Witamy na stronie Klubu Jagiellońskiego. Jesteśmy niepartyjnym, chadeckim środowiskiem politycznym, które szuka rozwiązań ustrojowych, gospodarczych i społecznych służących integralnemu rozwojowi człowieka. Portal klubjagiellonski.pl rozwija ideę Nowej Chadecji, której filarami są: republikanizm, konserwatyzm, katolicka nauka społeczna.

Zachęcamy do regularnych odwiedzin naszej strony. Informujemy, że korzystamy z cookies.
Adam Traczyk  7 września 2019

Amazonia płonie, a europejscy politycy chcą, żeby płonęła jeszcze bardziej

Adam Traczyk  7 września 2019
przeczytanie zajmie 7 min

Doniesienia medialne ostatnich tygodni mogłyby sugerować, że wypalanie lasów w Brazylii rozpoczęto w tym roku. Prawda jest jednak taka, że jeden z najcenniejszych obszarów biologicznych na świecie płonie od dekad. Przyczyn takiego stanu rzeczy jest wiele, a ich wspólną cechą oczywiście chęć zysku. Amazonia płonie również dlatego, że europejscy politycy nie zważając na konsekwencje, wynegocjowali porozumienie handlowe z krajami Ameryki Południowej. Nowa umowa o wolnym handlu pomiędzy Unią Europejską a Mercosur przyczyni się do tego, aby ogień trawił puszczę jeszcze przez długie lata. 

Obraz stopniowej zagłady Amazonii, która ustępuje miejsca nowym polom uprawnym, pastwiskom, kopalniom i polom naftowym, tostały element naszej rzeczywistości. W ciągu ostatnich 50 lat zalesione tereny brazylijskiej części puszczy skurczyły się o jedną piątą, a mówiąc bardziej obrazowo – o powierzchnię dwa i pół raza większą od terytorium Polski. W rekordowym i wyjątkowo suchym 2004 roku utracono lasy o powierzchni Haiti lub dużego polskiego województwa – 28 tysięcy km2. W późniejszym okresie udało się znacząco zahamować proces wylesiania, ale w tym roku po raz pierwszy od dekady najprawdopodobniej znowu stracimy ponad 10 tysięcy km2 Amazonii.

By o zagładzie puszczy przekonać również tych, do których statystyki nie przemawiają, politycy i gwiazdy zapełnili swoje konta na mediach społecznościowych zdjęciami płonącej Amazonii. Swoje alarmistyczne wpisy na Twitterze Emmanuel Macron i Leonardo DiCaprio opatrzyli zdjęciem wykonanym przez fotografa zmarłego w 2003 roku. Z kolei Madonna, jak donosi New York Times, wybrała fotografię z 1989 i opublikowała ją na swoim profilu na Instagramie.

Ofiarami brutalnego wydzierania coraz to większych połaci ziemi przez latyfundystów i przedstawicieli wielkiego biznesu nie jest tylko natura, ale są nimi i ludzie. Temat wielokrotnie był podejmowany także w kulturze popularnej. Na polskim rynku wydawniczym w 2013 roku ukazała się książka Artura Domosławskiego pod wymownym tytułem Śmierć w Amazonii, opowiadająca o bohaterskiej i tragicznej walce obrońców przyrody i mieszkańców regionu. O bodaj najbardziej znanym obrońcy puszczy, zamordowanym przez latyfundystów w 1988 roku, Chicu Mendesie, nakręcono film, nagrodzony później trzema Złotymi Globami. O Mendesie było głośno także dzięki piosence nagranej przez znany na całym świecie (z racji współpracy z Carlosem Santaną) meksykański zespół Maná.

Choć tegoroczne pożary Amazonii w przekroju ostatniego półwiecza nie są niczym wyjątkowym, to trudno się dziwić, że medialne obrazy pokazujące chmury czarnego dymu, które spowiły Sao Paulo, głęboko poruszyły opinię publiczną. Skoro temat jest szeroko komentowany przez społeczeństwo, to i politycy nie wytrwają długo w milczeniu, nawet jeśli zabranie głosu obnaży ich hipokryzję.

Słowa oburzenia przetaczają się przez Europę

Niesieni falą społecznego oburzenia europejscy decydenci zaczęli publicznie grozić wycofaniem się Unii Europejskiej z umowy wolnego handlu z Mercosur, a więc z blokiem gospodarczym skupiającym oprócz Brazylii jeszcze Argentynę, Urugwaj i Paragwaj. Porozumienie w tej kwestii ogłoszono po 20 latach negocjacji dopiero kilka tygodni temu na szczycie G-20 w Osace. Mimo tego kilka dni temu premier Irlandii, Leo Varadkar, oznajmił, że jeśli brazylijski prezydent, Jair Bolsonaro, nie powstrzyma celowego wypalania Amazonii, wówczas irlandzki rząd zablokuje wejście w życie umowy. W podobnym tonie wypowiadali się m.in. Emmanuel Macron i Donald Tusk. Angela Merkel, choć nie kwestionowała umowy, stwierdziła, że „nasz dom płonie i nie możemy milczeć”.

Formułowanie krytyki pod adresem brazylijskiego rządu ułatwia fakt, że prezydent Brazylii, Jaira Bolsonara, jest wprost wymarzonym szwarccharakterem. „Amazoński Trump” za nic ma ochronę środowiska i zmiany klimatu. Dane rządowej agencji o skokowym wzroście tempa deforestacji nazwał kłamstwem, a jej szefa zwolnił. O podpalanie lasów oskarżył organizacje ekologiczne, rzekomo chcące go skompromitować. Zagranicznych polityków wezwał do niewtykania nosa w nieswoje sprawy, ze względu na to, że, jak stwierdził, Amazonia należy wyłącznie do Brazylii.

W Brazylii rządzonej przez Bolsonara lasy Amazonii mają zostać zastąpione przez pola uprawne, pastwiska i kopalnie rzadkich metali. Choć wielcy latyfundyści zawsze mieli silny wpływ na brazylijskie rządy, dziś, za sprawą Bolsonara oraz jego ministrów środowiska i rolnictwa – Ricarda Sallesa i Terezy Cristiny – podejmują decyzje sami, w zasadzie bez zbędnych pośredników. Dlatego, nawet jeśli w wyniku nacisków międzynarodowej opinii publicznej prezydent wysłał wojsko do gaszenia pożarów, wątpliwe jest, aby faktycznie zależało mu na rozwiązaniu tego problemu.

Oczywiście, europejscy politycy wiedzą, że rabunkowa eksploatacja Amazonii nie zaczęła się od dojścia brazylijskiego prezydenta do władzy i tegorocznych pożarów. Bolsonaro natomiast doskonale zdaje sobie sprawę z faktu, że mimo formułowanej krytyki, europejscy politycy są w gruncie rzeczy jego sojusznikami. Dziś załamują ręce nad niszczycielskim sposobem eksploatacji puszczy amazońskiej i katastrofalnymi konsekwencjami dla klimatu, ale przecież wynegocjowana przez nich umowa handlowa pomiędzy UE i Mercosurem opiera się na logice, która prowadzi do zagłady środowiska naturalnego i napędza wypalanie lasów. Jednak gdy finalizowano negocjacje, nie słychać było głosów troski o zagrożoną przyrodę. Przewodniczący Komisji Europejskiej, Jean-Claude Juncker, pisał wręcz o „pozytywnych skutkach dla środowiska i konsumentów”.

Tymczasem filarem nowej umowy jest liberalizacja handlu produktami rolnymi, których przemysłowe wytwarzanie jest głównym powodem deforestacji. Już dziś lwią część wartych ponad 40 miliardów euro towarów wywożonych z państw Mercosur do UE stanowią produkty spożywcze, napoje i tytoń (20,5%), soja i kawa (16,3%), a także mięso i produkty zwierzęce (6,1%). W samej tylko Brazylii pola uprawne soi zajmują powierzchnię równą terytorium Niemiec. Prawie jedna trzecia wszystkich sztuk bydła na świecie – niecałe 300 milionów – hodowana jest w Brazylii i Argentynie.

Rząd Brazylii liczy na to, że za sprawą „historycznej umowy” (tego sformułowania użyli zarówno Juncker, jak i Bolsonaro) w ciągu najbliższych 15 lat brazylijska gospodarka potroi wielkość swojego eksportu do Unii Europejskiej. Nie da się tego osiągnąć bez – używając równie fachowego, co eufemistycznego żargonu – zintensyfikowania gospodarczego użytkowania puszczy. W praktyce oznacza to dalsze wypalania i karczowanie Amazonii.

Fałszywa troska

Oczywiście umowa UE-Mercosur będzie zawierać rozdział dotyczący zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska naturalnego. W przeciwieństwie jednak do zniesienia barier handlowych nie będą one wiążące. Mimo słów troski, europejscy politycy ramię w ramię z rodzimymi przemysłowcami zacierają ręce na wieść o otwarciu południowoamerykańskich rynków na europejskie samochody, maszyny i produkty chemiczne. Tak samo Bolsonaro i wielcy posiadacze ziemscy w Brazylii ostrzą sobie zęby na nowe, preferencyjne ceny eksportu wołowiny.

Wolnorynkowa, kapitalistyczna logika kolejny raz triumfuje nad ochroną środowiska naturalnego i walką ze zmianami klimatu. Nie zmienią tego mniej lub bardziej symboliczne gesty, jak np. wstrzymanie przez Norwegię i Niemcy środków na rzecz Funduszu Amazonii, z którego finansowano projekty ochrony puszczy. W ramach utworzonego w 2008 roku mechanizmu zebrano dotychczas ok. miliarda euro. Dla porównania: roczna wartość eksportu Brazylii tylko do Unii Europejskiej wynosi 32 miliardy euro.

Jeśli faktycznie zależy nam, aby ratować płuca świata, potrzebujemy znacznie bardziej radykalnych rozwiązań niż luźne zapisy o ochronie środowiska w liberalnych umowach handlowych czy skromnych, w porównaniu do wielkości światowej gospodarki, funduszy dedykowanych projektom ekologicznym.

Zagłada Amazonii to zagrożenie dla całej Ziemi. Aby skutecznie jej przeciwdziałać, musimy uświadomić sobie, że pożary puszczy nie są chwilowym kryzysem czy wypadkiem przy pracy, tylko podobnie jak wycieki ropy naftowej do oceanów lub góry toksycznych śmieci są nieodłącznym elementem systemu gospodarczego, który stworzyliśmy. Aby go naprawić, potrzebujemy globalnych rozwiązań, wykraczających poza liczenie zysków wielkiego biznesu i polityczny akcjonizm w momentach kryzysowych.

Jak takie podejście mogłoby wyglądać? W 2007 roku na forum Zgromadzenia Ogólnego ONZ ówczesny lewicowy prezydent Ekwadoru, Rafael Correa, ogłosił inicjatywę Yasuni-ITT. Jej celem było odstąpienie przez Ekwador od wydobywania ropy na terenie Parku Narodowego Yasuni, stanowiącego część puszczy amazońskiej. Szacuje się, że znajdujące się tam złoża stanowią ok. 20% ekwadorskich rezerw tego surowca. Correa chciał, aby pozostałe państwa w imię ochrony bioróżnorodności i klimatu zrekompensowały Ekwadorowi koszty niewydobywania ropy w wysokości połowy szacunkowej wartości zysków. Pomysł ten poparł ówczesny sekretarz generalny ONZ, Ban Ki-Moon, a także gwiazdy zaangażowane w ochronę klimatu, jak np. Leonardo DiCaprio.

Ostatecznie jednak zamiast 3,5 miliarda dolarów zebrano zaledwie kilkanaście milionów oraz deklaracje na kolejnych dwieście. Społeczność międzynarodowa uznała najwyraźniej, że ratowanie zielonych płuc świata jest zbyt kosztowne, jeśli wyrazić je w dolarach, a nie słowach i gestach,. Ostatecznie, w sierpniu 2013 roku Correa ogłosił rezygnację z projektu i rozpoczęcie odwiertów, a swoją decyzję uzasadniał m.in. tym, że nie pozwoli, aby w imię ochrony drzew biedę cierpiał choć jeden Ekwadorczyk. Ten argument często podnoszony jest także w Brazylii.

Oczekując, aż presja społeczna wymusi na politykach zdecydowane kroki, możemy sięgnąć także po indywidualne formy oporu. Paradoksalnie takie rozwiązanie zasugerował sam Bolsonaro. Gdy dziennikarz spytał go, czy można pogodzić napędzanie koniunktury, walkę z głodem na świecie i ochronę klimatu, ten odrzekł: „Wystarczy mniej jeść”. Choć w intencji prezydenta odpowiedź miała być prześmiewcza, ma on najzupełniej w świecie rację. Możemy ograniczyć konsumpcję mięsa, zmieniając własne nawyki żywieniowe lub wprowadzając regulacje prawne urealniające jego ceny. Wystarczy uwzględnić rzeczywiste koszty klimatycznych i środowiskowych produkcji. Dziś połowa brazylijskiego bydła hodowana jest na terenach, które w przeszłości porastały lasy tropikalne.

Anglojęzyczna wersja materiału do przeczytania tutaj. Wejdź, przeczytaj i wyślij swoim znajomym z innych krajów!

Artykuł (z wyłączeniem grafik) jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa 4.0 Międzynarodowe. Zezwala się na dowolne wykorzystanie artykułu, pod warunkiem zachowania informacji o stosowanej licencji, o posiadaczach praw oraz o konkursie „Dyplomacja publiczna 2019”. Prosimy o podanie linku do naszej strony.

Zadanie publiczne współfinansowane przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP w konkursie „Dyplomacja publiczna 2019”. Publikacja wyraża jedynie poglądy autora/ów i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP.