecnie wokół poziomu 30 mld euro rocznie. Polityka rządu ma istotne znaczenie dla warunków handlu głównie z państwami spoza europejskiego jednolitego rynku (20% eksportu). W tej kadencji Sejmu zmieniono zasady działania funduszy promocji produktów rolno-spożywczych. Zgodnie z nowelizacją środki finansowe w większym stopniu służą marketingowi polskiej żywności. Drugim istotnym działaniem było wytypowanie 15 krajów Azji i Afryki, w których zintensyfikowano działania promocyjne oraz dyplomatyczne. Rząd podjął pomysł kierowania do wybranych placówek dyplomatycznych radców rolnych zajmujących się reprezentowaniem interesów polskiej branży spożywczej. Ponadto eksport polskiej żywności był m.in. głównym tematem rozmów z Chinami.

Regulacje dotyczące sprzedaży wyrobów rolnika +

W tej kadencji wprowadzono szereg zmian legislacyjnych ułatwiające rolnikowi sprzedaż wyrobów z jego gospodarstwa. W porządku prawnym przyjęto odrębne uregulowania dla rolniczego handlu detalicznego. Rejestracja takiej działalności nie wymaga zatwierdzenia przez lekarza weterynarii i Państwową Inspekcję Sanitarną. Ponadto w ramach rolniczego handlu detalicznego można sprzedawać swoje produkty zarówno do konsumenta finalnego, jak i sklepów, restauracji, stołówek (ograniczonych terenowo przede wszystkim do województwa produkcji). Wprowadzono również zwolnienie podatkowe do 40 tys. zł przy sprzedaży żywności przez producenta rolnego. Po przekroczeniu maksymalnej kwoty zwolnienia sprzedaż jest opodatkowana 2-procentowym podatkiem obrotowym.

Regulacje dotyczące obrotu ziemią rolną +/–

1 maja 2016 przestał obowiązywać 12-letni okres ochronny dotyczący zakupu ziemi rolnej przez cudzoziemców. W związku z tym ustawą wprowadzono zasadę, że nabywcami nieruchomości rolnych mogą być tylko rolnicy indywidualni. Wyjątkiem od tej reguły jest nabywanie ziemi przez osoby bliskie sprzedającego, jednostki samorządu terytorialnego, Skarb Państwa oraz kościoły i związki wyznaniowe. Zgodnie z intencją ustawodawcy grunty rolne powinny kupować przede wszystkim osoby m.in. zamieszkujące na terenie danej gminy i zobowiązane do osobistego uprawiania ziemi. Opisywana ustawa była już nowelizowana, np. zwiększono maksymalną powierzchnię działek niepodlegających ograniczeniom w obrocie (z 0,3 ha do 1 ha). Efektami tych regulacji jest powiększenie powierzchni gospodarstw rolnych, spadek wartości gruntów rolnych oraz liczne komplikacje w obrocie ziemią (również na terenie miast).

Podsumowanie

Inicjatywa związana z retencją wody w Polsce, bardzo dobre wyniki ekonomiczne w całym obszarze handlu żywnością, duży postęp w komunikacji zewnętrznej oraz dostrzeganie istotnych zjawisk na rynku spożywczym to sukcesy polityki rolnej Zjednoczonej Prawicy. Porażek jednak nie brakowało, w tym przede wszystkim realizacji zapowiadanych reform systemowych (szczególnie w obszarze kontroli rynku spożywczego) oraz właściwej reakcji na zagrożenia związane ASF.

Poza oceną pozostała kwestia uzyskania teki komisarza ds. rolnictwa UE, co ma bardzo istotne znaczenie dla omawianej polityki.