Psychopata czy mąż stanu? Portret polityczny Rodriga Duterte’a

Prezydent Filipin, Rodrigo Duterte, świętujący właśnie połowę swojej kadencji, to postać barwna, odrażająca i fascynująca. Nadał on nowe, całkowicie dosłowne, znaczenie ludowemu skojarzeniu polityków z bandytami. Jest mordercą, bluźniercą i cudzołożnikiem. Ale czy jest mężem stanu?

Zbrodnie bez kary

Najprościej pisać o Duterte z punktu widzenia lewicowo-liberalnego (a może po prostu humanistycznego?). Wystarczy wtedy przytoczyć suche fakty. Duterte, od końca lat 80. burmistrz Davao, największego miasta niespokojnej wyspy Mindanao na południu Filipin, stworzył szwadrony śmierci, które walcząc z narkomanami, zabiły ok. półtora tysięcy ludzi. Gdy w 2016 r. został prezydentem Filipin, obiecał skończyć z problemem narkotykowym w całym kraju. Wzorując się na doświadczeniu Davao, stworzył ogólnokrajowy system masowych zabójstw pozasądowych.

Działający na jego zlecenie „nieznani sprawcy” – najczęściej zamaskowani motocykliści podjeżdżający i zabijający ofiarę znienacka – w inauguracyjnym roku jego rządów uśmiercili ponad 10 tysięcy ludzi, to jest więcej niż Pol Pot w pierwszym roku rządów Czerwonych Khmerów. Do dziś, chociaż do pobicia ponad półtoramilionowego rekordu Kambodży trochę jednak Duterte brakuje, zginęło ponad 20 tysięcy (wg niezależnych źródeł; oficjalne statystyki policji podają 5 tysięcy).

Tak! Od kilku do kilkunastu tysięcy cywilów zginęło na ulicach dużego, ważnego, dynamicznie się rozwijającego azjatyckiego kraju w XXI wieku, z polecenia jego legalnie wybranego prezydenta. Ginie najczęściej biedota, drobni użytkownicy i/bądź sprzedawcy metamfetaminy (filip. shabu), służącej przeważnie do pracy, nie rozrywki. Nierzadko niewinni. Niemal zawsze bezbronni.

Społeczeństwo opanował strach. Siejąc terror i grozę, Duterte zastraszył wszystkich. Poza elitami filipińskimi nikt nie zna dnia ani godziny. Niemal każdy może zginąć z rąk dutertiańskich jeźdźców apokalipsy na motocyklach.

W kraju protestują nieliczni. Najodważniejsi działacze, kilku polityków (najgłośniejsi już z więzień), rodziny ofiar, księża (nieruchliwy i tracący autorytet Kościół katolicki poniewczasie się odezwał, lecz było to za cicho i za późno). Za granicą jest głośniej: o masowych pozasądowych morderstwach alarmują najważniejsze organizacje praw człowieka, mówi ONZ, Międzynarodowy Trybunał Karny wszczął wstępne postępowanie przeciw Duterte.

Ale co z tego? Nie żyjemy w latach 90. XX wieku. Szanse na postawienie przed sądem przywódcy państwa ochranianego przez Chiny, o którego względy zabiega Japonia i którego lubi Trump, są znikome.

Tak oto w XXI w. bezkarnie doszło do masowej zbrodni na własnych obywatelach.

Moralnie nie ma dyskusji. Jeśli ktoś ma wątpliwości, czy jest to zło, niech poczyta raporty albo historie ofiar. Lub po prostu spojrzy na zdjęcia „filipińskiej piety”, Jennelyn Olaires tulącej w ramionach zabitego męża, Michaela Siarona. Albo na fotografię będącej w ciąży Elisabeth Navarro, której zabito męża i kilkuletniego syna. Niech spojrzy na jej oczy.

To, co robi Duterte jest złem. Złem straszliwym. Nie ma co to tego żadnych wątpliwości. Pytanie, jakie zadałby adwokat diabła, jest inne: Czy to zło jest politycznie uzasadnione?

Machiavelli i dwie moralności

Niccolò Machiavelli pisał, że ludźmi można rządzić albo miłością, albo strachem, ale „o wiele bezpieczniej budzić strach niż miłość”, gdyż ludzie są „niewdzięczni, zmienni, kłamliwi, unikający niebezpieczeństw i chciwi zysku” i „prędzej puszczają w niepamięć śmierć ojca niż stratę ojcowizny”, dla władcy zaś zawsze będą „źli, jeżeli konieczność nie zmusi ich to tego, by byli dobrzy”. Za to przesłanie Machiavelli ściągnął na siebie nieustający grad potępień za amoralność. Jednak, według Isaiaha Berlina, w dużej mierze niesprawiedliwie. Machiavelli „nie oszukuje”, nie nazywa zła dobrem, po prostu mówi – by rządzić sprawnie, trzeba używać moralnie nagannych metod: „jeśli chcesz zrobić omlet, musisz rozbić jajka (…) Machiavellego oskarżają o propagowanie zbijania jajek dla samego zbijania. Ale to niesprawiedliwe. Dla niego te złe rzeczy są konieczne, by dać dobry wynik” (dobry w sensie politycznym rzecz jasna).

Ale zło pozostaje złem u Machiavellego. Florencki pisarz „nie jest sadystą” i nie propaguje złych uczynków dla nich samych. Wręcz przeciwnie, czuje odrazę dla władców mordujących dla samego zabijania (jak np. sycylijskiego tyrana Agatoklesa). Według Berlina, doniosłość (i kontrowersyjność) Machiavellego polega na wprowadzeniu rozróżnienia na dwa systemy moralności, dwa światy, niekompatybilne ze sobą – nie da się być moralnie dobrym i być skutecznym politykiem. W ślady Makiawela poszedł Max Weber, odróżniający etykę przekonań i etykę odpowiedzialności: „ten, kto szuka zbawienia duszy, swojej i innych, nie powinien tego robić przez politykę”. Chcesz być dobry, wieźć etyczne życie, szukać zbawienia – droga wolna. Ale wara od polityki! Bo zrobisz krzywdę sobie i innym.

Nie wiadomo, czy Rodrigo Duterte czytał Machiavellego (mógł na studiach, skończył – na trójach – prawo i politologię; ale czyta ponoć mało, jego ulubioną lekturą jest Gangster Warlords Ioana Grillo o latynoamerykańskich bossach narkotykowych), lecz na pewno zgadza się przesłaniem Makiawela. Odpowiadając na krytykę kościoła, powiedział: „katolicy, jeśli chcecie iść do nieba, idźcie (do swoich księży). Ale jeśli chcecie skończyć z narkotykami… Ja pójdę do piekła. Chodźcie ze mną!”.

Duterte jest fenomenem, bo w warunkach demokratycznych doprowadził przesłanie Makiawela do logicznej konkluzji. Otwarcie, wielokrotnie zapowiedział, że będzie zabijał – i zabija. Wprost głosi, że musi czynić zło, by osiągnąć większe dobro. To dokładnie odwrotnie niż większość polityków, którzy, rozumiejąc przesłanie Hansa Morgenthau („ludzki umysł nie może spojrzeć prawdzie o polityce prosto w oczy: musi maskować, zniekształcać, pomniejszać i upiększać prawdę (…) tylko oszukując się co do natury polityki (…) człowiek jest w stanie żyć z zadowoleniem jako zwierzę polityczne sam ze sobą i swoimi bliźnimi”) rozumieli, że muszą ukryć przed swoimi wyborcami mroczną stronę swojej działalności: czyniąc zło (konieczne), głosili dobro. Przypisywane (chyba niesłusznie) Bismarckowi zdanie: „ludzie nie powinni widzieć, jak się robi politykę i kiełbasę” – stało się aksjomatem. Duterte, który sam przyrównywał się z dumą do Hitlera i Idi Amina, spektakularnie go łamie. Sam zresztą zapowiedział otwarcie: „Bóg zapłacze, jeśli zostanę prezydentem”.

Dlatego pytanie brzmi: Czy Duterte jest współczesnym makiawelicznym księciem? To znaczy władcą skutecznie rozwiązującym problemy w imię racji stanu, łamiąc po drodze wszelkie zasady moralne? Czy też raczej jest zwykłym bandytą mordującym ludzi dla własnych korzyści i poklasku? Czy jeśli Makiawel patrzy dziś z ósmego kręgu piekieł (myślę, że tam właśnie się znajduje) na to, co robi Duterte, czy uznałby go za męża stanu?

Bluzgający prezydent

Widząc filipińskiego prezydenta, renesansowy florentczyk byłby z pewnością zażenowany estetycznie. Rodrigo Duterte bije kolejne rekordy chamstwa i prostactwa. Jest najbardziej wulgarnym przywódcą na świecie.

W ciągu trzech ostatnich lat zdążył zwyzywać od skurwysynów większość przeciwników politycznych, biskupów, dziennikarzy, urzędników ONZ, a także papieża Franciszka i Baracka Obamę (sekretarza generalnie ONZ potraktował z należytą tej funkcji dyplomacją, określając go jedynie mianem głupca).

Słowo „skurwysyn” (putang ina) jest jednym z jego ulubionych. Duterte rzuca nim na lewo i prawo, używając jako przecinka (jego rekord, jak policzyli lokalni dziennikarze, to 48 skurwysynów w 45-minutowych wystąpieniu).

Na nic zdały się apele rodziców, Kościoła i innych autorytetów moralnych o pohamowanie słownictwa. Nawet Bóg w tym ponoć nie pomógł. Według własnej relacji Duterte obiecał Bogu, że przestanie przeklinać, po tym jak wściekły na niego Bóg mu się objawił i pogroził, że strąci samolot lecący z nim na pokładzie, jeśli Duterte nie przestanie klnąc. Duterte pod przymusem się ugiął: obiecał poprawę, ale słowa nie dotrzymał (widać nie lubi szantażu). Relacje z Bogiem mu się zresztą chyba wyraźnie pogorszyły od tego incydentu, bo wkrótce zwyzywał Boga od „głupich sukinsynów”. W tym kontekście jego regularne inwektywy pod adresem Kościoła, biskupów i licznych księży brzmią niemal niewinnie.

Do tego dochodząc inne obrzydliwości. Żołnierzom powiedział, by strzelali rebeliantkom w waginy. Swoją główną przeciwniczkę polityczną senator de Limę (wsadził ją do więzienia) zwyzywał od kurew (podobnie jak Chelsea Clinton, której dość wulgarnie wypomniał niewierność jej ojca). O krytykującym jego zabójstwa księdzu powiedział, że „jego życie seksualne ośmiesza łóżkowe historie z pornograficznych tabloidów”. Zaś chcąc zniszczyć reputację de Limy oznajmił, iż ma w posiadaniu seks taśmy de Limy i jej kochanka-kierowcy. „Traci apetyt, ilekroć je ogląda”, bo Lima „rżnęła nie tylko kierowcę, lecz cały naród” (taśm nigdy nie pokazał).

Lubi żartować na temat gwałtów. Przemawiając do żołnierzy wyruszających na walkę z islamistami, gwarantował im osobistą ochronę: „na każde trzy gwałty, jeden wezmę na siebie”. Filozoficznie zauważył, że „dopóki kobiety będą piękne, dopóty gwałty będą istniały”, czym rzucił wyzwanie Imeldzie Marcos na najbardziej złotousty filipiński cytat o kobietach (żona dyktatora Filipin Ferdinanda Marcosa doszła ongiś do wniosku, iż „mężczyźni są silni, a kobiety piękne”). Prawdziwie światowy rozgłos Duterte zyskał, komentując śmierć australijskiej misjonarski, zgwałconej, a następnie zabitej przez porywaczy: „Skurwysyny. Co za strata! Zgwałcili ją, po kolei. Wkurwiłem się. Była taka piękna: jako burmistrz powinienem być pierwszy. Jaka szkoda!” W poziomie seksizmu przebiło to, wydawać by się mogło bezkonkurencyjną, wypowiedź Trumpa o łapaniu kobiet za pewne miejsca – przy Duterte nawet Trump jest arbitrem elegancji.

Filipiński prezydent lubi kobiety, ale tylko Filipinki (obcokrajowczynie „śmierdzą”); ciągle flirtuje z dziennikarkami i otacza się, niczym Kaddafi, wianuszkiem żeńskich podwładnych. W Filipinkach widzi duży atut swego kraju: indyjskich inwestorów kusił do przybycia na Filipiny wizją zbliżoną do muzułmańskich 72 dziewic czekających u bram.

Lubi opowiadać (ze szczegółami) jak viagra zrewolucjonizowała jego życie seksualne. Ma trójkę dzieci i oficjalną konkubinę (w jej obecności powiedział Trumpowi, że zazdrości mu pięknej żony). Z własną małżonką, Elisabeth się rozwiódł, po burzliwych siedemnastu latach i licznych zdradach, o których wiedziało całe miasto. W trakcie rozwodu, w 1998 r. Elisabeth poprosiła o opinię psychologiczną współmałżonka. Sporządziła ją Natividad Dayan, przewodnicząca Światowej Rady Psychologów, diagnozując „narcystyczne zaburzenie osobowości” będące w stadium „nie do wyleczenia”. Jeśli opinia ta jest trafna, to Filipiny mają prezydenta – psychopatę (być może również uzależnionego od silnych środków przeciwbólowych, w tym przede wszystkim posiadającego poważne skutki uboczne fentanylu).

Chociaż z Zachodu regularnie płyną głosy potępienia i oburzenia, a filipińska partia kobieca „Gabriela” nazwała Duterte „macho-faszystą”, to knajacki język i takież maniery mu nie szkodzą. Ba! Pomagają. Filipińczycy lubią jego balansowanie na granicy powagi i rynsztokowego żartu (to największa siła dutertoizmów: nigdy nie wiadomo do końca czy prezydent mówi serio, czy żartuje). W społeczeństwie zdominowanym przez kulturę macho jego styl powiatowego Casanovy świetnie się sprawdza. Podobnie jak emploi lokalnej odmiany Chucka Norrisa, Jean-Claude’a Van Damme’a czy Stevena Seagala (z tym ostatnim zrobił sobie urocze zdjęcie). Zaś ostentacyjna pogarda dla norm życia politycznego utrwala – jak najbardziej fałszywy – wizerunek „swego chłopa” walczącego z elitami.

Schamiały delfin

Rodrigo Duterte nie jest bowiem żadnym człowiekiem z nizin. To syn byłego gubernatora Mindanao z czasów dyktatury Marcosa, absolwent manilskich uczelni, licencjonowany prawnik i były prokurator. Burmistrzem Davao został dzięki układom swojej rodziny (w odpowiednim momencie jego matka zmieniła strony i porzuciła upadający reżim Marcosa na rzecz przejmujących władzę opozycjonistów).

O rodzinę i znajomych również dba. Zbudował w Davao własną oligarchiczną sieć kontrolującą całe życie polityczne i gospodarcze miasta (biznesmenom zagwarantował bonanzę w zamian za datki na jego szwadrony śmierci; płacili chętnie). Jak został prezydentem, przekazał burmistrzostwo swojej córce, Sarze (wiceburmistrzem długo był jego syn, Paolo).

Duterte w pewnym sensie jest jednak spoza układu: pochodzi od elit, ale prowincjonalnych. Nienawidzi stołecznych, manilskich szych: filipińskiego salonu. Krytycznych odsunął od stanowisk, podatnych przekupił, resztę zastraszył. Manila jest jego. Ale by się tam dostać i w niej utrzymać, potrzebował pozować na faceta z nizin, bo tradycyjne, patronackie linie awansu politycznego (opanowane przez manilskie rody oligarchiczne) były dla niego zamknięte. Image „brudnego Harry’ego” zaprowadzającego porządek dał mu wejście do wielkiej polityki. Było to tym prostsze, że to emploi jest nijako dla Duterte naturalne. Dorastał w cieniu niedostępnego, zapracowanego ojca i matki-dewotki karzącej go za rozrabianie „ukrzyżowaniem” (klęczeniem na ziarnkach fasoli w pozycji naśladującej Jezusa na krzyżu; przyznajmy: to mogło skomplikować jego relacje z Bogiem).

Pozostawiony sam sobie, wychował się w cieniu ochroniarzy, których subkulturę – będącą krzyżówką machismo, naśladownictwa amerykańskich seriali klasy B i lokalnych kodów gangsterki – z ochotą przyswoił. I tak już zostało, aż do prezydentury. Gdy więc przedstawia się jako karzący mściciel, wyzywa przeciwników od skurwysynów, psów, małp i śmieci, obwieszcza wszystkim rychłą śmierć, nazywa zabite w wojnie narkotykowej dzieci „pobocznymi stratami”, obiecuje, że zetnie głowy obrońcom praw człowieka (jego bardziej wyszukany rzecznik przekonuje, że prawa człowieka nie są na Filipinach łamane, gdyż ofiary wojny narkotykowej nie są ludźmi, nie ma więc mowy o łamaniu ich praw), wspomina, że wyrzucił z helikoptera podejrzanego o morderstwo albo że chodził po ulicach i szukał okazji do zabijania; więc gdy to wszystko ogłasza Duterte, to brzmi autentycznie.

Podobnie jak wtedy, gdy kilkukrotnie przyznawał się do osobistego zabijania ludzi (choć, będąc prawnikiem z wykształcenia, z ostrożnością procesową nigdy nie podał szczegółów, pozwalając swoim rzecznikom na tłumaczenia, iż to tylko licencja poetica). Zdobywał się też na bardziej intelektualnie wysublimowane działania: odgrażał się, że napisze książkę piętnującą powszechną obłudę polityków i biskupów (o przełomowym tytule: „Hipokryzja”).

Ujawnia też czasem duszę artysty: gdy przyjechał do niego Trump (co podratowało nadwyrężone obrażeniem Obamy, antyamerykańskimi wycieczkami prezydenta i masowymi morderstwami cywilów relacje filipińsko-amerykańskie), zaśpiewał mu serenadę „jesteś światłem mego świata, miłością, na którą czekałem”. Opłaciło się, Trump go polubił: pogratulował mu „nieprawdopodobnego wyniku” w walce z narkotykami, na co Duterte zrewanżował się z niezamierzoną ironią: „Trump to bardzo głęboki myśliciel… tak jak ja”.

Okazuje się, że ta rynsztokowo-popkulturowa estetyka świetnie działa, utrzymując wysokie, prawie 80% procentowe poparcie społeczne dla prezydenta. Najwyraźniej filipiński elektorat to lubi. Co skłania do pocieszającego skądinąd wniosku, że z polskim życiem publicznym nie jest jeszcze najgorzej. Wciąż nie doszliśmy do sytuacji, w której Kaczyński z Tuskiem będą się publicznie wyzywać od skurwysynów i wzajemnie grozić sobie śmiercią.

Bandyta czy mąż stanu?

 Cała ta szokująca estetyka to jednak tylko decorum wobec podstawowego pytania: Czy Duterte to sprawny polityk? Skuteczny rzecz jasna w kwestii podstawowej, a więc w rozwiązywaniu problemów społecznych i poprawianiu sytuacji Filipińczyków, a nie tylko w lansowaniu swojej osoby, pomnażaniu majątku, ustawianiu siebie, rodziny i wszystkich znajomych królika. Co do tego ostatniego nie ma wątpliwości. Jeśli przyjąć, że celem polityki jest zdobycie władzy i jej utrzymanie dla samej władzy, to Duterte jest politykiem wybitnym, który w drodze na szczyt pokonał silniejszych, inteligentniejszych, a na pewno kulturalniejszych od siebie. Czy jednak kilkanaście tysięcy ofiar wojny narkotykowej zostało poświęcone dla celów osobistych czy stała za tym jednak jakaś wizja polityczna?

„Duterte to bandyta, zwykły bandyta”, mówi mi jeden z b. polskich ambasadorów na Filipinach, który miał (nie)przyjemność spotkać Duterte w trakcie jego burmistrzowania Davao. Kreśli mi obraz lokalnego watażki, zainteresowanego tylko kasą, kobietami i zabawą, świetnie rozumiejącego i doskonale poruszającego się w klanowym, patronackim systemie polityki filipińskiej. „Ale tu nie ma żadnej wizji, Duterte to filipińska odmiana współczesnych populizmów, żerujących na społecznych lękach odpowiadających na realne problemy oszukiwaniem ludzi i chodzeniem na skróty”.

Podobnie krytyczny jest dr Rikard Jalkebro z Uniwersytetu St. Andrews: „Duterte nie radzi sobie z prawdziwymi problemami: ani z islamistami, ani z handlem narkotykami”.

Według niego prawdziwy powód „wojny z narkotykami” jest ekonomiczny: Duterte, jak niemal wszyscy politycy filipińscy korzysta na tym handlu i zabijając dilerów (oraz licznych narkomanów przy okazji) przede wszystkim likwiduje konkurencję. Działa jak specyficzny, lokalny CEO, szef korporacji, dbający o interesy własnej rodziny, stającej na czele oligarchicznej sieci współzależności.

Spójny z powyższymi opiniami obraz kreśli w swojej biografii filipińskiego prezydenta „Duterte Harry” Jonathan Miller, brytyjski dziennikarz – „skurwysyn” według słów Duterte – doskonale orientujący się w filipińskiej rzeczywistości (dotarł m.in. do byłych zabójców działających na zlecenie Duterte). Miller ze szczegółami opisuje korupcyjne mechanizmy rządzące Davao i Manilą umożliwiające Duterte finansowanie swoich zabójczych kampanii (np. tworzenie „martwych dusz” w administracji państwowej i opłacanie z ich pensji zabójców). Z jego książki wyłania się obraz Duterte jako mafijnego ojca chrzestnego pociągającego za wszystkie sznurki i zlecającego wszystkie najważniejsze działania. A do tego mającego świetnych prawników, skutecznie blokujących pociągnięcie go do odpowiedzialności. Wizja Duterte jako filipińskiego Padrino jest przekonująca, ale odarta z romantyzmu filmu Coppoli: estetycznie, a chyba też intelektualnie, Duterte znacznie bliżej do „Pershinga”, „Oczki” czy „Nikosia” niż do Vito Corleone.

Bardziej zniuansowaną sylwetkę Duterte przedstawia dr Franciszek Czech, specjalista od Filipin z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Według niego Duterte chce być niczym „szeryf zaprowadzający porządek na Dzikim Zachodzie i sam przesądza o tym, co złe, a co dobre”, zaś jego działania polityczne są dobrze skalkulowane i wyrastają z głębokiego zrozumienia filipińskiej rzeczywistości.

W realiach skorumpowanej legislatywy, egzekutywy i sądownictwa i ogólnej słabości państwa, działania legalne nie mają szans na powodzenia, o czym Duterte wie, bo od dawna jest częścią filipińskiej klasy politycznej. Idzie więc na skróty, ale „przestrzega niepisanych reguł filipińskiej gry politycznej, dzięki czemu na razie wciąż utrzymuje duże poparcie wśród parlamentarzystów i mało prawdopodobny jest jego impeachment albo zamach stanu”.

Świetnie wyczuł nastroje społeczne i był w stanie z drugorzędnego problemu narkotykowego – dużo ważniejsze od narkotyków są słabość państwa, ruchy odśrodkowe (islamiści, separatyści) generujące handel narkotykami (a nie vice versa) czy powszechna bieda – uczynić „panikę moralną”. Narzucił narrację, dzięki której wygrał wybory i zdobył władzę. Jednak dla dra Czecha dominujący na Zachodzie obraz Duterte jako irracjonalnego despoty jest uproszczony: „Duterte wierzy, że to co robi, jest dobre dla Filipin. Uważa, że inaczej niż siłowo nie rozwiąże się filipińskich problemów. I wielu Filipińczyków, także komentatorów politycznych, z którymi rozmawiałem, zgadza się z min. Dodatkowo na Zachodzie nie dostrzega się, że różne działania, za które Duterte jest krytykowany, były obecne w polityce filipińskiej już wcześniej”. Na dzień dzisiejszy Duterte „zastraszył wszystkich”. Jest bezpieczniej niż było – co nie znaczy bezpiecznie – bo dilerzy zniknęli z ulic, pochowali się, całkiem słusznie bojąc się o swoje życie. Jednak, jak podsumowuje dr Czech, to tylko rozwiązanie tymczasowe: Duterte „zbił termometr, zajął się skutkami, nie przyczynami”, co sprawia, że na dłuższą metę to nie poprawi sytuacji, bo gdy tylko odejdzie, dilerzy powrócą. Tym bardziej, że skoncentrował się w głównej mierze na zwykłych dilerach, a nie na trudniejszych do ujęcia bossach.

Próba podsumowania

 Dutertiańska wizja wojny z narkotykami – opierająca się na przekonaniu, że przestępczość narkotykowa nie wiąże się z biedą, lecz z brakiem porządku – nie cieszy się uznaniem specjalistów od przeciwdziałania handlowi narkotyków. I to nie tylko z przyczyn ostentacyjnego łamania praw człowieka, choć z tego powodu też oczywiście. Jeden z cytowanych przez Millera specjalistów nazwał politykę Duterte „darwinistyczną wizją” eliminacji słabych i ułomnych ze społeczeństwa. Według panującego dziś zachodniego konsensusu, najlepszym sposobem walki z narkotykami jest dekryminalizacja konsumpcji. Tak uważa na przykład César Gaviria, były prezydent Kolumbii, sławny z aresztowania Pablo Escobara. Gaviria zwrócił się do Duterte wprost, apelując, by „nie powtarzał jego błędów”. Duterte nazwał go „idiotą” i robi swoje, co zaczęło się podobać w regionie: politykę Duterte naśladuje, przynajmniej retorycznie, prezydent Indonezji Joko Widodo.

Niejednoznaczna jest ocena polityki gospodarczej Duterte. Filipiny nadal świetnie się rozwijają, PKB rośnie o 6-7% rocznie, w kraju trwa boom budowlany. Z drugiej strony kraj jest na najlepszej drodze do wpadnięcia w spiralę długów wobec Chin i Japonii. To wszystko dzieje się jednak trochę obok Duterte. On sam nie zna się na ekonomii, ale przynajmniej nie przeszkadza. Zostawił gospodarkę w rękach technokratów, najczęściej ze starych, manilskich elit. Kontestowana jest również jego polityka zagraniczna.

Duterte rozluźnił sojusz z USA, choć bynajmniej nie z przyczyn jakiejś wielkiej geopolityki, jak chcieliby jej fani. Po prostu ma osobisty uraz do Amerykanów, za realne i domniemane krzywdy z ich strony. Zbliżył się do Chin, poddając się de facto w spornych kwestiach wysp Morza Południowochińskiego, ale ponownie miało to więcej wspólnego z chińskim nieingerowaniem w sprawy wewnętrzne (Pekinowi mordowanie obcych cywilów nie przeszkadza) i dawnymi kontaktami biznesowymi z Chińczykami jeszcze z burmistrzostwa w Davao, niż ze względami strategicznymi.

Na pewno Duterte nie poradził sobie z atakiem islamistów na miasto Marawi na Mindanao w 2017 roku. Terroryści przez pięć miesięcy okupowali część miasta, a bezradna armia filipińska nie potrafiła ich wykurzyć (ostatecznie uczyniła to dzięki amerykańskiej pomocy), co było kompromitacją wojska, ale prezydenta przy okazji też (choć udało mu się zmyć z siebie odpowiedzialność). Okazało się, że łatwiej morduje się cywilów niż islamistów. Papierkiem lakmusowym rządów Duterte pozostaje sytuacja wewnętrzna. Filipińczycy twierdzą, że jest bezpieczniej, choć statystyki mówią co innego (wskaźnik liczby zabójstw w Davao przewyższa dwukrotnie ten w Nowym Jorku). Biedota wciąż stanowi podstawę elektoratu Duterte, mimo iż tak wielu jego wyborców zginęło z rąk płatnych zabójców. Wysokie wskaźniki poparcia społecznego prezydenta Duterte świadczą albo o legitymizacji tradycyjnej polityki spod znaku „siła jest racją”, albo umiejętnościach socjotechnicznych jego sztabu (albo o obu).

Jedno wiem na pewno. Gdy jakiś czas temu przeprowadzałem wywiady z filipińskimi migrantkami do Polski (w ramach grantu Narodowego Centrum Nauki), żadna nie krytykowała Duterte (albo chwaliły, albo milczały). Za to wszystkie zgodnie podkreślały najlepszą zaletę Polski w kontrze do Filipin. Jest bezpiecznie.

Kreśląc sylwetkę Duterte, oprócz rozmów z cytowanymi w tekście rozmówcami, opierałem się przede wszystkim na biografii Duterte autorstwa Jonathana Millera; stamtąd pochodzą wszystkie szczegóły i cytaty dotyczące filipińskiego prezydenta, chyba, że zaznaczono inaczej.