#9 Horyzont Wyszehradzki

Horyzont Wyszehradzki to publikowany regularnie co dwa tygodnie przegląd najważniejszych wydarzeń politycznych i gospodarczych z państw Grupy Wyszehradzkiej.

1. Polityka

1.1 Czechy: Made in Czechia (Anna Herman)

Czesi postanowili wprowadzić skróconą nazwę swojego kraju w języku angielskim. Ich kraj za granicą miałby być nazywany, obok the Czech Republic, także „Czechia”. Czechy do tej pory nie miały jednowyrazowego odpowiednika w języku angielskim. Większość krajów posiada swoją oficjalną, dłuższą nazwę na arenie międzynarodowej, jak chociażby Republic of Poland, Slovak Republic, ale powszechnie stosuje się ich skrócone wersje: Poland, Slovakia. „Czechia” ma być bezpośrednim odpowiednikiem używanego przez Czechów skrótu „Česko”. Instytut Języka Czeskiego uznał, że słowo „Czechia” wywodzi się z łaciny i może być dobrą alternatywną nazwą. Jego przewodniczący Karel Oliva dodał jednak, że to użytkownicy języka angielskiego zdecydują, czy będą używali tego skrótu.

14 kwietnia na spotkaniu w pałacu prezydenckim najważniejsi czescy politycy wspólnie zgodzili się na nazwę „Czechia”. Wkrótce odbędzie się oficjalne głosowanie w Sejmie, a następnie minister spraw zagranicznych Lubomir Zaoralek skieruje do ONZ prośbę o wpisanie skróconej nazwy do oficjalnego katalogu państw.  Zaoralek twierdzi, że zmiana nazwy jest potrzebna przede wszystkim z praktycznego punktu widzenia. Krótka nazwa ma pojawiać się na koszulkach sportowców, czy też jako oznaczenie czeskich produktów „made in Czechia”.

Czesi mają podzielone zdanie co do nowej nazwy. Niektórzy przedsiębiorcy martwią się, że klienci zagraniczni będą mieli problemy ze skojarzeniem nowej nazwy z Republiką Czeską, inni są zadowoleni, że zbyt długa nazwa zostanie wkrótce zastąpiona. Wielu z nich żałuje, że jednowyrazowa nazwa nie została ustalona już 23 lata temu, bezpośrednio po rozpadzie Czechosłowacji._­

Prezydent Austrii z wizytą w Czechach

11 kwietnia austriacki prezydent Heinz Fischer przyjechał pociągiem do Pragi. Była to ostatnia wizyta zagraniczna Fishera. Latem kończy się okres jego urzędowania. Spotkał się z prezydentem Milošem Zemanem oraz premierem Bohuslavem Sobotką. Pierwszego dnia wizyty prezydenci Fisher i Zeman uroczyście otworzyli w Pradze czesko-austriackie forum ekonomiczne. Oprócz spraw ekonomicznych prezydenci rozmawiali także o wojnie w Syrii i sytuacji migrantów w Europie. Z premierem Sobotką austriacki prezydent rozmawiał o aktualnych europejskich problemach – przede wszystkim o migracji. Poruszyli też tematy takie jak infrastruktura, współpraca transgraniczna, wzajemny handel, wspólne inwestycje oraz szkolnictwo.

W relacjach Republiki Czeskiej i Austrii w ostatnich latach dominowały głównie spory o energetykę jądrową, której strona austriacka jest przeciwna. W tym roku władze austriackie ostro krytykowały przedłużenie pozwolenia na działanie elektrowni Dukovany, która znajduje się kilkadziesiąt kilometrów od granicy z Austrią. Kolejna kwestia dotyczyła kryzysu migracyjnego. Austria wraz z Niemcami oczekiwała od krajów takich jak Republika Czeska solidarności w kwestii uchodźców. Dodatkowo była za zmniejszeniem dotacji unijnych krajom, które odmówiłyby ich przyjęcia. W ostatnim czasie stanowisko Austrii uległo korekcie i obecnie Wiedeń uważa, że należy wprowadzić ograniczenia dla migrantów.

Premier Sobotka: Grupa Wyszehradzka wspólnie przeciw planom Komisji Europejskiej

Premier Bohuslav Sobotka (ČSSD) chce, żeby kraje Grupy Wyszehradzkiej wspólnie odrzuciły plan Komisji Europejskiej dotyczący kryzysu migracyjnego. Ponadto, według Sobotki kraje te powinny sprzeciwić się przenoszeniu kompetencji poszczególnych państw narodowych na rzecz Komisji Europejskiej, a także wdrażaniu obowiązkowego mechanizmu relokacyjnego. W ciągu ostatnich dwóch tygodni minister spraw zagranicznych Lubomír Zaorálek rozmawiał o tym z przedstawicielami władzy wszystkich krajów wyszehradzkich. Najpierw spotkał się na polsko-czeskich międzyrządowych konsultacjach w Warszawie z polskimi ministrami spraw zagranicznych i obrony narodowej. Rozmawiali o nadchodzącym szczycie NATO w Warszawie oraz wspólnej polityce obronnej w ramach Grupy Wyszehradzkiej. Następnie minister Zaorálek spotkał się z węgierskim ministrem spraw zagranicznych Pétrem Szijjártó. Omawiali stanowisko w sprawie migracji przed spotkaniem ministrów spraw zagranicznych w Brukseli, a także kwestię wspólnego bezpieczeństwa i szczytu NATO. Ze słowackim prezydentem Andrejem Kiską oraz ministrem spraw zagranicznych Miroslavem Lajčákem rozmawiał na międzynarodowym forum bezpieczeństwa GLOBSEC 2016 w Bratysławie. „Nie możemy dzisiaj przyjmować bezpieczeństwa w Europie jako rzeczy oczywistej. Musimy się bardziej skoncentrować na wspólnej obronie i bezpieczeństwie w Europie i poza nią” – mówił Zaorálek.

1.2 Serbia: Spór Chorwacja-Serbia grozi blokadą drogi Belgradu do UE (Łukasz Kołtuniak)

Narasta konflikt między Chorwacją a Serbią. Zagrzeb grozi blokadą serbskiego członkostwa w UE, jeżeli Belgrad nie dokończy procesu rozliczenia zbrodni z czasu wojny w okresie Byłej Jugosławii. Za czołowy temat w serwisach informacyjnych tak w Serbii jak i Chorwacji należy uznać za duży krok wstecz w procesie bałkańskiego pojednania. Sprawa dotyczy przede wszystkim osoby Vojislava Seselija, lidera Partii Radykalnej, oskarżanego o kierowanie jednostkami czetników w okresie wojny. Chorwacja domaga się także reformy serbskiego ustawodawstwa w kierunku jednoznacznego uznania przez Belgrad jurysdykcji sądów międzynarodowych. Sądząc po reakcji tak serbskich jak i chorwackich mediów, cała sprawa stanowi nie do końca chyba potrzebne podgrzanie zadawnionych napięć historycznych. Serbskie media przypominają o chorwackich problemach z rozrachunkiem z przeszłością związanymi przede wszystkim za sprawą uważanego przez Chorwatów za bohatera narodowego generała Ante Gotoviny. Cała historia osłabia niezwykle początkowo udany proces pojednania między oboma narodami zapoczątkowany przez prezydentów Borisa Tadicia i Ivo Jospipovicia. Warto wspomnieć o bardzo umiarkowanych i generalnie popierających stanowisko Belgradu reakcjach Brukseli i Berlina. Tamtejsi polityce przypominają o reformatorskim wysiłku podjętym przez Serbię, a także konstruktywnej polityce wobec kryzysu imigracyjnego

Kosowo zaprasza serbskiego prezydenta

Serbski prezydent Tomislav Nikolić otrzymał zaproszenie do Prisztiny na inauguracje swego kosowskiego odpowiednika Hashima Thaciego. Thaci – pierwszy premier niepodległego Kosowa stara się kontynuować politykę swoistego detente między Serbią a jej byłą prowincją. Tym niemniej zaproszenie miało ewidentnie charakter kurtuazyjny, wizyta prezydenta Serbii w Belgradzie na chwilę obecną przekracza granice tego, co osiągalne. Administracja Nikolicia oraz rząd premiera Vucicia próbują jednak również prowadzić pojednawczą politykę wobec Kosowa, jednak bez formalnego uznawania niepodległości tego kraju. Taka opcja byłaby nie do zaakceptowania dla serbskiego społeczeństwa, wciąż uznającego Kosowo za kolebkę państwowości.

Spotkanie premierów Serbii oraz Bośni i Hercegowiny

Spotkanie premierów Serbii Alaksandra Vucicia oraz Bośni Bakira Izedbegovicia pokazało jak wiele dzieli oba narody. Do spotkania doszło pod koniec marca w Belgradzie, tuż po wyroku haskiego Trybunału w sprawie przeciwko Radovanovi Karadziciowi. Tym niemniej nie brakowało tematów trudnych. Izdbegović chciał wyjaśnić, na ile Belgrad wspiera separatystyczne aspiracje tak zwanej Republiki Serbskiej w Bośni. Vucić dla odmiany poruszał kwestie groźby nowego ludobójstwa, tym razem zwróconego przeciwko społeczności serbskiej. Obawy premiera wynikają z narastającej fali przemocy wobec Serbów na terenie BIH. Choć obaj przywódcy wyrazili gotowość kontynuacji procesu pokojowego reakcje medialne dowodzą pogarszających się nastrojów między obydwoma państwami.

1.3 Słowacja: Kotleb chciał uczcić pamięć księdza Tiso (Łukasz Kołtuniak)

Uważany za neofaszystę lider Partii Ludowej Martin Kotleb zaproponował uczczenie przez słowacki parlament minutą ciszy pamięci księdza Jozefa Tiso, lidera słowackiego państwa faszystowskiego z okresu II wojny światowej. Pomysł ten został zgodnie odrzucony przez wszystkie pozostałe siły parlamentarne. Kotleb potwierdza tym samym, iż w nowym parlamencie będzie raczej izolowany czy wręcz odgrodzony „kordonem sanitarnym”.

Tym niemniej osoba księdza Tiso do dziś polaryzuje Słowaków. Tak zwana Parafiańska Republika z okresu II wojny do dziś budzi na Słowacji silne emocje. Dla części społeczeństwa jest to po prostu pierwsza słowacka państwowość. Jednak nawet zwolennikom republiki księdza Tiso ciężko zaprzeczyć, że było to państwo całkowicie podporządkowane nazistowskim Niemcom. Co więcej, rząd Tiso ponosi odpowiedzialność za wysłanie na śmierć 72 tysięcy Słowackich Żydów. Dlatego projekt Kotleba wzbudził tak silne emocje wśród słowackich Żydów, czego dowodzą choćby wypowiedzi Martina Mestana, przewodniczącego Muzeum Słowackich Żydów. Przeciwko Kotlebowi wpłynęło również doniesienie do prokuratury. Nie da się jednak zaprzeczyć, że Tiso skazany na śmierć wyrokiem Trybunału Ludowego w 1947, a więc jeszcze w okresie względnie demokratycznej III Republiki pozostaje bohaterem dla znacznej części społeczeństwa, zwłaszcza mieszkańców regionów Żyliny oraz Bańskiej Bystrzycy.

Programowa deklaracja koalicyjnego rządu

Liderzy tworzących nową koalicję rządową ugrupowań Smer, Most-Hid, Siet i SNS porozumieli się co do celów nowego rządu. Kolejny gabinet Roberta Fico nazwany został rządem „kontynuacji i pojednania”. Priorytety ustalone przez liderów czterech ugrupowań wydają się rozsądnym kompromisem między socjalnymi postulatami Smeru a zdecydowanie bardziej prorynkowymi zapisami programów ugrupowań centroprawicowych. Wśród priorytetów rządu znalazła się walka z bezrobociem, zmniejszanie dysproporcji między poszczególnymi regionami, unowocześnienie państwa oraz walka z korupcją. Rząd otrzymał silne wsparcie ze strony prezydenta Andreja Kiski. Słowackie media piszą o kompromisie wygaszającym spory z lat 90. (partie prawicowe i Smer pozostawały w bardzo ostrym sporze politycznym). Zdaniem polityków, w tym ministra spraw zagranicznych Miroslava Lajczaka kompromis wzmocni notowania Słowacji w perspektywie rozpoczynającej się w lipcu prezydencji w Radzie UE.

1.4 Węgry (Łukasz Kołtuniak) Rząd Orbana: Referendum o uchodźcach tak samo ważne jak o NATO i UE

Zdaniem rzecznika węgierskiego rządu Janosa Lazara referendum na temat przyjmowania imigrantów będzie tak samo ważne jak te, w których Węgrzy poparli członkostwo w UE i NATO. Referendum proponowane przez rząd Orbana i budzące bardzo duże kontrowersje w UE mogłoby odbyć się już latem. Lazar, przedstawiając stanowisko węgierskiego rządu, powiedział, iż pod pretekstem rozwiązania problemu UE tak naprawdę tworzy nowy problem. Węgierski rząd stoi na stanowisku humanitarnego rozwiązania kryzysu, którego nie stanowią narzucane kwoty. Są jedynie ucieczką przed wyzwaniem zajęcia się 1,5 milionem imigrantów koczujących w Europie, z których wielu może należeć do organizacji terrorystycznych. Dlatego zdaniem Lazara stanowisko Budapesztu to próba humanitarnego i rzeczowego rozwiązania kryzysu i, w porównaniu do narzucanych przez rząd Angeli Merkel kwot, jest proeuropejska. Nie ulega wątpliwości, iż w referendum Węgrzy wypowiedzieliby się przeciwko niemieckiemu rozwiązaniu. Z pewnością umocniłaby się pozycja rządu Wiktora Orbana. Jak zareagowałaby Unia? No cóż, z pewnością (w kontekście także referendum brytyjskiego) czeka nas ciekawe lato.

Krytyczny raport Freedom House o sytuacji na Węgrzech

W swoim corocznym raporcie Freedom House analizuje sytuację praw człowieka na Węgrzech. Bardzo krytyczny wobec władz w Budapeszcie raport w pierwszej kolejności krytykuje politykę rządu Orbana wobec kryzysu imigracyjnego. „Staranie się o azyl” to nie przestępstwo– czytamy w dokumencie. Ponadto węgierskim władzom wytyka się m.in. przyzwolenie na antysemityzm i seksizm, łamanie prawa do sprawiedliwego procesu sądowego, brak konsultacji z opozycją, korupcję na szczeblach władzy. Odpowiedź węgierskiego ministra spraw zagranicznych Petera Szijarto nie grzeszyła nadmierną kurtuazją. „To bardzo wygodne siedzieć kilka tysięcy kilometrów od Budapesztu i oceniać sytuacje w naszym kraju. A swoją drogą, czy to nieśmieszne, że kraj budujący mur na swojej południowej granicy zarzuca nam niewłaściwą politykę wobec uchodźców”– powiedział Szijarto.

Orban w Wojewodinie

Węgierski premier Wiktor Orban gościł 13 kwietnia w Wojewodinie. Premier wsparł jednoznacznie serbskie starania o członkostwo w UE i NATO. Podczas spotkania z serbskim premierem  Alaksandrem Vuciciem Orban zapowiedział węgierski pakiet pomocy dla Wojewodiny o wartości 50 miliardów forintów (około 160,7 miliona Euro). Vucic podziękował za węgierskie zaangażowanie w pomoc dla Serbii i zapowiedział kontynuowanie przez Belgrad reform opartych na pobudzaniu eksportu.

2. Gospodarka

2.1 Czechy: rekordowo wysoki poziom czeskiego eksportu  (Anna Herman) 

Eksport czeskich towarów był w 2015 roku najwyższy w historii i jego wartość stale rośnie – chwalił się w mediach społecznościowych premier Bohuslav Sobotka. Według niego świadczy to przede wszystkim o dobrej dyplomacji gospodarczej. Portal Business Info podaje, że zgodnie z danymi Czeskiego Urzędu Statystycznego ten rok jest na razie lepszy od poprzedniego. Do końca lutego wartość eksportu była o 4,5 miliarda koron większa niż w tym samym czasie w 2015 roku. Dane te potwierdzają zatem zwyżkowy trend czeskiego eksportu. Eksporterom sprzyja osłabienie narodowej waluty. Dzięki niskiemu kursowi korony zwiększa się konkurencyjność ich towarów na rynkach zagranicznych.

Dyskusja o reformie opieki zdrowotnej

Czeski rząd próbuje wrócić do tematu reformy systemu opieki zdrowotnej. Zdaniem większości obserwatorów od lat stanowi ona piętę achillesową całej gospodarki. Pochodzący z socjaldemokratycznej CSSD minister Svatopukl Nemecek proponuje konkretne pomysły reformy. Jej celem miałoby być zwiększenie konkurencyjności zakładów opieki zdrowotnej, a także jakości tejże opieki. Minister postuluje m.in. zwiększenie opłat za niektóre świadczenia. David Klimesz, komentator dziennika Hospodarske Noviny, przekonuje, że cały pomysł reformy to jedynie próba urwania w sondażach kilku procent współkoalicjantce, a przy tym głównej konkurentce w walce o zwycięstwo w przyszłorocznych wyborach partii, ANO 2011 Andreja Babisza. Pierwsze opłaty za niektóre usługi medyczne wprowadził w Czechach centroprawicowy gabinet Mirka Topolanka (2006-2010), co spotkało się z ogromną krytyką ze strony ówczesnej lewicowej opozycji.

2.2 Serbia: MFW chwali reformy w Serbii

Fil Gerson, wiceprzewodniczący MFW, chwali serbskie reformy. Zdaniem Gersona serbski rząd poprawnie wywiązał się zarówno ze swoich zobowiązań fiskalnych, jak i z powodzeniem wdraża reformy strukturalne. MFW oczekuje kontynuacji współpracy po zbliżających wyborach parlamentarnych.

Mimo obalenia w 2000 roku reżimu Slobodana Milosevicia (w wyniku tzw. rewolucji buldożerów) sytuacja gospodarcza pozostaje bardzo trudna. Co ciekawe obecny rząd Alaksandra Vucicia zdaje się o wiele efektywniej zarządzać gospodarką niż władze wywodzące się (przynajmniej pozornie) z grona byłych przeciwników reżimu.

Nikolić: Serbia gwarancją interesów Chin w Europie

Serbia jest gwarancją interesów Chin w Europie – powiedział prezydent Tomislav Nilolić podczas spotkania z przedstawicielami dwóch chińskich kompanii China Energy Company Limited oraz China Bank Investment, do którego doszło 14 kwietnia w Belgradzie. Serbia wykorzystuje w relacjach z Chinami tradycje ścisłego sojuszu łączącego oba kraje w okresie zimnej wojny. Oprócz tradycyjnych deklaracji przyjaźni podczas spotkania pojawiły się jednak konkrety dotyczące udziału chińskich kompanii w prywatyzacji serbskiego przemysłu. Obie chińskie firmy należą do największych chińskich przedsiębiorstw (plasują się w pierwszej dziesiątce). Pogrążona w gospodarczej apatii Serbia – niespecjalnie znajdująca się w kręgu zainteresowań zachodnich inwestorów– poszukuje metod wyjścia z kryzysu. W związku z pewnym dystansem wobec inwestycji rosyjskich (czego dowiodła sprawa South Stream) Chiny wydają się dla Belgradu partnerem niemal optymalnym.

2.3 Słowacja: plany utworzenia narodowego przewoźnika lotniczego i wodnego

W deklaracji programowej nowego słowackiego rządu znalazł się postulat utworzenia nowego narodowego przewoźnika lotniczego. Powołanie takiego przedsiębiorstwa umożliwiłoby skomunikowanie Bratysławy z portami lotniczymi całego świata. Co ciekawe, rząd zamierza powołać także przewoźnika do transportu wodnego. Tego typu postulat znalazł się w rządowych założeniach po raz pierwszy. Nominowany na ministra Roman Brecely (partia Siet) powiedział podczas briefingu, iż pomysł ten wynika z celów polityki infrastrukturalnej UE na lata 2016-2020. Usprawnienie transportu wodnego na Dunaju w regionie Bratysławy będzie kluczowym  zadaniem nowego rządu.

2.4 Węgry: Węgry tworzą granta na promocję biznesu na Zachodniej Ukrainie

2 biliony forintów (około 6,4 miliona euro) zamierzają przeznaczyć władze w Budapeszcie na promocję biznesu na Zachodniej Ukrainie. Grant wpisuje się w linie polityczną rządu Orbana, który przy ambiwalentnym politycznym stanowisku wobec kryzysu ukraińskiego stara się udzielić Kijowowi wsparcia transformacyjnego i rozwojowego.

Varga: Dostrzegamy pozytywne trendy w sektorze bankowym

Węgierski minister spraw zagranicznych Mihaly Varga spotkał się z przedstawicielami zrzeszenia bankowców. Zdaniem ministra dostrzegalne są pozytywne symptomy ożywienia w całym sektorze. Od lipca nałożony przez rząd Orbana podatek bankowy zostanie zmniejszony o połowę. Varga zapowiedział działania rządu stymulujące rozwój sektora, na przykład akcję prokredytową mającą zachęcić obywateli do korzystania z kredytów i szerzej usług banków. Przedstawiciele bankowców podkreślali natomiast, iż liczą na politykę rządu zgodną z europejskimi wymogami konkurencji i wolnego rynku.

Raport Komisji o węgierskiej biedzie

Z raportu Komisji Europejskiej wynika, iż mimo wysiłków rządu Orbana Węgry są wciąż krajem strukturalnej biedy. Zarówno ogólny wskaźnik biedy, jak i ranking skrajnej deprywacji wskazują na pozycję Węgier niemal na samym końcu w rankingach walki z ubóstwem na obszarze UE. Choć Komisja zauważyła spadek bezrobocia, skrytykowała rząd za walkę z tym zjawiskiem przy pomocy robót publicznych. Zdaniem Komisji rozwiązanie takie nie pomaga wyrwać ludzi z biedy, jak również nie sprzyja trwałemu powrotowi na rynek pracy.

3. Wyszehrad a Polska (Łukasz Kołtuniak)

Hospodarske Noviny o rocznicy tragedii w Smoleńsku

Hospodarske Noviny relacjonowały wydarzenia w Polsce związane z obchodami szóstej rocznicy tragedii w Smoleńsku. Specjalista od spraw polskich Martin Ehl relacjonuje polski dyskurs wokół katastrofy. Ciężko oprzeć się wrażeniu, że artykuł Ehla wpisuje się w narrację polskiej opozycji odnośnie „smoleńskiej sekty”. Autor zwraca jednak uwagę na głęboką ranę, jaką jest dla Polaków śmierć prezydenta w miejscu, gdzie historia doświadczyła nasz naród w tak okrutny sposób. Oprócz komentarza Ehla HN zamieścili jeszcze fotoreportaż z polskich obchodów.

Krzysztof Szczerski w Hospodarskich Novinach

Minister spraw zagranicznych Krzysztof Szczerski udzielił Martinowi Ehlowi obszernego wywiadu dla Hospodarskich Novin. Minister tłumaczy sytuację w Polsce normalną w Europie zmianą władzy, jego zdaniem sama możliwość wymiany obozu rządzącego po ośmiu latach pokazuje „kwitnący” stan polskiej demokracji. Minister rozwiewa także obawy odnośnie polskiego eurosceptycyzmu. Jego zdaniem Polacy należą do największych euroentuazjastów na kontynencie. Co więcej, partia rządząca, jak twierdzi Szczerski, wcale nie jest eurosceptyczna. Otwartym pozostaje jednak pytanie o kształt Unii. Zdaniem polskiego polityka ostatnie decyzje polityczne, jak pomoc dla Ukrainy czy dla imigrantów wojennych, są de facto realizacją wcześniejszych polskich postulatów. Konkretne decyzje polityczne jak na przykład wypowiedź kanclerz Angeli Merkel odnośnie przyjęcie wszystkich uchodźców były jednak wysoce niefortunne. Same stosunki polsko-niemieckie pozostają jednak bardzo dobre (co ciekawe minister cytował Władysława Bartoszewskiego). Szczerski powiedział, że idea wyszehradzka jest dziś silniejsza niż kiedykolwiek, a w Europie Środkowej dojrzewa świadomość wspólnych interesów. Ostatnie miesiące pokazują realność idei ABC (Adriatyk, Bałtyk, Morze Czarne). Zapytany przez Ehla „czy nie uważa Pan, że dla Czechów ważniejsze są względy Wielkiej Brytanii?” Szczerski powiedział, że Polska jest partnerem bardziej zaufanym, a brytyjskie referendum pokazuje, iż w imię narodowej dumy Londyn gotów jest poświęcić interes Europy.

Horyzont obejmuje okres 01.04.16-15.04.16.