# 6 Horyzont Ukraiński

Horyzont Ukraiński to, publikowany regularnie co dwa tygodnie, przegląd najważniejszych wydarzeń politycznych, gospodarczych, militarnych oraz społecznych, dziejących się u naszego wschodniego sąsiada.

1. Polityka

1.1. Komisja Europejska zgadza się na ruch bezwizowy dla Ukrainy

Komisja Europejska przyjęła szósty raport dotyczący wykonania przez Ukrainę wymogów Planu Działań Liberalizacji Wizowej. Po przeanalizowaniu kroków, które podjęła strona ukraińska i monitoringu realizacji założonych reform, zaczynając od 2008 roku, Komisja Europejska zaakceptowała możliwość przystąpienia Ukrainy do reżimu bezwizowego. Oficjalny dokument w tej sprawie nie został jeszcze opublikowany. 

Według niepotwierdzonych informacji jeszcze na początku 2016 r. Komisja ma przesłać projekt odpowiedniej regulacji do Rady Unii Europejskiej. Według niemieckich mediów faktycznie zliberalizowany reżim wizowy obowiązywałby Ukraińców od połowy 2016 r. 

1.2. Napięcia w Bloku Petra Poroszenki

7 grudnia odbyło się posiedzenie frakcji Bloku Petra Poroszenki, podczas którego, według relacji portalu Ukraińska Prawda, deputowani oskarżali się wzajemnie o korupcję. Jest to nie pierwszy tego rodzaju incydent, ponieważ podobna dyskusja toczyła się również w czasie obrad frakcji 24 listopada. 

Pretekstem do sporu podczas ostatniego posiedzenia frakcji BPP był wywiad, udzielony przez deputowanego partii, Jegora Firasowa, w którym ten oskarżył zastępcę szefa frakcji BPP, Igora Kononenkę o korupcję. Przeciwko Firasowowi i wynoszeniu sporów wewnętrznych na poziom publiczny wystąpili Iwan Melnyczuk, Oleksij Honczarenko oraz Jurij Łucenko. Szef frakcji BPP Łucenko poprosił, by zawiadomienia o korupcji zgłaszać odpowiednim organom, a nie opowiadać o nich w mediach. Zwolennicy oczyszczenia partii z polityków, którzy uwikłani są w korupcję wskazywali, że do upubliczniania tego typu informacji zmusza ich ignorowanie zarówno przez polityków, jak i odpowiednie organy zarzutów wobec działaczy prezydenckiej partii. Firasow dodał, że sprawa przeciwko Kononence jest już w prokuraturze, tyle że ta nie podejmuje działań. Deputowani skarżyli się również na brak informacji co do planów rekonstrukcji rządu. Łucenko zagroził, że jeśli deputowani nie powstrzymają się od takich wypowiedzi,  zrezygnuje ze swojej funkcji.

Wcześniej, 24 listopada, wg relacji Ukraińskiej Prawdy, starli się Wiktor Czumak z Igorem Kononenką oraz Serhijem Berezenką, oskarżając się wzajemnie o korupcję oraz organizację medialnej nagonki. Czumak wyrażał niezadowolenie z działalności partii, która w jego ocenie zamiast polityką zajmuje się biznesem. Ich śladami poszli kolejni deputowani – Olha Bohomolec oskarżyła deputowanego Ołeksandra Tretiakowa o wzbogacanie się na przetargach w farmaceutyce, a Tretiakow oskarżył Bohomolec o lobbowanie na rzecz rosyjskich producentów. Swoje zarzuty przedstawił również deputowany i dziennikarz, Serhij Leszczenko, który stwierdził, że prezydent jest w zmowie z premierem i obaj podzielili między sobą dochody z różnych gałęzi. Według jego relacji Poroszenko ma kontrolować m.in. Eksimbank i Centrenerho, natomiast Jaceniuk Oszczadbank i przemysł tytoniowy. 

Blok Petra Poroszenki to partia, która powstała w oparciu o połączenie różnych mniejszych partii i środowisk po Euromajdanie. Członków tej formacji nie łączy wyraźna wizja państwa, czy ideologia, która w innych partiach pełni rolę spoiwa.  W BPP rolę tego spoiwa pełni na razie dostęp do władzy. 

1.3. Awanturnicze incydenty na Ukrainie

W ostatnich dniach doszło na Ukrainie do dwóch poważnych skandali z udziałem czołowych polityków państwa. Najpierw, 11 grudnia, wystąpienie premiera Jaceniuka zakłócił deputowany Ołeh Barna, wręczając kwiaty i podejmując próbę siłowego usunięcia prezesa Rady Ministrów z mównicy. Zdarzenie przerodziło się w bójkę kilkudziesięciu parlamentarzystów z Bloku Petra Poroszenki i Frontu Narodowego. Barna poinformował w kuluarach, że jego atak na premiera spowodowany był odkładaniem przez Jaceniuka decyzji o rezygnacji. Coraz częściej pojawiają się głosy o konieczności zmiany premiera. Media spekulują, że podczas prywatnej rozmowy Poroszenki i Jaceniuka zdecydowano o jego rezygnacji w marcu, jednak we wspólnym oświadczeniu Poroszenko, Jaceniuk i Wołodymyr Grojsman (spiker) zdementowali informacje, jakoby w ogóle rozpatrywano możliwość dymisji premiera.

Później, 14 grudnia, podczas oficjalnego posiedzenia Narodowej Rady ds. Reform doszło do ostrego sporu pomiędzy gubernatorem obwodu odeskiego, Micheilem Saakaszwilim, a Ministrem Spraw Wewnętrznych, Arsenem Awakowem. Obaj urzędnicy oskarżyli się o korupcję, używając przy tym nieparlamentarnych sformułowań oraz personalnych ataków. Saakaszwili zyskuje popularność na Ukrainie dzięki wiarygodności w walce z korupcją, a poza tym jest coraz częściej rozpatrywany jako potencjalny kandydat na premiera. 

1.4. Proces wyborczy – ciąg dalszy

29 listopada odbyły się samorządowe wybory w Mariupolu i Krasnoarmijsku. Frekwencja w obu miejscowościach była znacznie niższa, niż w skali całego kraju i wyniosła odpowiednio 36,2% i 36,4%. W Mariupolu wybory na mera miasta wygrał Wadym Bojczenko z rezultatem 72,8% głosów, natomiast w Krasnoarmijsku Rysłan Trebuszkin uzyskując 83,53% głosów. W radzie miasta w Mariupolu znajdą się jedynie dwie partie Blok Opozycyjny, który uzyskał 66,5% głosów, oraz lokalna Siła Ludzi z wynikiem 10,5%. Wybory w obu ośrodkach przebiegły spokojnie, odnotowano 20 incydentów w Mariupolu i dwa w Krasnoarmijsku.

Wybory w strategicznie ważnym Mariupolu przebiegły niekorzystnie dla sił proeuropejskich. Z wyraźną dominacją wygrał kandydat na mera wspierany przez Rinata Achmetowa, menadżer jednego z dwóch największych przedsiębiorstw w mieście (należących do Achmetowa). Również w Radzie Miejskiej zdecydowaną przewagę zdobył prorosyjski Blok Opozycyjny, następca Partii Regionów. Mimo że łącznie Blok Petra Poroszenki, Samopomoc i Batkiwszczyna zdobyły powyżej 10%, z osobna żadna z nich nie przekroczyła 5% progu wyborczego. Według dziennikarza Denisa Kazańskiego przyczyną porażki sił proeuropejskich i proreformatorskich jest z jednej strony silna pozycja Rinata Achmetowa w mieście (posiada dwa przedsiębiorstwa zatrudniające 40 tys. osób), ale również rozbicie poszczególnych partii demokratycznych, ich konflikty wewnętrzne oraz brak aktywnej kampanii wyborczej. Częstym procederem jest nakłanianie pracowników przez właścicieli do głosowania na własnych kandydatów. 

Wciąż nierozstrzygnięta pozostaje sytuacja w Krzywym Rogu. W związku z utrzymującymi się protestami mieszkańców miasta i oskarżeniami o falsyfikację wyborów 7 grudnia, Miejska Komisja Wyborcza zwróciła się do Rady Najwyższej o rozpisanie kolejnych wyborów na mera miasta, mając na uwadze liczne naruszenia procesu wyborczego. Blok Petra Poroszenki oficjalnie rozważa rozpisanie przedterminowych wyborów, jednak na ten moment apeluje o uznanie legitymizacji obecnego mera. Potencjalny termin to 27 marca. Głosowanie w tej sprawie miało odbyć się 10 grudnia, jednak przeniesione zostało na 22-25 grudnia, ponieważ nie zebrano wystarczającej liczby głosów.

1.5. Nominacje do Wyspecjalizowanej Prokuratury Antykorupcyjnej

Zarysowuje się kształt nowego ciała do walki z korupcją na Ukrainie – Wyspecjalizowanej Prokuratury Antykorupcyjnej. W konkursie na posadę kierownika organu wyłoniono Nazara Chłodnickiego. Kierownik Prokuratury Antykorupcyjnej będzie pełnił jednocześnie funkcję zastępcy prokuratora generalnego. Chołdnicki pochodzi ze Lwowa, funkcję prokuratora pełnił głównie w Kijowie. Odznaczył się, będąc zastępcą prokuratora generalnego dla Autonomicznej Republiki Krymu (stanowisko utworzone w zeszłym roku po okupacji Krymu) i dokumentując liczne naruszenia rosyjskich władz. Chołodnicki informował, że zebrane dowody pozwoliły na zatrzymanie mienia osób wspierających aneksję Krymu o wartości 1 mld UAH.

Ciekawą nominacją jest również mianowanie pierwszego zastępcy Chołodnickiego – Maksyma Hryszczuka. To również prokurator pochodzący ze Lwowa. Jego nominacja budzi zainteresowanie, ponieważ jako ochotnik brał udział w obronie lotniska w Doniecku. 

Unia Europejska wymaga stworzenia przez Ukrainę struktur do walki z korupcją i stawia to jako warunek przystąpienia Ukrainy do ruchu bezwizowego. Ukraina uchwaliła wymagane ustawy w tej kwestii, jednak tworzenie samych struktur wymaga czasu. Trudno określić na tym etapie, czy władze będą w stanie systemowo zwalczyć to zjawisko, jednak nominacje dla prokuratorów wyróżniających się na tle tej instytucji mogą świadczyć o tym, że pierwsze kroki w dobrym kierunku zostały podjęte. 

2. Gospodarka

2.1. Projekt budżetu państwa

Ministerstwo Finansów Ukrainy przedstawiło projekt budżetu na 2016 r. W projekcie zaplanowane dochody do budżetu wyniosą 598,2 mld UAH, natomiast wydatki 672 mld UAH (ok. 27 mld USD). Zgodnie z planem deficyt wyniesie 83,7 mld UAH (4% PKB), natomiast państwowy dług 1,7 bln UAH (96% PKB). W budżecie uwzględniony jest Fundusz Energetyczny na sumę 500 mln USD.

Ministerstwo Finansów podkreśla, że budżet opracowany został przy współudziale ekspertów z MFW.

2.2. Dobre wiadomości dla ukraińskich finansów

Premier Ukrainy, Arsenij Jaceniuk, poinformował o stanie ukraińskiego zadłużenia. Na ten moment ukraiński dług wynosi 66 mld USD (w marcu 2014 r. wynosił 74 mld USD). Zmniejszenie wielkości ukraińskiego długu związane jest z jego restrukturyzacją i wsparciem w tym procesie od MFW. Wcześniej, 8 grudnia, MFW poinformowała, że będzie kontynuowała program naprawczy na Ukrainie, mimo iż ta ma zaległości ze spłatami – nie płaci w terminie długu rosyjskiego. Jest to przełomowa decyzja, ponieważ do tej pory MFW wymagał regularnych spłat zadłużenia. Zmiana polityki ma związek ze sztywnym stanowiskiem Rosji, która nie chciała przyłączyć się do programu restrukturyzacji ukraińskiego zadłużenia.

Agencja ratingowa S&P zmieniła prognozy dotyczące spadku ukraińskiej gospodarki w br. z 15% do 12%. Jednocześnie utrzymaną prognozę wzrostu PKB w przyszłym roku na poziomie 2%. Długoterminowy rating kredytowy oceniono na poziomie B-/B, a rating w narodowej walucie na uaBBB.

2.3. Co roku z Ukrainy odpływa nielegalnie 11 mld USD

Według rankingu opracowanego przez Global Financial Integrity „Nielegalny odpływ kapitału z krajów rozwijających się” z Ukrainy co roku nielegalnie odpływa średnio 11,696 mld USD. Ranking obejmuje 10 lat 2004-2013. W tym czasie według szacunków z Ukrainy odpłynęło 116,762 mld USD.

2.4. Ukraina kupi gaz od Rumunii

Andriej Koboliew, szef NAK Naftohaz, poinformował, że Ukraina porozumiała się z Rumunią na temat dostaw gazu z tego kierunku w przyszłym roku. Mają one wynosić  1 mld m³ gazu ziemnego. Jest to kolejne państwo, które umożliwi Ukrainie ograniczanie dostaw drogiego (zarówno w wymiarze finansowym, jak i politycznym) gazu z Rosji. 

3. Bezpieczeństwo

3.1. Ukraina zwiększa wydatki na obronę

Prezydent Petro Poroszenko podpisał dekret, na mocy którego wydatki budżetowe na obronę w 2016 r. sięgną 5% PKB. W dokumencie doprecyzowano, że 3% będzie przeznaczone bezpośrednio na obronę. Dekret przewiduje dodatkowo, że środki przeznaczane na ten sektor wydatków państwa będą wynosiły niezależnie od PKB nie mniej niż 100 mld UAH. Nie podano jeszcze konkretnych szacunków wydatków obronnych.

W minionym roku Ukraińcy przeznaczyli na obronę 3% PKB, czyli według SIPRI 48 mld UAH. Eksperci twierdzą, że 5% to średni wskaźnik dla państw, które prowadzą konflikt zbrojny. Dla porównania w Izraelu na obronność przeznaczanych jest 10% PKB. W Rosji w br. przeznaczono na obronność 4,2% PKB (57 mld USD), a na 2016 r. planowane jest 4% PKB (48 mld USD).

3.2. Posiedzenie Komisji NATO-Ukraina

2 grudnia odbyło się posiedzenie komisji NATO-Ukraina, podczas którego omówiono płaszczyzny współpracy. Głównymi tematami rozmów była działalność funduszy powierniczych, utworzonych przez państwa członkowskie NATO, oraz przestrzeganie porozumień Mińsk II. Państwa NATO zapewniły, że Ukraina pozostaje priorytetowym kierunkiem działalności Sojuszu i nadal będzie otrzymywała wsparcie zarówno polityczne, jak i praktyczne w reformach sił zbrojnych oraz rozwiązaniu konfliktu na Donbasie. Strona Ukraińska zadeklarowała kontynuowanie procesu reformowania Sił Zbrojnych w kierunku standaryzacji z wymogami NATO. 

Na ten moment działa pięć funduszy powierniczych założonych przez państwa NATO, a ich budżet wynosi w sumie 5,4 mln EUR. Sekretarz Generalny NATO, Jens Stoltenberg poinformował, że część członków NATO zamierza zwiększyć finansowanie funduszy, jednak nie podano kwot. Środki finansowe z funduszy przekazywane są przede wszystkim na modernizację łączności sił zbrojnych, poprawę procesów logistycznych oraz rehabilitacji i adaptacji żołnierzy. 

3.3. Ukraina wznawia dostawy prądu na Krym

8 grudnia, za zgodą organizujących blokadę Tatarów Krymskich, uruchomiono jedną z czterech uszkodzonych linii przesyłu energii elektrycznej na Krym (Kachowska–Tytan–Krasnoperekopsk). Linia ta zapewnia 20% dostaw energii elektrycznej z Ukrainy na okupowany półwysep. 

Krym został również wsparty dostawami energii elektrycznej z Rosji – 15 grudnia została przeprowadzona pierwsza linia mostu energetycznego przez Cieśninę Kerczeńską. Mimo przedstawiania rozpoczęcia dostaw prądu z Rosji jako dużego sukcesu przez rosyjskie media, most energetyczny jest w stanie pokryć jedynie mniejszą część zapotrzebowania półwyspu na energię elektryczną, a dostawy zostały wstrzymane już następnego dnia, z uwagi na przeciążenie infrastruktury. Rosja zadeklarowała, że do maja powstanie druga linia. 

4. Relacje polsko-ukraińskie

4.1. Prezydent Duda w Kijowie

W dniach 14-15 grudnia Prezydent Andrzej Duda przebywał z oficjalną wizytą na Ukrainie. Spotkał się z czołowymi ukraińskimi politykami, w tym z prezydentem Petrem Poroszenką. Podczas spotkania zapadło wiele ważnych deklaracji, które z pewnością nadadzą ton wzajemnym relacjom, ale również i kilka konkretnych decyzji. 

Polska jasno zadeklarowała konieczność utrzymania sankcji wobec Rosji oraz przywrócenia ukraińskiej kontroli nad całą granicą państwową. Andrzej Duda zapowiedział, że Polska będzie obserwatorem, ale nie biernym, wydarzeń związanych z przywracaniem pokoju w Donbasie. Dodatkowo Ukraina została zaproszona na szczyt NATO w 2016 r., którego gospodarzem będzie Polska.

Ważne deklaracje padły również w sferze energetycznej. Przede wszystkim wspólnie potępiono projekt Nord Stream II. 

Ukraina wyraziła wolę zakupu od Polski gazu z Gazoportu w Świnoujściu (nawet 8 mld m³). Efektem wizyty będzie także otwarcie dla Ukrainy linii kredytowej w wysokości 4 mld PLN.

4.2. Korwin na Krymie

Polski eurodeputowany, Janusz Korwin-Mikke odwiedził okupowany przez Rosję Krym, gdzie spotkał się z władzami półwyspu oraz Polonią. Polskie MSZ potępiło wyjazd Korwin-Mikkego na Krym, bez uzyskania odpowiednich zezwoleń od władz w Kijowie i sprzeciwiło się przedstawianiu wyjazdu jako działania mającego na celu przedstawienie opinii publicznej „rzeczywistej sytuacji mieszkańców półwyspu”. Wcześniej półwysep odwiedzali również inni prorosyjscy europejscy politycy, m.in. delegacja włoska i francuska. Szef ukraińskiego MSZ poinformował, że ukraińskie służby wszczęły postępowania karne przeciwko niektórym politykom, którzy pojechali na Krym. 

4.3. Strajk na ukraińsko-polskiej granicy

11 grudnia drogę wiodącą do ukraińskiego przejścia granicznego Jahodyn (w kierunku polskiej miejscowości Dorohusk) zablokowali ukraińscy górnicy. Protest trwał pomiędzy 10 a 14. Domagano się wypłaty zaległych od czterech miesięcy pensji. 

Górnicy z czterech kopalni węgla kamiennego z Nowowołyńska zablokowali dojazd do granicy zarówno dla samochodów osobowych, jak i ciężarowych. Protest był krótki, jednak górnicy zapowiadali, że jeśli nie zostaną spełnione warunki, powtórzą go. Blokada nie miała antypolskiego wydźwięku.

5. Ukraińskie media o Polsce

Najważniejszym tematem dotyczącym Polski w ukraińskich mediach była wizyta Prezydenta Andrzeja Dudy. Ukraińskie media w większości pozytywnie oceniają wydźwięk wizyty i kierunek współpracy, jaki został przez prezydentów wyznaczony. Jednocześnie jednak wskazują, że wizyta odbyła się w niewygodnym dla obu państw czasie. Ukraina ustala budżet oraz proceduje ustawę podatkową, co koncentruje polityczną uwagę, natomiast w Polsce jest niestabilna sytuacja polityczna, związana z wyborem sędziów do Trybunału Konstytucyjnego.

Na Ukrainie szeroko opisywany jest również konflikt wokół Trybunału Konstytucyjnego, głównie poprzez powoływanie się na artykuły prasy europejskiej i niektórych polskich tytułów (przede wszystkim Gazety Wyborczej). Ukraińska prasa porównywała protesty, które odbyły się w Warszawie w miniony weekend, do skali tych, które miały miejsce w 1989 roku.

Przegląd obejmuje wydarzenia z okresu 28.11 – 19.12.15.