Demokratyczne procedury i instytucje to jedno, zakulisowi gracze to drugie. Dla nikogo nie jest tajemnicą, że za naszą wschodnią granicą często od oficjalnych graczy politycznych istotniejsi są ich nieformalni mocodawcy. Kim jednak są ukraińscy oligarchowie? Na czym budują swoją polityczną i gospodarczą siłę? Jak wygląda ich wzajemna „sieć powiązań”?

1. Grupa Achmetowa – zwana również klanem donieckim, pod względem finansowym jest najsilniejszą grupą oligarchiczną na Ukrainie. Jej początki sięgają przełomu XX i XXI w. pierwotnie tym określeniem opisywano tzw. „czerwonych dyktatorów”, czyli działaczy polityczno-gospodarczych z czasów komunistycznych (m.in. Janukowycz czy Azarow). Obecnie liderem „nowego klanu donieckiego” jest Rinat Achmetow. Celem grupy jest rozwój stosunków politycznych i gospodarczych z Rosją oraz federalizacja Ukrainy. Zapleczem biznesowym klanu jest głównie przemysł metalurgiczny. Reprezentacją polityczną klanu donieckiego jest powstała w 1997 r. Partia Regionalnego Rozwoju Ukrainy – obecnie Partia Regionów.

Rinat Achmetow – najbogatsza osoba na Ukrainie, szef klanu donieckiego. Urodził się w 1966 r. w Doniecku, jako syn emigranta z Tatarstanu. Jego działalność w latach 90. wiązała się z liderem świata przestępczego w obwodzie donieckim, Achatem Braginem. Pozycja Achmetowa wzrosła w drugiej połowie lat 90. W 1995 r. został udziałowcem Dongorbanku. Kolejne lata to budowa swojej pozycji ekonomicznej poprzez przejmowanie kolejnych przedsiębiorstw. W tym okresie był powiązany z Wiktorem Janukowyczem, który od 1997 r. był gubernatorem obwodu donieckiego. Janukowycz reprezentował polityczną stronę klanu donieckiego, z kolei Achmetow był głównym biznesmenem.

Oprócz przemysłu metalurgicznego, Achmetow rozpoczął inwestycje w hutnictwie i górnictwie. Mimo swojej pozycji, nigdy nie piastował silnie eksponowanego stanowiska politycznego (w 2006 i 2007 r. był tylko wybierany do Rady Najwyższej z list Partii Regionów). Po latach współpracy oligarchy z Janukowyczem, ich drogi zaczęły się rozchodzić – ten drugi zaczął się uniezależniać od Achmetowa, tworząc własny klan Familię. Większość majątku Achmetowa została skupiona w koncernie System Capital Management (SCM). Oligarcha działa głównie w trzech branżach: metalurgii (SCM), elektroenergetyce (Doniecka Kompania Paliwowo-Energetyczna) i mediach (Media Grupy Ukraina oraz holding Siegodnia-multimedia).

Borys Kolesnikow – urodził się w Mariupolu w 1962 r. Prawa ręka Achmetowa, choć obecnie prowadzi niezależne interesy. Wiceprezes klubu Szachtar Donieck od 1998 r. (Achat Bragin przez pewien okres był prezesem tego klubu piłkarskiego). Na jego polityczną karierę składają się funkcja wiceprzewodniczącego rady obwodu donieckiego i funkcja przewodniczącego tegoż obwodu w latach 2001 – 2006. Ponadto razem z Achmetowem został wybrany z list Partii Regionów do Rady Najwyższej w 2006 i 2007 r. W marcu 2010 r. powołano go na stanowisko wicepremiera ds. Euro 2012. W grudniu tego samego roku objął również tekę ministra infrastruktury. Do jego majątku zaliczyć należy koncern Grupa Konti, Ukrinwest (obie obejmują przemysł spożywczy), Altkom (przemysł budowalny, m.in. budowa stadionu we Lwowie na Euro 2012).

Wadym Nowinski – urodzony w Rosji w miejscowości Stara Russia w 1963 r. Z wykształcenie inżynier (ukończył Akademię Lotnictwa Cywilnego w Leningradzie). Pracował w lotnictwie, w latach 90. związany ze spółką należącą do koncernu ŁUKoil. Twórca grupy Smart (od 2006 r. prezes grupy Smart Holding oraz prezes rady nadzorczej). Nie jest aktywnym uczestnikiem życia politycznego na Ukrainie. Związany z branżami w rolnictwie, metalurgii, przemysłem stoczniowym i budowalnym.

Raisa Bohatyriowa – urodzona w 1953 r. w Bakale w obwodzie czelabińskim. Z wykształcenia lekarz i prawnik. W polityce od 1990 r. – wtedy po raz pierwszy została wybrana do Rady Najwyższej (posłanka Rady Najwyższej I, III, IV, V i VI kadencji). Od 1994 r. wiceminister w ministerstwie zdrowia, w latach 1999 – 2000 stanęła na jego czele. W tym okresie związana m.in. z Wiktorem Juszczenką i Leonidem Kuczmą. Od 2000 r. w Partii Regionów. W 2007 r. Wiktor Juszczenko mianował ją na stanowisko sekretarza Rady Bezpieczeństwa Narodowego i Obrony Ukrainy. W 2012 r. w rządzie Mykoły Azarowa ponownie objęła tekę ministra zdrowia. Z polityki odeszła po wydarzeniach Euromajdanu. Obecnie poszukiwana listem gończym przez Interpol.

2. Grupa RUE – druga, obok grupy Achmetowa, najbardziej wpływowa grupa oligarchiczna na Ukrainie. Nazwa pochodzi od spółki RosUkrEnergo, która w latach 2004 – 2009 była pośrednikiem w imporcie rosyjskiego gazu. Inaczej nazywana grupą Firtasza, od nazwiska biznesmena Dymtra Firtasza. Z jednej strony mówi się, że jest to druga najsilniejsza grupa oligarchiczna na Ukrainie, ale można spotkać się także z opiniami, że za działaniami Firtasza stoją wysoko postawieni ukraińscy urzędnicy państwowi. Członków grupy RUE cechuje prorosyjskość, wyrażająca się nie w ideologii, ale w interesach z rosyjskimi biznesmenami. Nazywana również „klanem gazowym”.

Dmytro Firtasz – urodził się w obwodzie tarnopolskim w Bohdanowce w 1965 r. Pierwotnie zajmował się przemysłem spożywczym w Moskwie (lata 90.), później prowadził interesy z Turkmenistanem. Na początku nowego wieku reprezentował Eural Trans Gas, który później zastąpił RosUkrEnerg. Pierwszy raz nazwisko Firtasza pojawiło się w 2006 r. (media ujawniły udziałowców RUE). Bez powodzenia w polityce. Udzielał jednak wsparcia finansowego prezydentowi Juszczence oraz Partii Regionów (na tym tle doszło do konfliktu z premier Julią Tymoszenko). Po zwycięstwie Janukowycza w 2010 r. Firtasz z powodzeniem przejął znaczną część sektora chemicznego. Sama jego osoba nie jest dobrze znana – jego powiązania z rosyjskim przestępcą, Siemionem Mogilewiczem, do dzisiaj nie są pewne. Od 2007 r. majątek Firtasza skupiony jest w koncernie Group DF (chemia, tytan, gaz, finanse).

Wałeryj Choroszkowski – urodzony w Kijowie w 1969 r. Ukończył prawo na Uniwersytecie im. Tarasa Szewczenki w Kijowie. W polityce od 1996 r. jako członek Partii Narodowo-Demokratycznej (premierem z tego ugrupowania był Wałerij Pustowojtenko, którego następcą był Wiktor Juszczenko). Później z list partii Drużyna Ozimego Pokolenia również bezskutecznie starał się o mandat. W 1998 r. wybrany do Rady Najwyższej. W 2002 r. w rządzie Janukowycza został ministrem gospodarki. Po pomarańczowej rewolucji prezydent Juszczenko mianował go w 2006 r. wicesekretarzem Rady Bezpieczeństwa Narodowego i Obrony Ukrainy. W 2007 r. stanął na czele Państwowej Służby Celnej. Podobnie jak Firtasz, popadł w konflikt z premier Tymoszenko. Od 2009 r. w Służbach Bezpieczeństwa Ukrainy. W 2012 r. został wicepremierem w rządzie Azarowa. W latach 2005-2006 Choroszowski był udziałowcem w rosyjskiej grupie Evraz (jeden z największych producentów stali na świecie). W 2005 r. kupił ukraiński koncern medialny U.A. Inter Media Group, który jest najważniejszą pozycją w jego majątku. Obecnie poza ukraińską polityką.  

Serhiej Lowoczkin – urodzony w 1972 r. w Kijowie. Syn Wołodymyra Lowoczkina, który swego czasu był powiązany z Leonidem Kuczmą oraz Wiktorem Janukowyczem. Serhiej studiował na Narodowym Uniwersytecie Ekonomicznym w Kijowie oraz na Ukraińskiej Akademii Handlu Zagranicznego. Do polityki trafił na przełomie wieków – pracował najpierw jako konsultant naukowy przy prezydencie Kuczmie, a w 2000 r. trafił do Rady Konsultacyjnej ds. Inwestycji Zagranicznych. Współpracował również z ówczesnym gubernatorem okręgu donieckiego, Wiktorem Janukowyczem. Po pomarańczowej rewolucji zasiadał w Radzie Najwyższej. Od 2006 r. prezes administracji rządowej Janukowycza. W 2007 uzyskał mandat z ramienia Partii Regionów, jednak w grudniu został mianowany szefem Narodowego Banku Ukrainy. W latach 2010 – 2014 pełnił funkcję szefa administracji prezydenta Ukrainy, dzięki czemu jego władza i pozycja w środowisku Partii Regionów i samego prezydenta była ogromna. W tym samym roku z list Bloku Opozycyjnego uzyskał mandat poselski.

Bracia Andrij i Serhij Klujewowie – młodszy z braci, Andrij urodził się w 1964 r. w Doniecku. Ukończył studia na politechnice w Doniecku uzyskując tytuł inżyniera górnictwa. Do 1994 r. pracował jako pracownik naukowy oraz w górnictwie. W 1994 r. został wiceprzewodniczącym donieckiej rady obwodowej, a później piastował funkcję zastępcy mera Doniecka i zastępcy gubernatora okręgu donieckiego, Wiktora Janukowycza. W 2002 r. z list Partii Regionów został posłem Rady Najwyższej. W okresie 2003 – 2004 wicepremier w rządzie Janukowycza. Reelekcję poselską uzyskał ponownie w: 2002, 2006 i 2007 r. Zasiadał w drugim rządzie Janukowycza. Z kolei w rządzie Azarowa był wicepremierem i ministrem gospodarki. W 2012 r. sekretarz Rady Bezpieczeństwa Narodowego i Obrony Ukrainy. Od 2014 r. szef administracji prezydenta Janukowycza.

Młodszy z braci, Serhij, urodził się w 1969 r. legitymuje się takim samym wykształceniem jak starszy brat – inżynier górnictwa. Przez 10 lat, do 2002 r. pracował w korporacji Ukrpodszypnik. Później zajął się polityką. W latach 2002 – 2005 zastępca przewodniczącego donieckiej rady obwodowej. A później dwukrotnie wybierany do Rady Najwyższej (2006  i 2007 r.). Bracia kontrolują grupę Ukrpodszypnik, która obejmuje sektory związane z przemysłem maszynowym i energią odnawialną. W 2012 r. majątek tych grup wyceniano między 140 mln do 1,21 mld dolarów. Obaj bracia posiadają silną pozycję w Partii Regionów, a za czasów prezydentury Janukowycza

Serhij Tyhipko – urodzony w Mołdawii w 1960 r. w miejscowości Drăgăneşti. W biznesie od 1991 r. Od 1992 r. zasiadał w zarządzie PrywatBanku. W latach 1994 – 1997 doradca prezydenta Kuczmy. Później doradca w rządach premierów Łazarenki i Pustowojtenki oraz minister gospodarki w rządzie Janukowycza. Od 2002 r. szef Narodowego Banku Ukrainy. Poseł Rady Najwyższej od 2000 r. do 2005 r. Były przewodniczący Partii Pracy, która była finansowana przez Wiktora Pinczuka. Szef kampanii prezydenckiej Janukowycza w 2004 r. Startował w 2010 r. w wyborach prezydenckich, uzyskując trzeci wynik. W tym samym roku założył partię Silna Ukraina. Od marca 2010 r. wicepremier w rządzie Azarowa. Od 2012 r. w Partii Regionów. Założyciel i akcjonariusz grupy TAS (sektor finansowy oraz przemysł maszynowy).

Ołeksandr Jarosławski – urodzony w Mariupolu w 1959 r. Mąż córki byłego gubernatora i wicepremiera Maselskiego. Poseł Rady Najwyższej wybrany do niej w 2002 r. z list Partii Zielonych. Utrzymuje bliskie kontakty z Janukowyczem. Najbardziej wpływowy biznesmen w Charkowie. Prezes klubu Metallist Charków.

3. Rodzina Janukowycza – Familia – grupa osób powiązana i wchodząca w bezpośrednie otoczenie prezydenta Wiktora Janukowycza. Jest to klan utworzony z bezpośredniej inicjatywy Janukowycza, który chciał się uniezależnić od wpływów grupy Achmetowa oraz grupy RUE. W jej skład wchodzą członkowie rodziny oraz politycy mało znaczący w ukraińskiej polityce, jednak bezwzględnie lojalni względem ówczesnego prezydenta Ukrainy.  

Wiktor Janukowycz – Urodził się w 1950 r. w Jenakijewem w obwodzie donieckim. Wielokrotny premier Ukrainy, lider Partii Regionów w latach 2003 – 2010. Prezydent od 2010 do 2014 r. Przewodniczący Donieckiej Obwodowej Administracji Państwowej w latach 1997 – 2002. Powiązany bezpośrednio z wieloma ukraińskimi oligarchami (Poroszenko, Achmetow, Firtasz, Choroszkowski). Odsunięty od władzy w 2014 r. Jego syn, Ołeksandr Janukowycz, jest właścicielem Ogólnoukraińskiego Banku Rozwoju. Posiada udziały w Ukraińskim Biznes Banku. Obecnie poszukiwany listem gończym, podobnie jak jego ojciec.

Do bliskiego grona Rodzinyzaliczyć należy również: Jurija Iwaniuszczenka, który jest faktycznym mózgiem klanu, pełni funkcję deputowanego Rady Najwyższej. Pochodzi z tego samego miasta co Wiktor Janukowycz; Serhieja Arbuzowa (urodzony w 1976 r. w Doniecku), nazywany skarbikiem rodziny Janukowyczów. Był dyrektorem filii PrywatBanku w latach 1998 – 2003, a później do 2010 r. prezesem zarządu Ukraińskiego BiznesBanku. Od 2010 r. pełnił obowiązki pierwszego zastępcy prezesa Narodowego Banku Ukrainy, a w grudniu tegoż roku na wniosek prezydenta został wybrany przez Radę Najwyższą na prezesa NBU.

Witalij Zachrczenko – minister spraw wewnętrznych za kadencji prezydenta Wiktora Janukowycza. Oskarżany o nadużycie władzy podczas wydarzeń na Majdanie. Ma bliskie relacje z synem prezydenten Janukowycza, Ołeksandrem. Z kolei Zachrczenkę z młodym Janukowyczm poznał inny oligarcha, Arbuzow.

4. Grupa Prywat,na czele której stoją Ihor Kolomojski oraz Hennadij Bogolubow. Główne aktywa związane z sektorami: finansowym, paliwowym, metalurgicznym, medialnym.

Ihor Kołomojski – urodzony w 1964 r. w Dniepropietrowsku. W biznesie od wczesnych lat 90. Współzałożyciel banku Prywat. Od 2008 r. jest przewodniczącym Zjednoczenia Wspólnot Żydowskich na Ukrainie, a od 2010 przewodniczącym Europejskiej Rady Wspólnot Żydowskich. Nie uczestniczy w bieżącej polityce (w latach 2014-2015 pełnił funkcję gubernatora obwodu dniepropietrowskiego). Niemniej wielokrotnie był oskarżany o nadużycie władzy (dwukrotnie wszczynano postępowania karne w sprawie domniemania zleconych zabójstw). Obecnie skupia się na działalności biznesowej. Swój majątek skupił w spółkach naftowo-chemicznych oraz medialnych.

Jego partnerem i współzałożycielem PrywatBanku jest Hennadij Bogolubow – urodził się w 1962 r. w Dnieprodzierżyńsku. Jest pochodzenia żydowskiego (podobnie jak Kołomojski). Unika bezpośredniego zaangażowania w politykę. Od 1998 jest przewodniczącym wspólnoty żydowskiej w Dniepropietrowsku.

5. Inni oligarchowie

Wiktor Pinczuk – urodzony w 1960 r. w Kijowie. Absolwent Instytutu Metalurgii. W biznesie od 1990 r. Założyciel grupy Interpipe (import gazu z Rosji i Turkmenistanu). Związany z córką byłego prezydenta Ukrainy, Leonida Kuczmy. Członek Rady Najwyższej. Członek i sponsor Partii Pracy. Mecenas sztuki nowoczesnej. W skład jego majątku wchodzą głównie spółki obejmujące sektory metalurgiczne oraz związane z produkcją rur. Aktywa skupione w grupie EastOne.

Petro Poroszenko – prezydent Ukrainy od czerwca 2014 r. Urodzony w 1965 r. w obwodzie odesskim, w Bołgradzie. Absolwent prawa i stosunków międzynarodowych. W 1998 r. pierwszy raz wybrany do Rady Najwyższej. Początkowo reprezentował interesy klanu kijowskiego, który w latach 90. związany był z prezydentem Kuczmą. W 2000 r. stanął na czele partii Solidarność, a dwa lata później został członkiem Naszej Ukrainy. Po „pomarańczowej rewolucji” sekretarz Rady Bezpieczeństwa Narodowego i Obrony Ukrainy. W latach 2007–2012 zajmował stanowisko przewodniczącego rady Narodowego Banku Ukrainy. W rządzie Azarowa pełnił funkcję ministera gospodarki. Bliski współpracownik Wiktora Juszczenki. Do Poroszenki należy koncern Ukrprominwest, który kontroluje szereg przedsiębiorstw (przemysł samochodowy oraz spożywczy).

Kostiantyn Żewago – urodzony w 1974 r. w obwodzie magadańskim (Rosja) w miejscowości Iultinie. Ukończył Państwowy Uniwersytet Ekonomiczny w Kijowie. W 1996 r. został przewodniczącym spółki Finanse i Kredyt. W 1998 r. wybrany do Rady Najwyższej. W 2006 i 2007 r. z partii Julii Tymoszenko ponownie wybrany do ukraińskiego parlamentu. W skład grupy Finanse i Kredyt wchodzą spółki z sektorów metalurgicznych i przemysłu maszynowego. Koncern Frrexpo jest notowany na londyńskiej giełdzie.

Ołeh Bachmatiuk – urodzony w 1974 r. w Iwano-Frankowsku. Z wykształcenia prawnik, ukończył Instytut Prawa i Ekonomii w Czerniowicach. Po „pomarańczowej rewolucji” sponsor bloku opozycyjnego Julii Tymoszenki. W latach 2005 – 2006 zastępca szefa Naftohazu. Jego aktywa obejmują głównie przemysł spożywczy, rolny, finansowy.

Jurij Kosiuk – urodzony w 1968 r. w Katerynopolu (obwód czerkaski). Tytuł inżyniera technologa produkcji żywności uzyskał w Instytucie Przemysłu Spożywczego w Kijowie. Początkowo działał na kijowskiej Giełdzie Towarowej. Później w okresie transformacji ustrojowej zajmował się importem gazu, metali i zboża. Jedna z najbogatszych osób na Ukrainie.  Obecnie jest doradcą prezydenta Poroszenki.

Ołeksij Martynow – urodzony w 1966 r. w Łudinowie (obwód kałuski). Studiował na Uniwersytecie Państwowym w Dniepropetrowsku. W biznesie od przełomu lat 80. i 90. związany z Hennadijm Boholubowem i Ihorem Kołomojskim – założyli spółkę handlującą sprzętem komputerowym. W 1992 r. założyli PrywatBank. Swoje aktywa Martynow ulokował w spółkach obejmujących sektory: metalurgiczny, górniczy, przetwórczy, spożywczy. W 2006 r. bez powodzenia startował w wyborach do Rady Obwodowej w Dniepropietrowsku z ramienia Partii Ludowej. Należy do pierwszej dziesiątką najbogatszych ludzi na Ukrainie. 

Źródło danych: http://www.forbes.pl/lista-najbogatszych-ukraincow,artykuly,200177,1,1,1.html

View post on imgur.com

Źródło: Demokracja Oligarchiczna. Wpływ grup biznesowych na ukraińską politykę, Sławomir Matuszak – raport Ośrodka Studiów Wschodnich, 2012.

Uwagi końcowe

Nie sposób ustalić konkretnej roli, jaką odgrywają poszczególni oligarchowie ukraińscy. Niemniej jednak powyższa grafika ilustruje sieć powiązań, pomiędzy najważniejszymi biznesmenami i politykami. Ich działalność gospodarcza również nie jest dość dobrze udokumentowana. Prawdopodobnie stoi za tym fakt, że swoje imperia budowali w czasach transformacji ustrojowej, częstokroć naginając prawo i korzystając z dodatniej koniunktury i niepewnej sytuacji politycznej. Związki oligarchów z poszczególnymi prezydentami (od Kuczmy przez Janukowycza na Poroszence kończąc) są niepodważalne. Oligarchowie często działają w ukryciu, nie chcąc być na pierwszym planie. Stąd mała aktywność na scenie politycznej.